DOI Artikel:
Piwocka, Magdalena: "Aparat królewski" – zespół szat liturgicznych z klasztoru SS. Wizytek w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20539#0115
w dziele Camerariusa Symbolorum et Emblema-
tum..., sławiącego jedność świata spełnioną w
uiniiri czterech elementów. Kompozycja zatytuło-
wana Amor causa omnium składa się z powiąza-
nych symboli ognia (lew ognisty), ziemi (smok),
wody (Neptun) i powietrza (orzeł). Ciekawy ko-
mentarz szesnastowiecznego autora wykłada ty-
powy dla ówczesnych „encyklopedystów" arysto-
telesowski pogląd na żywioły i zasady wszechby-
tu 56.
O ile jednak koncepcja elementów ma tu nie-
zbyt precyzyjną wymowę, o tyle narzuca się sze-
reg łatwo dostrzegalnych napomnień rodowych,
które nadają ton i obecne są niemal w każdym
z figuralnych medalionów. Obfitość literatury
35. J. Typotius, Lew [w:] Sym-
bola varia diversorum Princi-
pum... (III), 1603 (repr. S. Ło-
patka)
54 RDK, ibid.; J. van Lennep, Art et Alchimie,
Bruxełles 1971, s. 17—18, 27—28; R. C a 11 o i s, Au Coeur
du Fantastiąue, Paris 1965, s. 87—88.
55 Por. przyp. 53, także Erde (K. A. Wirth), RDK,
V, Stuttgart 1959, szp. 9,98—1104, oraz H. P o p i t z, Die
Darstellunj die vier Elemente in der niederldndischen
Graphik von 1565 bis 1620, Munchen 1965.
56 J. Camerarius, Symbolorum et emblematum
ex animalibus ąuadrupedis centuria altera..., Norimbergae
1595, Emblem C (s. 101—103). Ryciny do wszystkich czte-
rech części dzieła, sygnowane HS, wykonał Hans Sibma-
cher — por. J. Landwehr, German Emblem Books,
1531—1888, Utrecht 1972, s. 46—48. M. P r a z {Studies
in the Seventeenth Century Imagery..., (II), s. 34—35)
przypisuje je Hansowi Schroederowi.
57 Histoire du regne de Louis le Grand par les me-
dailles, emblemes, devises, jettons, inscriptions et armoi-
ńes et autres documents... par Claude Franęois Me-
nestrier. Ed. nouvelle, Paris 169Q.
58 H. L e m a i r e, Les images de saint Franęois de
Sales, Paris 1962; tenże, Saint Franęois de Sales, doc-
teur de la conjiance et de la paix. Etude de spiritualite
a partir d'un choix d'images, Paris 1962.
59 Typotius, I (1601); Symbola Varia Diversorum
Principum Sacrosanc. Ecclesiae et Sacri Imperii Romani,
(II), 1602; Symbola varia diversorum principum..., (III),
emblematycznej, nieprzebrane mnóstwo przeróbek
i powtórzeń zasadniczo utrudnia dotarcie do bez-
pośredniego źródła tych przedstawień. Ograniczo-
ne są też w naszych warunkach możliwości peł-
nego przeglądu materiału ilustracyjnego emble-
mowych zbiorów. W poszukiwaniu pierwowzo-
rów formalnych oprócz podręczników i traktatów
emblematycznych należało brać pod uwagę także
dewizy i medale zgromadzone przez Olaude-Pran-
ęois Menesitriera w dziele Histoire du regne de
Louis le Grand..., swoistym przewodniku biogra-
ficznym króla Ludwika XIV 57, jak również sym-
bole rozwinięte w literaturze salezjańskiej i po-
wiązanie z kultem założyciela zakonu wizytek, Św.
Franciszka Salezego 58.
Te z motywów, które dadzą się złączyć z
określonymi rycinami, prowadzą nas do zbioru
Jakuba Typotiusa, Symbola Divina et Humana
Pontificum, Imperatorum, Regum..., wydanego po
raz pierwszy w Pradze w latach 1601—1603, a
wznawianego przez cały wiek XVII59. Plansze
doń wykonał Egidiuis Sadeler, jeden z najaktyw-
niejszych niderlandzkich ilustratorów60.
Tak więc najoczywistsza w swej symbolice
salamandra (ryc. 32) — „impreza" Walezjnszy:
Franciszka I i jego poprzedników 61 — jest swo-
bodną kopią Hieroglyphonu XXIV z dewizą MI
NVTRISCO, odnoszącą się tutaj do Karola VII de
Valois62. Identyczną ilustrację posiada emblem
Jana, króla Aragonii i Neapolu (H. XXI) 63, z de-
wizą DVRABO (ryc. 33). Ujęcie zbliżone do „smo-
Francofurti 1603. Emblemy w większości przyjęte od po-
przedników; omówienie kolejnych wydań: P r a z, Stu-
dies..., s. 166.
60 Por. Thieme-Becker, XXIX, Leipzig 1933, s.
299—300 (dalej: Thieme-Becker).
61 De T e r v a r e n t, Attributs et symboles..., 33—■
334; J.-P. C 1 e b e r t, Dictionnaire du symbolisme animal.
Bestiaire jabuleuz, Paris 1971, s. v.; M. A n g e 1, Beasts
in Heraldry, Brettleboro 1974, s. v.; A.-M. L e c o q, La
salamandrę royale dans les entrees de Franęois Ier [w:]
Les Fetes de la Renaissance, III, Paris 1975, s. 93—
104.
02 Typotius, I (1601), wyd. 1692, s. '31—82, wyd. 1636,
s. 226—239. Ikon, związany bezpośrednio z Franciszkiem
I, został przez Sadelera przejęty z wcześniejszych wydań
Giovia i Paradina, i przedstawia nieco inne ujęcie em-
blematycznego zwierzęcia — w postaci małego smoka —
znane m. in. z rzeźby architektonicznej: kluczy sklepian-
nych i kap kominkowych z Chambord, Azay-le-Ferron
itp. oraz z medali króla (Typotius I (1601)), wyd. 1652; H.
XXIX, s. 83—34; wyd. 1666, s. 244—245 — por. C. Pa-
ra d i n, Devises heroiąues, Lyon 1551, s. 16; P. Gio-
v i o, Dialogo del'imprese militari et amorose, Lyon
[1559], wyd. 1574, s. 28).
03 Typotius, I (1601), wyd. 1652, H. XXI, s. 66-67.
109
tum..., sławiącego jedność świata spełnioną w
uiniiri czterech elementów. Kompozycja zatytuło-
wana Amor causa omnium składa się z powiąza-
nych symboli ognia (lew ognisty), ziemi (smok),
wody (Neptun) i powietrza (orzeł). Ciekawy ko-
mentarz szesnastowiecznego autora wykłada ty-
powy dla ówczesnych „encyklopedystów" arysto-
telesowski pogląd na żywioły i zasady wszechby-
tu 56.
O ile jednak koncepcja elementów ma tu nie-
zbyt precyzyjną wymowę, o tyle narzuca się sze-
reg łatwo dostrzegalnych napomnień rodowych,
które nadają ton i obecne są niemal w każdym
z figuralnych medalionów. Obfitość literatury
35. J. Typotius, Lew [w:] Sym-
bola varia diversorum Princi-
pum... (III), 1603 (repr. S. Ło-
patka)
54 RDK, ibid.; J. van Lennep, Art et Alchimie,
Bruxełles 1971, s. 17—18, 27—28; R. C a 11 o i s, Au Coeur
du Fantastiąue, Paris 1965, s. 87—88.
55 Por. przyp. 53, także Erde (K. A. Wirth), RDK,
V, Stuttgart 1959, szp. 9,98—1104, oraz H. P o p i t z, Die
Darstellunj die vier Elemente in der niederldndischen
Graphik von 1565 bis 1620, Munchen 1965.
56 J. Camerarius, Symbolorum et emblematum
ex animalibus ąuadrupedis centuria altera..., Norimbergae
1595, Emblem C (s. 101—103). Ryciny do wszystkich czte-
rech części dzieła, sygnowane HS, wykonał Hans Sibma-
cher — por. J. Landwehr, German Emblem Books,
1531—1888, Utrecht 1972, s. 46—48. M. P r a z {Studies
in the Seventeenth Century Imagery..., (II), s. 34—35)
przypisuje je Hansowi Schroederowi.
57 Histoire du regne de Louis le Grand par les me-
dailles, emblemes, devises, jettons, inscriptions et armoi-
ńes et autres documents... par Claude Franęois Me-
nestrier. Ed. nouvelle, Paris 169Q.
58 H. L e m a i r e, Les images de saint Franęois de
Sales, Paris 1962; tenże, Saint Franęois de Sales, doc-
teur de la conjiance et de la paix. Etude de spiritualite
a partir d'un choix d'images, Paris 1962.
59 Typotius, I (1601); Symbola Varia Diversorum
Principum Sacrosanc. Ecclesiae et Sacri Imperii Romani,
(II), 1602; Symbola varia diversorum principum..., (III),
emblematycznej, nieprzebrane mnóstwo przeróbek
i powtórzeń zasadniczo utrudnia dotarcie do bez-
pośredniego źródła tych przedstawień. Ograniczo-
ne są też w naszych warunkach możliwości peł-
nego przeglądu materiału ilustracyjnego emble-
mowych zbiorów. W poszukiwaniu pierwowzo-
rów formalnych oprócz podręczników i traktatów
emblematycznych należało brać pod uwagę także
dewizy i medale zgromadzone przez Olaude-Pran-
ęois Menesitriera w dziele Histoire du regne de
Louis le Grand..., swoistym przewodniku biogra-
ficznym króla Ludwika XIV 57, jak również sym-
bole rozwinięte w literaturze salezjańskiej i po-
wiązanie z kultem założyciela zakonu wizytek, Św.
Franciszka Salezego 58.
Te z motywów, które dadzą się złączyć z
określonymi rycinami, prowadzą nas do zbioru
Jakuba Typotiusa, Symbola Divina et Humana
Pontificum, Imperatorum, Regum..., wydanego po
raz pierwszy w Pradze w latach 1601—1603, a
wznawianego przez cały wiek XVII59. Plansze
doń wykonał Egidiuis Sadeler, jeden z najaktyw-
niejszych niderlandzkich ilustratorów60.
Tak więc najoczywistsza w swej symbolice
salamandra (ryc. 32) — „impreza" Walezjnszy:
Franciszka I i jego poprzedników 61 — jest swo-
bodną kopią Hieroglyphonu XXIV z dewizą MI
NVTRISCO, odnoszącą się tutaj do Karola VII de
Valois62. Identyczną ilustrację posiada emblem
Jana, króla Aragonii i Neapolu (H. XXI) 63, z de-
wizą DVRABO (ryc. 33). Ujęcie zbliżone do „smo-
Francofurti 1603. Emblemy w większości przyjęte od po-
przedników; omówienie kolejnych wydań: P r a z, Stu-
dies..., s. 166.
60 Por. Thieme-Becker, XXIX, Leipzig 1933, s.
299—300 (dalej: Thieme-Becker).
61 De T e r v a r e n t, Attributs et symboles..., 33—■
334; J.-P. C 1 e b e r t, Dictionnaire du symbolisme animal.
Bestiaire jabuleuz, Paris 1971, s. v.; M. A n g e 1, Beasts
in Heraldry, Brettleboro 1974, s. v.; A.-M. L e c o q, La
salamandrę royale dans les entrees de Franęois Ier [w:]
Les Fetes de la Renaissance, III, Paris 1975, s. 93—
104.
02 Typotius, I (1601), wyd. 1692, s. '31—82, wyd. 1636,
s. 226—239. Ikon, związany bezpośrednio z Franciszkiem
I, został przez Sadelera przejęty z wcześniejszych wydań
Giovia i Paradina, i przedstawia nieco inne ujęcie em-
blematycznego zwierzęcia — w postaci małego smoka —
znane m. in. z rzeźby architektonicznej: kluczy sklepian-
nych i kap kominkowych z Chambord, Azay-le-Ferron
itp. oraz z medali króla (Typotius I (1601)), wyd. 1652; H.
XXIX, s. 83—34; wyd. 1666, s. 244—245 — por. C. Pa-
ra d i n, Devises heroiąues, Lyon 1551, s. 16; P. Gio-
v i o, Dialogo del'imprese militari et amorose, Lyon
[1559], wyd. 1574, s. 28).
03 Typotius, I (1601), wyd. 1652, H. XXI, s. 66-67.
109