DOI article:
Petrus, Jerzy T.: O "prywatnych" portretach Jana III
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.20539#0146
wy krakowskiej w ir. 1883 19 (ryc. 4). I na tym
obrazie Sobieski ukazany jest bez jakichkolwiek
oznak królewskiego dostojeństwa; ubrany jest po
polsku, w bladozielonkawy żupan oraz szkarłatną
delię.
Omawiane obrazy figurują w przechowujących
je kolekcjach jako 'dzieła anonimowe. Odnośnie do
portretu wawelskiego istnieją jednak — jak są-
dzę — przesłanki umożliwiające poczynienie pe-
wnych uściśleń w tym względzie.
W Gabinecie Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej
w Warszawie zachował się rysunkowy portret kró-
la (ryc. 5) pochodzący ze zbiorów Stanisława Au-
gusta Poniatowskiego20. Jak słusznie już zauwa-
żono, tein niewielki rysunek, wykonany brązo-
wym tuszem, jest niewątpliwie szkicem zrobio-
nym z natury z przeznaczeniem do późniejszego
wykorzystania21. Kreślony w pośpiechu, z wy-
jątkiem głowy dość schematycznie, opatrzony zo-
stał ku pamięci napisami podającymi kolory po-
szczególnych części stroju oraz notatką dotyczącą
wyglądu modela. Dzięki temu wiemy, iż król miał
na sobie liliową delię z podbiciem w kolorze zła-
manej żółci (?) i biały atłasowy żupan przepa-
sany bladobłękitną wstęgą 22. Krótka charaktery-
styka Jana III brzmi: „Coninck in Polen / con-
terfeyt wie / hy in woonom is / in comman. maitr /
mon moelt hem syn / polenische imutse / op den
cop schilder[en] / met des kłeedingh is / hy oock
inden omset / yhezwoolem". Język holenderski,
którym się tu poclużono, jest ważną wskazówką
ma temat pochodzenia artysty.
Autorem powyższego szkicu był cudzoziemiec
biegły w swym rzemiośle. Zdecydowane pocią-
gnięcia piórkiem utrwalmy tylko to, co najistot-
niejsze w wyglądzie, fizjonomii i stroju, ale za-
razem i to, co dla artysty było czymś nowym i
oryginalnym. Dlatego obok twarzy większą uwa-
gę poświęcił kilku drobiazgom, takim jak krzyż
orderowy, rękojeść zapewne perskiej szabli, łań-
cuch biegnący przez lewe ramię, sposób wiąza-
nia rapci. Istnieje dla niektórych z nich możli-
5. Portret Jana III, Warszawa, Gabinet Rycin Bibliote-
ki Uniwersyteckiej (fot. Prac. Reprografii BUW)
wość stwierdzenia wiarygodności przekazu. Doty-
czy to krzyża, znanego m. in. ze wspomnianego
portretu nieboirowskiego, oraz łańcucha, identycz-
nego ze złotym łańcuchem wyjętym z trumny
króla, przechowywanym w skarbcu Katedry Wa-
welskiej 23.
Zestawienie rysunku z wawelskim portretem
pozwala stwierdzić, iż mamy do czynienia ze szki-
cem wykorzystanym do realizacji malarskiej
10 OL, pl., 83 X 70 cm, datowany na lata 1683—
1690 — por. Katalog wystawy zabytków z czasów kró-
la Jana III i jego wieku, Kraków 1883, s. 13, poz. 70;
Zabytki XVII wieku. Wystawa jubileuszowa Jana III
w Krakowie 1883, Kraków 1884, s. 3, tabl. VIII.
20 Gabinet Rycin BUW, zbiór króla Stanisława Augu-
sta, Pol. Icoines, P. 879, -nr 68, rys. piórkiem na papie-
rze, 20,6 X 14,2 cm — por. Katalog wystawy jubile-
uszowej zabytków z czasów króla Stefana i Jana III,
Warszawa 1933, s. 100, poz. 113. Wraz z kolekcją kró-
lewską przeszedł w r. 1818 na własność Uniwersytetu
w Warszawie, z którego zbiorami został wywieziony w
1833 przez Rosjan do Petersburga; rewindykowany w
r. 11923.
-1 Opinię taką zanotował na oprawie rysunku Sta-
nisław August: „Dessein, appartement destine pour la
peiinture /ou la gravure/ d'um portrait du Roy Jean
Sobieski" (Sobiesciana w zbiorach Biblioteki Uniwer-
syteckiej w Warszawie. Katalog wystawy, Warszawa
1©33, s. 39—40, poz. 118, lii. 27, oprać. E. Budzińska).
22 W wersji oryginalnej nazwy kolorów brzmią:
,,violet", „bleu mourand", „wit satin", ..yhbroiken co-
leur".
23 S w i e r z-Z a 1 e s k i, o.c, s. 17, poz. 69.
140
obrazie Sobieski ukazany jest bez jakichkolwiek
oznak królewskiego dostojeństwa; ubrany jest po
polsku, w bladozielonkawy żupan oraz szkarłatną
delię.
Omawiane obrazy figurują w przechowujących
je kolekcjach jako 'dzieła anonimowe. Odnośnie do
portretu wawelskiego istnieją jednak — jak są-
dzę — przesłanki umożliwiające poczynienie pe-
wnych uściśleń w tym względzie.
W Gabinecie Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej
w Warszawie zachował się rysunkowy portret kró-
la (ryc. 5) pochodzący ze zbiorów Stanisława Au-
gusta Poniatowskiego20. Jak słusznie już zauwa-
żono, tein niewielki rysunek, wykonany brązo-
wym tuszem, jest niewątpliwie szkicem zrobio-
nym z natury z przeznaczeniem do późniejszego
wykorzystania21. Kreślony w pośpiechu, z wy-
jątkiem głowy dość schematycznie, opatrzony zo-
stał ku pamięci napisami podającymi kolory po-
szczególnych części stroju oraz notatką dotyczącą
wyglądu modela. Dzięki temu wiemy, iż król miał
na sobie liliową delię z podbiciem w kolorze zła-
manej żółci (?) i biały atłasowy żupan przepa-
sany bladobłękitną wstęgą 22. Krótka charaktery-
styka Jana III brzmi: „Coninck in Polen / con-
terfeyt wie / hy in woonom is / in comman. maitr /
mon moelt hem syn / polenische imutse / op den
cop schilder[en] / met des kłeedingh is / hy oock
inden omset / yhezwoolem". Język holenderski,
którym się tu poclużono, jest ważną wskazówką
ma temat pochodzenia artysty.
Autorem powyższego szkicu był cudzoziemiec
biegły w swym rzemiośle. Zdecydowane pocią-
gnięcia piórkiem utrwalmy tylko to, co najistot-
niejsze w wyglądzie, fizjonomii i stroju, ale za-
razem i to, co dla artysty było czymś nowym i
oryginalnym. Dlatego obok twarzy większą uwa-
gę poświęcił kilku drobiazgom, takim jak krzyż
orderowy, rękojeść zapewne perskiej szabli, łań-
cuch biegnący przez lewe ramię, sposób wiąza-
nia rapci. Istnieje dla niektórych z nich możli-
5. Portret Jana III, Warszawa, Gabinet Rycin Bibliote-
ki Uniwersyteckiej (fot. Prac. Reprografii BUW)
wość stwierdzenia wiarygodności przekazu. Doty-
czy to krzyża, znanego m. in. ze wspomnianego
portretu nieboirowskiego, oraz łańcucha, identycz-
nego ze złotym łańcuchem wyjętym z trumny
króla, przechowywanym w skarbcu Katedry Wa-
welskiej 23.
Zestawienie rysunku z wawelskim portretem
pozwala stwierdzić, iż mamy do czynienia ze szki-
cem wykorzystanym do realizacji malarskiej
10 OL, pl., 83 X 70 cm, datowany na lata 1683—
1690 — por. Katalog wystawy zabytków z czasów kró-
la Jana III i jego wieku, Kraków 1883, s. 13, poz. 70;
Zabytki XVII wieku. Wystawa jubileuszowa Jana III
w Krakowie 1883, Kraków 1884, s. 3, tabl. VIII.
20 Gabinet Rycin BUW, zbiór króla Stanisława Augu-
sta, Pol. Icoines, P. 879, -nr 68, rys. piórkiem na papie-
rze, 20,6 X 14,2 cm — por. Katalog wystawy jubile-
uszowej zabytków z czasów króla Stefana i Jana III,
Warszawa 1933, s. 100, poz. 113. Wraz z kolekcją kró-
lewską przeszedł w r. 1818 na własność Uniwersytetu
w Warszawie, z którego zbiorami został wywieziony w
1833 przez Rosjan do Petersburga; rewindykowany w
r. 11923.
-1 Opinię taką zanotował na oprawie rysunku Sta-
nisław August: „Dessein, appartement destine pour la
peiinture /ou la gravure/ d'um portrait du Roy Jean
Sobieski" (Sobiesciana w zbiorach Biblioteki Uniwer-
syteckiej w Warszawie. Katalog wystawy, Warszawa
1©33, s. 39—40, poz. 118, lii. 27, oprać. E. Budzińska).
22 W wersji oryginalnej nazwy kolorów brzmią:
,,violet", „bleu mourand", „wit satin", ..yhbroiken co-
leur".
23 S w i e r z-Z a 1 e s k i, o.c, s. 17, poz. 69.
140