DOI Artikel:
Piwocka, Magdalena: "Aparat królewski" – zespół szat liturgicznych z klasztoru SS. Wizytek w Warszawie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20539#0137
zdradza typowe wzornik owe ujęcie. Osadzenie me-
dalionów wśród zwojów kwiatowych i zakoli or-
namentu oraz obecność małych zwierzątek w roli
miniaturowego „sztafażu" przypominają mocno
plansze Theodora de Bry 188. Samie embleimy wy-
wodzą się przypuszczalnie z Paradina lub Gio-
via 189. Przewaga pierwiastka niderlandzkiego jest
w tym dziele nader widoczna.
Natomiast udokumentowaną francuską prowe-
niencję imają dary Ludwika XIV dla Jama III So-
bieskiego — płaszcz i kapelusz kawalera Orderu
Sw. Ducha, pokryte bogatym złotojedwabnym
haftem przypuszczalnie w latach 1674—1675 (bez-
pośrednio poprzedzających ofiarowanie polskiemu
królowi oznak orderowych) 19°. Można by poku-
sić się o idantyfiikaicję autora ozdób ceremoiniail-
nego stroju, wybierając jego nazwisko z listy ów-
czesnych królewskich hafciarzy191. Inaczej roz-
wiązane kompozycyjnie otok i peleryna płaszcza
(nie występują w nich medaliony) zdają się być
szczególnie bliskie haftom naszego ornatu — za-
równo charakterem i techniką wykonania, jak
tożsamością niektórych motywów (pamoplia, por.
ryc. 25, 26 i 57). Gatunki surowca, ściegi oraz
osiągane za ich pomocą artystyczne efekty całko-
wicie się pokrywają. Ostatnia analogia utwierdza
nas w określaniu artystycznego rodowodu naszych
obiektów.
Na< tle swoistego „stylu międzynarodowego",
rozprzestrzenionego wówczas w bafciarstwie za-
chodniej i środkowej Europy, terytorialnie wy-
różnia się tylko Anglia, może — w niektórych
gatunkach — Hiszpania. Reszta — objęta wpły-
wami niderlandzkimi i posługująca się wyłącznie
wzornictwem niemiedko-flamandzkim — wypo-
wiadała aktualne formy tzw. Ohrmuschelstil ję-
zykiem tych samych metod i technik. We Fran-
cji, w czasach Ludwika XIII, panował niepo-
dzielnie duch niderlandzki, a narodowy charak-
ter rzemiosła artystycznego wyłaniać się zaczął
dopiero z końcem lat sześćdziesiątych w. XVII192.
57. Fragment obrzeża płaszcza kawalera Orderu Sw.
Ducha, Kraków, Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu
(fot. Ł. Schuster)
Do pierwszej, „flamandzkiej" fazy należą hafty
naszych dalmatyk, podczas gdy dekoracja ornatu,
przeładowana i plastyczna, włącza się w nurt
„przejściowy", wiodący do pełnego usamodzielnie-
nia francuskiego zdobnictwa. Zawiera ona cha-
rakterystyczne dla tego okresu spotkanie elemen-
tu włoskiego (bujny afcant) z francuską precyzją
i wykwintem szczegółu, znamiennymi dla twór-
czości Le Bruna czy Le Pautre'a.
Należy pamiętać, iż w warszawskich para-
mentach mamy do czynienia z materiałem okro-
jonym i naruszonym przez późniejsie adaptacje,
a więc nie pozwalającym na pełną analizę. Jak-
kolwiek motywy ozdób są powtarzalne przez sam
charakter służących im wzorów, to jednak dzieła,
będące rezultatem określonego wyboru, nabierają
cech indywidualnych. Ikonografia medalionów
składa się z elementów zapożyczonych rozmyślnie
i jednolicie przetworzonych. Wielość źródeł inspi-
racji i rozpiętość modeli — od przebrzmiałych po
188 Zwłaszcza Grotisch fur alle Kunstler (ok. 1590) —
Por. przyp. 19. Cyt. literatura przedmiotu nie zawiera
tych sugestii.
189 Szczególnie feniks na cokole wydaje się zbliżony
do orła z sygnetu drukarskiego G. Rouilliusa (Guillaume
Rouille) z Lyonu, znaku jednej z najpopularniejszych w
drugiej połowie w. XVI oficyn europejskich.
190 I. Bur na t o w a, Dzieje nadania królowi Jano-
wi III Sobieskiemu francuskiego Orderu Św. Ducha.
Płaszcz kawalera orderu w Skarbcu Koronnym na Wa-
Welu (Studia do Dziejów Wawelu, V, w druku). Król
został promowany na kawalera orderu zaocznie 18 XII
1675 w Saint-Germain-en-Laye, a dekoracji dokonał po-
seł francuski markiz de Bethune 30 XI 1676 w Żółkwi.
191 Burnatowa (o.c.) cytuje za źródłami francus-
kimi nazwiska występujące w ówczesnych rachunkach
Kapituły Orderu: Herry de Gourlana, Nicolasa Parisota
a jego syna Jacques'a — autora płaszcza wykonanego w
r. 1668 dla Colberta — oraz nazwiska hafciarzy w służ-
bie Ludwika XIV w 1. 1668—1688.
192 Charakterystykę francuskich haftów w. XVII za-
wiera nie zastąpione dotychczas dzieło de F a r c y, o.c.
Rozproszone dane znajdują się w literaturze cyt. w
przyp. 153. Odrębność tychże haftów nie była dotąd
przedmiotem osobnego opracowania.
131
dalionów wśród zwojów kwiatowych i zakoli or-
namentu oraz obecność małych zwierzątek w roli
miniaturowego „sztafażu" przypominają mocno
plansze Theodora de Bry 188. Samie embleimy wy-
wodzą się przypuszczalnie z Paradina lub Gio-
via 189. Przewaga pierwiastka niderlandzkiego jest
w tym dziele nader widoczna.
Natomiast udokumentowaną francuską prowe-
niencję imają dary Ludwika XIV dla Jama III So-
bieskiego — płaszcz i kapelusz kawalera Orderu
Sw. Ducha, pokryte bogatym złotojedwabnym
haftem przypuszczalnie w latach 1674—1675 (bez-
pośrednio poprzedzających ofiarowanie polskiemu
królowi oznak orderowych) 19°. Można by poku-
sić się o idantyfiikaicję autora ozdób ceremoiniail-
nego stroju, wybierając jego nazwisko z listy ów-
czesnych królewskich hafciarzy191. Inaczej roz-
wiązane kompozycyjnie otok i peleryna płaszcza
(nie występują w nich medaliony) zdają się być
szczególnie bliskie haftom naszego ornatu — za-
równo charakterem i techniką wykonania, jak
tożsamością niektórych motywów (pamoplia, por.
ryc. 25, 26 i 57). Gatunki surowca, ściegi oraz
osiągane za ich pomocą artystyczne efekty całko-
wicie się pokrywają. Ostatnia analogia utwierdza
nas w określaniu artystycznego rodowodu naszych
obiektów.
Na< tle swoistego „stylu międzynarodowego",
rozprzestrzenionego wówczas w bafciarstwie za-
chodniej i środkowej Europy, terytorialnie wy-
różnia się tylko Anglia, może — w niektórych
gatunkach — Hiszpania. Reszta — objęta wpły-
wami niderlandzkimi i posługująca się wyłącznie
wzornictwem niemiedko-flamandzkim — wypo-
wiadała aktualne formy tzw. Ohrmuschelstil ję-
zykiem tych samych metod i technik. We Fran-
cji, w czasach Ludwika XIII, panował niepo-
dzielnie duch niderlandzki, a narodowy charak-
ter rzemiosła artystycznego wyłaniać się zaczął
dopiero z końcem lat sześćdziesiątych w. XVII192.
57. Fragment obrzeża płaszcza kawalera Orderu Sw.
Ducha, Kraków, Państwowe Zbiory Sztuki na Wawelu
(fot. Ł. Schuster)
Do pierwszej, „flamandzkiej" fazy należą hafty
naszych dalmatyk, podczas gdy dekoracja ornatu,
przeładowana i plastyczna, włącza się w nurt
„przejściowy", wiodący do pełnego usamodzielnie-
nia francuskiego zdobnictwa. Zawiera ona cha-
rakterystyczne dla tego okresu spotkanie elemen-
tu włoskiego (bujny afcant) z francuską precyzją
i wykwintem szczegółu, znamiennymi dla twór-
czości Le Bruna czy Le Pautre'a.
Należy pamiętać, iż w warszawskich para-
mentach mamy do czynienia z materiałem okro-
jonym i naruszonym przez późniejsie adaptacje,
a więc nie pozwalającym na pełną analizę. Jak-
kolwiek motywy ozdób są powtarzalne przez sam
charakter służących im wzorów, to jednak dzieła,
będące rezultatem określonego wyboru, nabierają
cech indywidualnych. Ikonografia medalionów
składa się z elementów zapożyczonych rozmyślnie
i jednolicie przetworzonych. Wielość źródeł inspi-
racji i rozpiętość modeli — od przebrzmiałych po
188 Zwłaszcza Grotisch fur alle Kunstler (ok. 1590) —
Por. przyp. 19. Cyt. literatura przedmiotu nie zawiera
tych sugestii.
189 Szczególnie feniks na cokole wydaje się zbliżony
do orła z sygnetu drukarskiego G. Rouilliusa (Guillaume
Rouille) z Lyonu, znaku jednej z najpopularniejszych w
drugiej połowie w. XVI oficyn europejskich.
190 I. Bur na t o w a, Dzieje nadania królowi Jano-
wi III Sobieskiemu francuskiego Orderu Św. Ducha.
Płaszcz kawalera orderu w Skarbcu Koronnym na Wa-
Welu (Studia do Dziejów Wawelu, V, w druku). Król
został promowany na kawalera orderu zaocznie 18 XII
1675 w Saint-Germain-en-Laye, a dekoracji dokonał po-
seł francuski markiz de Bethune 30 XI 1676 w Żółkwi.
191 Burnatowa (o.c.) cytuje za źródłami francus-
kimi nazwiska występujące w ówczesnych rachunkach
Kapituły Orderu: Herry de Gourlana, Nicolasa Parisota
a jego syna Jacques'a — autora płaszcza wykonanego w
r. 1668 dla Colberta — oraz nazwiska hafciarzy w służ-
bie Ludwika XIV w 1. 1668—1688.
192 Charakterystykę francuskich haftów w. XVII za-
wiera nie zastąpione dotychczas dzieło de F a r c y, o.c.
Rozproszone dane znajdują się w literaturze cyt. w
przyp. 153. Odrębność tychże haftów nie była dotąd
przedmiotem osobnego opracowania.
131