DOI article:
Piwocka, Magdalena: "Aparat królewski" – zespół szat liturgicznych z klasztoru SS. Wizytek w Warszawie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20539#0127
45. Fantastyczne monstrum wodne, fragment ornatu (fot.
S. Michta)
46. N. cle Bruyin, rycina ze zbioru Libellus varia Ge-
nera Piscium..., Archiwum Klasztoru Wizytek w Warsza-
wie (fot. A. Wierzba)
zamawianych przez siebie dzieł sztuki" 144. Mniej
miarodajne w tym względzie dziewiętnastowieczne
opinie ustępują przed wiarygodną relacją paimięt-
nikarzy z jej otoczenia — sekretarza królowej Pio-
tra Des Noyers, opisującego młode lata Marii145,
i opata de MaroUes, towarzysza młodości jej bra-
ci, preceptora, a później archiwisty i biblioteka-
rza księżniczki146. Świadectwa z epoki dostarcza
również „Cyrkularz I" warszawskiego konwentu
Wizytek z r. 1655 147. Uczennica Daniela Rabela,
znakomitego malarza miniatur, grafika i ornamen-
ciisity 148, mogła biegle władać pędziłem, opanować
rysunek, a także zdobyć orientację w aktualnym
zdobnictwie.
Symbolika figuralnych medalionów korespon-
duje w jakimś stopniu z objawianym przez księż-
niczkę Marię od młodości pociągiam do astrologii
i zamiłowaniem do kabał emblematycznych149.
144 Wiadomość tę podają kolejno (za „Cyrkularzem I")
Raczyński, o.c, I, s. 148; Jastrzębski, o.c, s. 90
i 98; [Kurowski?], o.c, z. 9, s. 2:79, z. 10, s. 378;
Plebański, o.c, s. 70; Targosz, o.c, s. 347. W war-
szawskim klasztorze zachował się rysunek [przedstawia-
jący hebanowe tabernakulum ze srebrnymi plakietami,
darowane wizytkom przez królową w r. 1654, stano-
wiące główną dekorację mensy ołtarzowej kościoła (rys.
piórem, lawowany, na papierze, 25X15 cm, wycięty i na-
klejony na nowsze tło, AKW). Uchodzi on za wykonany
przez Ludwikę Marię projekt tego dzieła. K. I d c z a k
(,,Tabernakulum ołtarza głównego w kościele Wizytek
w Warszawie", praca magist. w Inst. Hist. Sztuki Uni-
wersytetu Warszawskiego z r. 1961, maszynopis w Ar-
chiwum prac magist., IHS, nr 43) uważa, że był to istot-
nie projekt, a nie szkic inwentaryzacyjny.
145 P. Des Noyers, „Nativite d'Amarille", Chantilly,
Archives du Musee Conde, rkps 424, s. 76. W kryptobio-
grafii księżniczki czytamy o jej edukacji: „[...] Amarille
fait 1'une et 1'autre sphere c'est a dire celle de Tico
et celle de Coperniąiue, les fortifications et les perspec-
ti-ves et q<u'elle designe naturełlement assez biern, toute
lesąuelles choses elle a apris [!] par inclination, elle
est encore forte adroife de ses mains et a Tesprit inge-
nieux pour les inventions".
148 M. de M a r o 11 e s, Les Memoires, Paris 1656,
Passim. Postać uczonego opata charakteryzują m. in.:
L- Bosseboef, Un precurseur Michel de Marolles,
a°be de Villeloin, sa vie et son oeuvre, Tours 1812;
K. Targosz, o.c, passim.
147 „Cyrkularz I", s. 138. Siostry opisują zaprojekto-
wany przez nią uniwersalny sprzęt liturgiczny: monstran-
cję, będącą zarazem kielichem i puszką na hostię: „un
tres riche Soleil, soit pour la matiere, soit pour la faęon
et 1'industrie, car nostre incomparable Reine [...] donna
l'invention et le dessein de le faire en sorte, qu'il put
aux occasions servir succesivement de calice, de ciboir
et de soleil" (ibid., s. 156). Przekaz ów stanowiłby do-
wód na obeznanie królowej z wzorami do wyrobów
złotniczych.
148 De Marolles, o.c, s. 34. Na temat D. Rabela
por. Thieme-Becker, XXXII, s. 537—538; Targosz,
o.c, s. 45—48.
149 Pociąg jej do astrologii odnotowuje de Marol-
les (o.c, s. 148), a Des Noyers wielokrotnie powtarza
horoskopy przesyłane jej przez znane autorytety w tej
dziedzinie, m. in. sławnego matematyka Morina (P. Des
Noyers, Lettres [...] pour servir d l'histoire de Pologne
et de Suede de 1655 a 1659, Berlin 1853, passim). Upo-
dobanie do emblematyki, nabyte przez księżniczkę wraz
z zaszczepioną jej kulturą literacką, rozwinęło się w kli-
macie paryskiego Hotel de Rambouillet, którego była
stałym gościem. Ten pierwszy salon literacki stolicy kul-
tywował wykwintną poezję, pamiętnikarstwo i epistolo-
grafię przepełnione — na modłę włoską — dewizami
i emblemami. W kręgu tym powstał zbiór dewiz po-
święconych damom ze sławnego cercie markizy :!e Ram-
bouillet (rkps in fol., z całostromicowymi ilustracjami na
welinie, Bibl. de 1'Arsenal, Paris, Belles Lettres franc,
n° 348), gdzie zachowała się „impreza" księżniczki Marii,
121
S. Michta)
46. N. cle Bruyin, rycina ze zbioru Libellus varia Ge-
nera Piscium..., Archiwum Klasztoru Wizytek w Warsza-
wie (fot. A. Wierzba)
zamawianych przez siebie dzieł sztuki" 144. Mniej
miarodajne w tym względzie dziewiętnastowieczne
opinie ustępują przed wiarygodną relacją paimięt-
nikarzy z jej otoczenia — sekretarza królowej Pio-
tra Des Noyers, opisującego młode lata Marii145,
i opata de MaroUes, towarzysza młodości jej bra-
ci, preceptora, a później archiwisty i biblioteka-
rza księżniczki146. Świadectwa z epoki dostarcza
również „Cyrkularz I" warszawskiego konwentu
Wizytek z r. 1655 147. Uczennica Daniela Rabela,
znakomitego malarza miniatur, grafika i ornamen-
ciisity 148, mogła biegle władać pędziłem, opanować
rysunek, a także zdobyć orientację w aktualnym
zdobnictwie.
Symbolika figuralnych medalionów korespon-
duje w jakimś stopniu z objawianym przez księż-
niczkę Marię od młodości pociągiam do astrologii
i zamiłowaniem do kabał emblematycznych149.
144 Wiadomość tę podają kolejno (za „Cyrkularzem I")
Raczyński, o.c, I, s. 148; Jastrzębski, o.c, s. 90
i 98; [Kurowski?], o.c, z. 9, s. 2:79, z. 10, s. 378;
Plebański, o.c, s. 70; Targosz, o.c, s. 347. W war-
szawskim klasztorze zachował się rysunek [przedstawia-
jący hebanowe tabernakulum ze srebrnymi plakietami,
darowane wizytkom przez królową w r. 1654, stano-
wiące główną dekorację mensy ołtarzowej kościoła (rys.
piórem, lawowany, na papierze, 25X15 cm, wycięty i na-
klejony na nowsze tło, AKW). Uchodzi on za wykonany
przez Ludwikę Marię projekt tego dzieła. K. I d c z a k
(,,Tabernakulum ołtarza głównego w kościele Wizytek
w Warszawie", praca magist. w Inst. Hist. Sztuki Uni-
wersytetu Warszawskiego z r. 1961, maszynopis w Ar-
chiwum prac magist., IHS, nr 43) uważa, że był to istot-
nie projekt, a nie szkic inwentaryzacyjny.
145 P. Des Noyers, „Nativite d'Amarille", Chantilly,
Archives du Musee Conde, rkps 424, s. 76. W kryptobio-
grafii księżniczki czytamy o jej edukacji: „[...] Amarille
fait 1'une et 1'autre sphere c'est a dire celle de Tico
et celle de Coperniąiue, les fortifications et les perspec-
ti-ves et q<u'elle designe naturełlement assez biern, toute
lesąuelles choses elle a apris [!] par inclination, elle
est encore forte adroife de ses mains et a Tesprit inge-
nieux pour les inventions".
148 M. de M a r o 11 e s, Les Memoires, Paris 1656,
Passim. Postać uczonego opata charakteryzują m. in.:
L- Bosseboef, Un precurseur Michel de Marolles,
a°be de Villeloin, sa vie et son oeuvre, Tours 1812;
K. Targosz, o.c, passim.
147 „Cyrkularz I", s. 138. Siostry opisują zaprojekto-
wany przez nią uniwersalny sprzęt liturgiczny: monstran-
cję, będącą zarazem kielichem i puszką na hostię: „un
tres riche Soleil, soit pour la matiere, soit pour la faęon
et 1'industrie, car nostre incomparable Reine [...] donna
l'invention et le dessein de le faire en sorte, qu'il put
aux occasions servir succesivement de calice, de ciboir
et de soleil" (ibid., s. 156). Przekaz ów stanowiłby do-
wód na obeznanie królowej z wzorami do wyrobów
złotniczych.
148 De Marolles, o.c, s. 34. Na temat D. Rabela
por. Thieme-Becker, XXXII, s. 537—538; Targosz,
o.c, s. 45—48.
149 Pociąg jej do astrologii odnotowuje de Marol-
les (o.c, s. 148), a Des Noyers wielokrotnie powtarza
horoskopy przesyłane jej przez znane autorytety w tej
dziedzinie, m. in. sławnego matematyka Morina (P. Des
Noyers, Lettres [...] pour servir d l'histoire de Pologne
et de Suede de 1655 a 1659, Berlin 1853, passim). Upo-
dobanie do emblematyki, nabyte przez księżniczkę wraz
z zaszczepioną jej kulturą literacką, rozwinęło się w kli-
macie paryskiego Hotel de Rambouillet, którego była
stałym gościem. Ten pierwszy salon literacki stolicy kul-
tywował wykwintną poezję, pamiętnikarstwo i epistolo-
grafię przepełnione — na modłę włoską — dewizami
i emblemami. W kręgu tym powstał zbiór dewiz po-
święconych damom ze sławnego cercie markizy :!e Ram-
bouillet (rkps in fol., z całostromicowymi ilustracjami na
welinie, Bibl. de 1'Arsenal, Paris, Belles Lettres franc,
n° 348), gdzie zachowała się „impreza" księżniczki Marii,
121