DOI Artikel:
Węcławowicz, Tomasz: Zagadnienie funkcji wsporników figuralnych pod gzymsem wieńczącym prezbiterium kościoła Mariackiego w Krakowie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20539#0068
23. Wiedeń, katedra, chór, wspornik pod rzygaczem, przed
r. 1340 (Fotoarchiwum Bundesdenkmalamtu we Wie-
dniu)
wspornikach występują w katedrze w Ratyzbomie
w elewacjach chóru i naw bocznych (partie od
końca wieku XIII do ok. r. 1325) 14 i w katedrze
we Wiedniu pod gzymsem chóru (partie sprzed r.
1340 uzupełnione po r. 1359 15 — -ryc. 18—27).
14 E. Gall, Zur Baugeschichte des Regensburger
Domes (Zeitschrift fur Kunstgeschichte, 17, 1954, s. 61
i n.).
15 H. T i e t z e, Geschichte und Beschreibung des St.
Stephansdomes in Wien (Ósterreiichische Kunsttopogra-
phie, t. XXIII, Wien 1931, s. 163—4'64); R. K. Domin,
Der wiener Stephansdom, Wien 1952, s. 30 i n.; R.
Feuehtmiiller, Der wiener Stephansdom, Wien 1978,
s. 82. Datowanie krakowskiego prezbiterium mariackiego
opiera się na dacie śmierci fundatora, Mikołaja Wierzyn-
ka — 4 kwietnia 1360 — przyjmowanej zwykle jako
terminus ante quem.
16 T i e t z e (l.c.) łączy zarówno wsporniki figuralne
pod gzymsem, jak i wsporniki przy filarach we wnętrzu
prezbiterium katedry w jedną grupę stylistyczną. Różni-
ce są jednak zauważalne i w tym zestawieniu niektóre
rzeźby krakowskie posiadają więcej cech wspólnych z
figurami spod gzymsu wiedeńskiego.
Zachowana kamieniarka wsporników pod
gzymsem kościoła Mariackiego w Krakowie jest
najbardziej zbliżona do tego ostatniego przykładu
nie tylko terytorialnie i czasowo, ale i ze wzglę-
du na sposób rozwiążamia: pełnoplastyczne figu-
ry są nałożone na geometryczne profilowania
wspornika. Zwraca uwagę podobieństwo stylistycz-
ne w traktowaniu fałdów szat, a także w typach
fizjonomicznych niektórych twarzy. Wielość rąk,
a może nawet warsztatów, zauważalna przy ana-
lizie detalu rzeźbiarskiego i architektonicznego
prezbiteriów wiedeńskiego i krakowskiego, znacz-
nie utrudnia te porównania oraz ustalenie genezy
formalnej i stylistycznej 16. Zwracają także uwa-
gę tematy ikonograficzne przedstawień figural-
nych na niektórych wspornikach — kobiety ja-
dące na mężczyznach lub zwierzętach w Krako-
wie i zbliżane w sylwecie postaci męskie ma kor-
pusach zwierzęcych we Wiedniu, interpretowane
'Czasem jako centaury 17 (ryc. 6—7 i 25—27).
Elementy architektonicznej kamieniarki kate-
dralnej — rzygacze, balustrada, dekoracyjne o-
pracowanie pinakli — nie były w Krakowie w
polowie wieku XIV motywem nowym, gdyż po-
jawiły się już wcześniej w nieco innej wersji w
katedrze wawelskiej 18. Powstaje jednak pytanie,
czy balustradowe zwieńczenie gzymsu z rzygacza-
imi w prezbiterium mariackim zostało rzeczywiście
wykończone, a później — podczas kolejnych re-
stauracji — usunięte 19, czy też istniało tylko w
projekcie, nie zrealizowane do końca z nie zna-
nych nam powodów 20.
Można dopuścić jeszcze trzecią ewentualność.
Wsporniki wiedeńskie są datowane na czwartą
dekadę wieku XIV 2l. Same rzygacze z fryzem i
balustradą uzupełniono później, po roku 135 9 22.
Czas wzniesienia prezbiterium krakowskiego od-
17 Por. Ti et ze, l.c., — a także Feuehtmiiller,
o.c, il. 100.
18 T. Wojciechowski, Kościół katedralny w
Krakowie, Kraków 1900, s. 238.
19 Balustradowe zwieńczenie gzymsu kościoła Ma-
riackiego mogło ulec zniszczeniu w połowie wieku XV
przy runięciu sklepienia; mogło być także zniesione w
wieku XVIII podczas przebudowy i obniżania wiązania
dachowego — por. Lepiarczyk, o.c, s. 209.
20 O tym, że budowa prezbiterium mariackiego zo-
stała nagle przerwana w wieku XIV (przypuszczal-
nie w r. 1360), świadczy niewykończenie kamieniarki pi-
nakli na przyporach w elewacji północnej (aż do pocz.
w. XX — por. Lepiarczyk, o.c, s. 226) oraz nie-
wytynkowanie wnętrza aż do r. 1442 (por. umowa z
Czipserem — cyt. w: P t a ś n i k, o.c, s. 120—12il).
21 Tietze, l.c.
22 Feuehtmiiller, l.c.
62
r. 1340 (Fotoarchiwum Bundesdenkmalamtu we Wie-
dniu)
wspornikach występują w katedrze w Ratyzbomie
w elewacjach chóru i naw bocznych (partie od
końca wieku XIII do ok. r. 1325) 14 i w katedrze
we Wiedniu pod gzymsem chóru (partie sprzed r.
1340 uzupełnione po r. 1359 15 — -ryc. 18—27).
14 E. Gall, Zur Baugeschichte des Regensburger
Domes (Zeitschrift fur Kunstgeschichte, 17, 1954, s. 61
i n.).
15 H. T i e t z e, Geschichte und Beschreibung des St.
Stephansdomes in Wien (Ósterreiichische Kunsttopogra-
phie, t. XXIII, Wien 1931, s. 163—4'64); R. K. Domin,
Der wiener Stephansdom, Wien 1952, s. 30 i n.; R.
Feuehtmiiller, Der wiener Stephansdom, Wien 1978,
s. 82. Datowanie krakowskiego prezbiterium mariackiego
opiera się na dacie śmierci fundatora, Mikołaja Wierzyn-
ka — 4 kwietnia 1360 — przyjmowanej zwykle jako
terminus ante quem.
16 T i e t z e (l.c.) łączy zarówno wsporniki figuralne
pod gzymsem, jak i wsporniki przy filarach we wnętrzu
prezbiterium katedry w jedną grupę stylistyczną. Różni-
ce są jednak zauważalne i w tym zestawieniu niektóre
rzeźby krakowskie posiadają więcej cech wspólnych z
figurami spod gzymsu wiedeńskiego.
Zachowana kamieniarka wsporników pod
gzymsem kościoła Mariackiego w Krakowie jest
najbardziej zbliżona do tego ostatniego przykładu
nie tylko terytorialnie i czasowo, ale i ze wzglę-
du na sposób rozwiążamia: pełnoplastyczne figu-
ry są nałożone na geometryczne profilowania
wspornika. Zwraca uwagę podobieństwo stylistycz-
ne w traktowaniu fałdów szat, a także w typach
fizjonomicznych niektórych twarzy. Wielość rąk,
a może nawet warsztatów, zauważalna przy ana-
lizie detalu rzeźbiarskiego i architektonicznego
prezbiteriów wiedeńskiego i krakowskiego, znacz-
nie utrudnia te porównania oraz ustalenie genezy
formalnej i stylistycznej 16. Zwracają także uwa-
gę tematy ikonograficzne przedstawień figural-
nych na niektórych wspornikach — kobiety ja-
dące na mężczyznach lub zwierzętach w Krako-
wie i zbliżane w sylwecie postaci męskie ma kor-
pusach zwierzęcych we Wiedniu, interpretowane
'Czasem jako centaury 17 (ryc. 6—7 i 25—27).
Elementy architektonicznej kamieniarki kate-
dralnej — rzygacze, balustrada, dekoracyjne o-
pracowanie pinakli — nie były w Krakowie w
polowie wieku XIV motywem nowym, gdyż po-
jawiły się już wcześniej w nieco innej wersji w
katedrze wawelskiej 18. Powstaje jednak pytanie,
czy balustradowe zwieńczenie gzymsu z rzygacza-
imi w prezbiterium mariackim zostało rzeczywiście
wykończone, a później — podczas kolejnych re-
stauracji — usunięte 19, czy też istniało tylko w
projekcie, nie zrealizowane do końca z nie zna-
nych nam powodów 20.
Można dopuścić jeszcze trzecią ewentualność.
Wsporniki wiedeńskie są datowane na czwartą
dekadę wieku XIV 2l. Same rzygacze z fryzem i
balustradą uzupełniono później, po roku 135 9 22.
Czas wzniesienia prezbiterium krakowskiego od-
17 Por. Ti et ze, l.c., — a także Feuehtmiiller,
o.c, il. 100.
18 T. Wojciechowski, Kościół katedralny w
Krakowie, Kraków 1900, s. 238.
19 Balustradowe zwieńczenie gzymsu kościoła Ma-
riackiego mogło ulec zniszczeniu w połowie wieku XV
przy runięciu sklepienia; mogło być także zniesione w
wieku XVIII podczas przebudowy i obniżania wiązania
dachowego — por. Lepiarczyk, o.c, s. 209.
20 O tym, że budowa prezbiterium mariackiego zo-
stała nagle przerwana w wieku XIV (przypuszczal-
nie w r. 1360), świadczy niewykończenie kamieniarki pi-
nakli na przyporach w elewacji północnej (aż do pocz.
w. XX — por. Lepiarczyk, o.c, s. 226) oraz nie-
wytynkowanie wnętrza aż do r. 1442 (por. umowa z
Czipserem — cyt. w: P t a ś n i k, o.c, s. 120—12il).
21 Tietze, l.c.
22 Feuehtmiiller, l.c.
62