DOI Artikel:
Piwocka, Magdalena: "Aparat królewski" – zespół szat liturgicznych z klasztoru SS. Wizytek w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20539#0117
33. Orzeł, fragment preteksty B ornatu (fet. W. Górski)
popularną serię kopiował również E. Sadeler71,
stosując niektóre pomysły Gheeraertsa parzy ozdo-
bie Symbolów.
Plansza z Feniksem72, o niezwykle szlachet-
nym i subtelnym rysunku, należy do najpiękniej-
szych kart zbioru (ryc. 36). Sylwetka ptaka ze
akrzydłaimi rozpostartymi nad płonącym gniazdem
w haftowanym emblemie została znacznie upro-
szczona. Przy zmienionej pozycji skrzydła i gło-
wy daje się jednak odczytać ogólna idea obrazu,
tj. dramatyczny ruch zwierzęcia spełniającego akt
ofiarnego samopalenia. Ze szczególnym upodoba-
niem wymodelowane upierzenie ptaka, szrafowa-
ne zróżnicowanymi dotknięciami rylca, znalazło
w hafcie wdzięczną i finezyjną interpretację —
długie lotki skrzydeł pokryto czarnym aksami-
tem cieniowanym żyłkami cienkiego złotego dru-
cika, drobne pióra na piersi i szyi oddane są kła-
dzionym złotem, przeszywanym w regularną sza-
chownicę.
Z rozmaitych notacji znaczeniowych cudowne-
go stworzenia na pierwszy plan wysuwają się
długowieczność i nieśmiertelność 73, chrześcijańska
idea zmartwychwstania i samo odrodzenia przez
ofiarę 74, niezwykłość ptaka, powodująca jego szla-
chetne osamotnienie, a zarazem wywyższenie
wśród zwierząt, a także wysnuta z tych koncep-
cji symbolika wdowieństwa, jedynie w Bogu znaj-
dującego pocieszenie75. Owa niepospolitość cnót,
tak pięknie wyrażona u Paradina 76, mogłaby sta-
nowić podtekst naszego wizerunku. Warto przy-
poimniieć, iż feniks, który jest 'ulubioną parabolą
w barokowej retoryce i typologii, wespół z peli-
kanem należy też do stałych symboli salezjań-
skich, powracających w wystrojach wszystkich
świątyń wizyllkowsikiich i aparatach liturgicznych
tego zakonu.
Wyraźnym zapożyczeniem z Typotiusa okazu-
je się groźny lew w górnym medalionie II dal-
matyki (ryc. 32), choć trudno w nim widzieć alu-
zję rodzinną bądź heraldyczną. Król czworono-
gów występuje w trzeciej księdze zbioru, w zwią-
zku z osobą doży Marino Grimaniago, z dewizą
SYDERA CORDIS77 (ryc. 35). Jako symbol Św.
Marka i godło Republiki Weneckiej wyposażony
jest w skrzydła i krzyż, które odjęto mu w na-
szym dziele. Sam ruch korpusu zwierzęcia przed-
stawia się nieco inaczej (lew kroczy ..poziomo",
podczas gdy na rycinie wspina się na tylnych no-
gach), ade grzywa, głowa i potężne łapy są te
same. Medalion należy do nabardzie-j udanych
technicznie partii haftu, umiejętnie operującego
reliefem powierzchni oraz jedwabiem i złotem
o różnych fakturach i walorach.
Do familijnej emblematyki mógłby odnosić się
delfin z rozwartą paszczą (ryc. 16), w swej sro-
giej postaci przypominający raczej Lewiatana,
przeniesiony z ryciny towarzyszącej Hierografii
71 Thieme-Becker, XXIX, s. 299; H o 11 s t e i n,
Dutch and Flemish..., VII, s. 100.
72 W I wyd. flamandzkim (1567) nr 103, w edycji
francuskiej (1578) nr 124; motto głosi: „Quad ienesse
defaut plus auat peser faut"; w łacińskim wydaniu
Freitaga, o.c: „Iuvenilia studia cum provectori aetate
permutata".
73 Podkreślana przez wszystkich emblemistów, po-
cząwszy od Horapollona (Hieroglyphica, [b.m.] 1551,
s. 52) _ por. de Tervarent, Attributs et symbo-
tes..., s. 3:4—305; tenże, Les animaux symboliąues
dans les bordures des tamsseries bru.x?lloises au XVle
siecle (Memoires de 1'Academie Royale de Belgiąue,
Classe des Beaux-Arts, T. XIII, z. 5, Bruxelles 1968,
s. 33—34); P. C. B. G u e r o u 11, Plinius Caius Secundus.
Histoire naturelle des animaux, Paris 1802, s. 209—211;
J. H u b e a u x et M. Leroy, Le mythe de Phśnix dans
la litterature grecąue et latine, Liege 1939, szp. XI—
XXXVI.
74 Ibid.
75 Emblem odnoszący sdę do Bony Sabaudzkiej, mat-
ki Gian Galeazza Sforzy, z dewizą: „Sola faota solum
Deum seąuor" (P a r a d i n, Devises heroiąues, 1562, f.
165).
7C Devises heroiąues Paradina (1562, f. 53) roz-
wijają motto: „Unica semper avis", będące cytatem z
Teofrasta: „Comme le Phenix est a jamais seul, et uni-
que Oiseau au monde de son espece. Aussi sont les
tresbonnes choses de menreiilleuse rardtei, et bien cler
semees" (dewiza Eleonory Austriaczki, siostry Karola V,
żony Franciszka I).
77 Typotius, III (1603), s. 15.
111
popularną serię kopiował również E. Sadeler71,
stosując niektóre pomysły Gheeraertsa parzy ozdo-
bie Symbolów.
Plansza z Feniksem72, o niezwykle szlachet-
nym i subtelnym rysunku, należy do najpiękniej-
szych kart zbioru (ryc. 36). Sylwetka ptaka ze
akrzydłaimi rozpostartymi nad płonącym gniazdem
w haftowanym emblemie została znacznie upro-
szczona. Przy zmienionej pozycji skrzydła i gło-
wy daje się jednak odczytać ogólna idea obrazu,
tj. dramatyczny ruch zwierzęcia spełniającego akt
ofiarnego samopalenia. Ze szczególnym upodoba-
niem wymodelowane upierzenie ptaka, szrafowa-
ne zróżnicowanymi dotknięciami rylca, znalazło
w hafcie wdzięczną i finezyjną interpretację —
długie lotki skrzydeł pokryto czarnym aksami-
tem cieniowanym żyłkami cienkiego złotego dru-
cika, drobne pióra na piersi i szyi oddane są kła-
dzionym złotem, przeszywanym w regularną sza-
chownicę.
Z rozmaitych notacji znaczeniowych cudowne-
go stworzenia na pierwszy plan wysuwają się
długowieczność i nieśmiertelność 73, chrześcijańska
idea zmartwychwstania i samo odrodzenia przez
ofiarę 74, niezwykłość ptaka, powodująca jego szla-
chetne osamotnienie, a zarazem wywyższenie
wśród zwierząt, a także wysnuta z tych koncep-
cji symbolika wdowieństwa, jedynie w Bogu znaj-
dującego pocieszenie75. Owa niepospolitość cnót,
tak pięknie wyrażona u Paradina 76, mogłaby sta-
nowić podtekst naszego wizerunku. Warto przy-
poimniieć, iż feniks, który jest 'ulubioną parabolą
w barokowej retoryce i typologii, wespół z peli-
kanem należy też do stałych symboli salezjań-
skich, powracających w wystrojach wszystkich
świątyń wizyllkowsikiich i aparatach liturgicznych
tego zakonu.
Wyraźnym zapożyczeniem z Typotiusa okazu-
je się groźny lew w górnym medalionie II dal-
matyki (ryc. 32), choć trudno w nim widzieć alu-
zję rodzinną bądź heraldyczną. Król czworono-
gów występuje w trzeciej księdze zbioru, w zwią-
zku z osobą doży Marino Grimaniago, z dewizą
SYDERA CORDIS77 (ryc. 35). Jako symbol Św.
Marka i godło Republiki Weneckiej wyposażony
jest w skrzydła i krzyż, które odjęto mu w na-
szym dziele. Sam ruch korpusu zwierzęcia przed-
stawia się nieco inaczej (lew kroczy ..poziomo",
podczas gdy na rycinie wspina się na tylnych no-
gach), ade grzywa, głowa i potężne łapy są te
same. Medalion należy do nabardzie-j udanych
technicznie partii haftu, umiejętnie operującego
reliefem powierzchni oraz jedwabiem i złotem
o różnych fakturach i walorach.
Do familijnej emblematyki mógłby odnosić się
delfin z rozwartą paszczą (ryc. 16), w swej sro-
giej postaci przypominający raczej Lewiatana,
przeniesiony z ryciny towarzyszącej Hierografii
71 Thieme-Becker, XXIX, s. 299; H o 11 s t e i n,
Dutch and Flemish..., VII, s. 100.
72 W I wyd. flamandzkim (1567) nr 103, w edycji
francuskiej (1578) nr 124; motto głosi: „Quad ienesse
defaut plus auat peser faut"; w łacińskim wydaniu
Freitaga, o.c: „Iuvenilia studia cum provectori aetate
permutata".
73 Podkreślana przez wszystkich emblemistów, po-
cząwszy od Horapollona (Hieroglyphica, [b.m.] 1551,
s. 52) _ por. de Tervarent, Attributs et symbo-
tes..., s. 3:4—305; tenże, Les animaux symboliąues
dans les bordures des tamsseries bru.x?lloises au XVle
siecle (Memoires de 1'Academie Royale de Belgiąue,
Classe des Beaux-Arts, T. XIII, z. 5, Bruxelles 1968,
s. 33—34); P. C. B. G u e r o u 11, Plinius Caius Secundus.
Histoire naturelle des animaux, Paris 1802, s. 209—211;
J. H u b e a u x et M. Leroy, Le mythe de Phśnix dans
la litterature grecąue et latine, Liege 1939, szp. XI—
XXXVI.
74 Ibid.
75 Emblem odnoszący sdę do Bony Sabaudzkiej, mat-
ki Gian Galeazza Sforzy, z dewizą: „Sola faota solum
Deum seąuor" (P a r a d i n, Devises heroiąues, 1562, f.
165).
7C Devises heroiąues Paradina (1562, f. 53) roz-
wijają motto: „Unica semper avis", będące cytatem z
Teofrasta: „Comme le Phenix est a jamais seul, et uni-
que Oiseau au monde de son espece. Aussi sont les
tresbonnes choses de menreiilleuse rardtei, et bien cler
semees" (dewiza Eleonory Austriaczki, siostry Karola V,
żony Franciszka I).
77 Typotius, III (1603), s. 15.
111