DOI Artikel:
Dziechciaruk-Jędrak, Bogna: Figury rycerzy w Muzeum Narodowym w Krakowie jako pozostałość późnogotyckiego Grobu Wielkanocnego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20539#0071
Folia Historiae Artium, T. XXI (19S5)
PL ISSN 0071-6723
BOGNA DZIECHCIARUK-JĘDRAK
FIGURY RYCERZY W MUZEUM NARODOWYM W KRAKOWIE
JAKO POZOSTAŁOŚĆ PÓŹNOGOTYCKIEGO GI?OBU WIELKANOCNEGO*
I. DWAJ RYCERZE ZAKUCI W ZBROJE
W KRAKOWSKIM MUZEUM NARODOWYM
W zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie
(Oddział Szołayskich) przechowywane są dwie
późnogotyckie drewniane figury przedstawiające
rycerzy. Stanowią one z całą pewnością pozo-
stałość większej całości rzeźbiarskiej, która ule-
gła zniszczeniu i nie zachowała się do naszych
czasów, a o jej istnieniu w przeszłości świadczą
jedynie owe disiecta membra.
Głównym zadaniem niniejszej pracy jest pró-
ba hipotetycznej rekonstrukcji pierwotnego wy-
glądu oraz funkcji owego nie istniejącego obiektu,
identyfikowanego jako Wielkanocny Grób Chry-
stusa l. Zachowane figury rycerzy są jedynym
konkretem, jakim dysponujemy, a zarazem głów-
ną przesłanką dla tworzenia wszelkich dalszych
hipotez. Staną się więc one punktem wyjścia
dla naszych rozważań.
Pierwsze wzmianki na temat rzeźb rycerzy
pochodzą z drugiej połowy XIX wieku. Józef
Brzostowski w opisie stanu ołtarza w kościele Ma-
riackim, sporządzonym w roku 1862, stwierdza
na mensie u podstawy ołtarza obecność dwóch
mocno zniszczonych figur2. W latach 1866—1871,
podczas trzeciej restauracji Ołtarza Mariackiego,
zdjęto umieszczone u podstawy rzeźby rycerzy,
jako nie związane bezpośrednio z restaurowanym
obiektem 3. O przejęcie figur z koś mola Mariackie-
go postarało się w iroku 1871 Towarzystwo Nau-
kowe Krakowskie 4 — wkrótce przekształcone w
* Artykuł jest skrótem większej pracy napisa-
nej w r. 1983 w Instytucie Historii Sztuki UJ pod
kierunkiem prof. dra Lecha Kalinowskiego, któremu
autorka wyraża podziękowanie za cenne wskazówki i
opiekę naukową. Praca była przedstawiona na posie-
dzeniu Komisji Teorii i Historii Sztuki Oddziału kra-
kowskiego PAN w dniu 22 III 1984 r.
1 Terminem Grób Wielkanocny (Sepulchrum) okre-
ślać będziemy w niniejszej pracy — w odróżnieniu od
„historycznego" grobu Chrystusa, występującego w iko-
nografii scen ewangelicznych (Złożenie do Grobu, Trzy
Marie u Grobu, Zmartwychwstanie) — istotny element
średniowiecznych ceremonii liturgicznych. Była to prze-
ważnie konstrukcja architektoniczna lub architektonicz-
no-rzeźbiarska, a mówiąc najogólniej — pewna wydzie-
lona w obrębie świątyni przestrzeń, która na użytek li-
turgii stawała się na okres trzech dni (od Wielkiego
Piątku do Niedzieli Wielkanocnej) umownym Grobem
Chrystusa.
W niniejszej pracy posługuję się określeniem „Grób
Wielkanocny" pisanym dużymi literami. Terminu Easter
Sepulchre używa N. C. Brooks (The Sepulchre oj
Christ in Art and Liturgy with Special Reference to
the Liturgie Drama (University of Illinois Studies in
Language and Literaturę, 1921, vol. VII, nr 2)). Nato-
miast A. Schwarzweber (w pracy: Das Heilige
Grab in der deutschen Bildnerei des Mittelalters, Frei-
burg i. Br. 1940) do wszystkich typów Grobów stosuje
nazwę „Grób święty". W literaturze polskiej istnieje w
tej kwestii duża dowolność. E. T r a j d o s w pracach:
Wit Stwosz inscenizatorem?... i Więzi artystyczne Polski
ze Spiszem i Słowacją... (zob. przypis 9) używa — podob-
nie jak Szwarzweber — terminu „Grób św." pisanego za-
wsze dużą literą, zaś historycy teatru średniowiecznego
(przede wszystkim Lewański) piszą małą literą („grób
wielkanocny", „grób Chrystusa").
2 Archiwum Kościoła Mariackiego, vol. VII, fasc. 6:
opis stanu ołtarza sporządzony przez Józefa Brzostow-
skiego, datowany na 26 III 1862, s. 3.
3 Katalog wystawy zabytków z epoki Jana Kochano-
wskiego, Kraków 1884, s. 6.
4 Archiwum Kościoła Mariackiego, vol. VII, fasc. 6:
list prezesa Tow. Nauk. Krakowskiego Józefa Majera
do Komitetu. Par. z 13 VII 1870.
5 — Folia Historiae Artium t. XXI
PL ISSN 0071-6723
BOGNA DZIECHCIARUK-JĘDRAK
FIGURY RYCERZY W MUZEUM NARODOWYM W KRAKOWIE
JAKO POZOSTAŁOŚĆ PÓŹNOGOTYCKIEGO GI?OBU WIELKANOCNEGO*
I. DWAJ RYCERZE ZAKUCI W ZBROJE
W KRAKOWSKIM MUZEUM NARODOWYM
W zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie
(Oddział Szołayskich) przechowywane są dwie
późnogotyckie drewniane figury przedstawiające
rycerzy. Stanowią one z całą pewnością pozo-
stałość większej całości rzeźbiarskiej, która ule-
gła zniszczeniu i nie zachowała się do naszych
czasów, a o jej istnieniu w przeszłości świadczą
jedynie owe disiecta membra.
Głównym zadaniem niniejszej pracy jest pró-
ba hipotetycznej rekonstrukcji pierwotnego wy-
glądu oraz funkcji owego nie istniejącego obiektu,
identyfikowanego jako Wielkanocny Grób Chry-
stusa l. Zachowane figury rycerzy są jedynym
konkretem, jakim dysponujemy, a zarazem głów-
ną przesłanką dla tworzenia wszelkich dalszych
hipotez. Staną się więc one punktem wyjścia
dla naszych rozważań.
Pierwsze wzmianki na temat rzeźb rycerzy
pochodzą z drugiej połowy XIX wieku. Józef
Brzostowski w opisie stanu ołtarza w kościele Ma-
riackim, sporządzonym w roku 1862, stwierdza
na mensie u podstawy ołtarza obecność dwóch
mocno zniszczonych figur2. W latach 1866—1871,
podczas trzeciej restauracji Ołtarza Mariackiego,
zdjęto umieszczone u podstawy rzeźby rycerzy,
jako nie związane bezpośrednio z restaurowanym
obiektem 3. O przejęcie figur z koś mola Mariackie-
go postarało się w iroku 1871 Towarzystwo Nau-
kowe Krakowskie 4 — wkrótce przekształcone w
* Artykuł jest skrótem większej pracy napisa-
nej w r. 1983 w Instytucie Historii Sztuki UJ pod
kierunkiem prof. dra Lecha Kalinowskiego, któremu
autorka wyraża podziękowanie za cenne wskazówki i
opiekę naukową. Praca była przedstawiona na posie-
dzeniu Komisji Teorii i Historii Sztuki Oddziału kra-
kowskiego PAN w dniu 22 III 1984 r.
1 Terminem Grób Wielkanocny (Sepulchrum) okre-
ślać będziemy w niniejszej pracy — w odróżnieniu od
„historycznego" grobu Chrystusa, występującego w iko-
nografii scen ewangelicznych (Złożenie do Grobu, Trzy
Marie u Grobu, Zmartwychwstanie) — istotny element
średniowiecznych ceremonii liturgicznych. Była to prze-
ważnie konstrukcja architektoniczna lub architektonicz-
no-rzeźbiarska, a mówiąc najogólniej — pewna wydzie-
lona w obrębie świątyni przestrzeń, która na użytek li-
turgii stawała się na okres trzech dni (od Wielkiego
Piątku do Niedzieli Wielkanocnej) umownym Grobem
Chrystusa.
W niniejszej pracy posługuję się określeniem „Grób
Wielkanocny" pisanym dużymi literami. Terminu Easter
Sepulchre używa N. C. Brooks (The Sepulchre oj
Christ in Art and Liturgy with Special Reference to
the Liturgie Drama (University of Illinois Studies in
Language and Literaturę, 1921, vol. VII, nr 2)). Nato-
miast A. Schwarzweber (w pracy: Das Heilige
Grab in der deutschen Bildnerei des Mittelalters, Frei-
burg i. Br. 1940) do wszystkich typów Grobów stosuje
nazwę „Grób święty". W literaturze polskiej istnieje w
tej kwestii duża dowolność. E. T r a j d o s w pracach:
Wit Stwosz inscenizatorem?... i Więzi artystyczne Polski
ze Spiszem i Słowacją... (zob. przypis 9) używa — podob-
nie jak Szwarzweber — terminu „Grób św." pisanego za-
wsze dużą literą, zaś historycy teatru średniowiecznego
(przede wszystkim Lewański) piszą małą literą („grób
wielkanocny", „grób Chrystusa").
2 Archiwum Kościoła Mariackiego, vol. VII, fasc. 6:
opis stanu ołtarza sporządzony przez Józefa Brzostow-
skiego, datowany na 26 III 1862, s. 3.
3 Katalog wystawy zabytków z epoki Jana Kochano-
wskiego, Kraków 1884, s. 6.
4 Archiwum Kościoła Mariackiego, vol. VII, fasc. 6:
list prezesa Tow. Nauk. Krakowskiego Józefa Majera
do Komitetu. Par. z 13 VII 1870.
5 — Folia Historiae Artium t. XXI