DOI Artikel:
Hordyński, Piotr: Dzieje plakatu ze sternikiem i wędrówki motywów w sztuce propagandowej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20539#0152
jak i jego formalne ujęcie na stałe weszły do
repertuaru polskiej sztuki propagandowej 2. Bu-
dowanie form z czerwonych i białych plami —
jak na kontrastowo wywołanej fotografii — do
dzisiejszych -dni pojawia się w naszych plakatach
politycznych3 i w okoliczni ościowej dekoracji
imiast, zaś motyw sternika na dobre utrwalił się
w świadomości społecznej, jak o tym zaświad-
czyć mogą dalsze jego dzieje a liczne przemiany,
jakim ulegał.
Po raz pierwszy powrócił on w zmienionym
kształcie po siedmiu łatach na znaczku poczto-
wym, należącym do serii wydanej w 1962 r. z
okazji dwudziestolecia PPR, a projektowanej przez
Jerzego Desselbergera (ryc. 2). Były to czasy, gdy
2. Jerzy Desscłber.ger, znaczek
pocztowy z serii ,,XX-lecie
PPR", r. 1862
fala abstrakcji przechodziła przez plastykę pol-
ską i postać z plakatu Zakrzewskiego wydawa-
łaby się wówczas nieznośnie naturalistyczna. Na
znaczku pocztowym rysunek został więc odpo-
wiednio unowocześniony przez sprowadzenie do
schematycznego konturu.
2 w wydawnictwie albumowym Polski plakat poli-
tyczny (Warszawa 1980) reprodukowany jest na pierw-
szym miejscu jako jedna z bardzo nielicznych prac
sprzed r. 1956, jakie tam zamieszczono. Plakat Zakrze-
wskiego wymienia jako pozytywny przykład L. Wojta-
sik, Teoria i praktyka propagandy wizualnej, Warsza-
wa 1971, s. 97.
3 Polski plakat polityczny reprodukuje kilka takich
prac z lat 1969—1978. Taki zabieg formalny nasuwa na
PAWIA
3. Znaczek pocztowy z serii
„VI Zjazd PZPR", r. 1971
Początek lat siedemdziesiątych przyniósł re-
nesans postaci sternika w jego pierwotnym kształ-
cie. Inny znaczek pocztowy — wydany z okazji
VI Zjazdu PZPR w r. 1971 (ryc. 3) — powtarza
niemal dokładnie wzór sprzed szesnastu lat; je-
dyną zmianą było wprowadzenie niebieskiego tła.
Ten sam motyw pojawiał się również w okolicz-
nościowych dekoracjach ulicznych, na .okładkach
wydawanej przez Książkę i Wiedzę serii broszur
na tematy polityczne, noszącej nazwę „Ze sterni-
kiem" itd. W owym czasie archetyp mógł już
być odtwarzany wiernie — po trosze dzięki te-
mu, że nowe kierunki w sztuce na nowo oswoiły
publiczność z realistycznym rysunkiem, a przede
wszystkim dlatego, że po kilkunastu latach pla-
kat ze sternikiem stał się nośnikiem pewnej tra-
dycji ideowej, a także już historycznej. Być mo-
że nie bez znaczenia był też fakt, że stanowił
on przyporminlenie lat młodości dla pokolenia ów-
czesnych decydentów.
Motyw tan urósł już wówczas do rangi po-
wszechnie znanego symbolu. W tym samym cza-
sie rozpoczęła się seria jego metamorfoz. W r.
1976 Eugeniusz Get Stankiewicz namalował obraz
zatytułowany Superman, przedstawiający robot-
nika z plakatu, w całej postaci, lecz bez koła ste-
rowego (ryc. 4). Była to jedna z kilku prac tego
myśl pop-art, lecz w rzeczywistości wywodzi się z tech-
niki powielania przez szablony, stosowanej przez Za-
krzewskiego i jego kolegów w Pracowni Plakatów Pro-
pagandowych Wojska Polskiego w ostatnich latach woj-
ny. Technika ta zmuszała do wyraźnego odgraniczania
stref barwnych. Plakat ze .sternikiem osiąga jednak zna-
cznie wyższy poziom artystyczny niż produkcja pracowni
plakatu frontowego. Zob. K. Pol, Pracownia plakatu
frontowego, Warszawa 1980, passim.
146
repertuaru polskiej sztuki propagandowej 2. Bu-
dowanie form z czerwonych i białych plami —
jak na kontrastowo wywołanej fotografii — do
dzisiejszych -dni pojawia się w naszych plakatach
politycznych3 i w okoliczni ościowej dekoracji
imiast, zaś motyw sternika na dobre utrwalił się
w świadomości społecznej, jak o tym zaświad-
czyć mogą dalsze jego dzieje a liczne przemiany,
jakim ulegał.
Po raz pierwszy powrócił on w zmienionym
kształcie po siedmiu łatach na znaczku poczto-
wym, należącym do serii wydanej w 1962 r. z
okazji dwudziestolecia PPR, a projektowanej przez
Jerzego Desselbergera (ryc. 2). Były to czasy, gdy
2. Jerzy Desscłber.ger, znaczek
pocztowy z serii ,,XX-lecie
PPR", r. 1862
fala abstrakcji przechodziła przez plastykę pol-
ską i postać z plakatu Zakrzewskiego wydawa-
łaby się wówczas nieznośnie naturalistyczna. Na
znaczku pocztowym rysunek został więc odpo-
wiednio unowocześniony przez sprowadzenie do
schematycznego konturu.
2 w wydawnictwie albumowym Polski plakat poli-
tyczny (Warszawa 1980) reprodukowany jest na pierw-
szym miejscu jako jedna z bardzo nielicznych prac
sprzed r. 1956, jakie tam zamieszczono. Plakat Zakrze-
wskiego wymienia jako pozytywny przykład L. Wojta-
sik, Teoria i praktyka propagandy wizualnej, Warsza-
wa 1971, s. 97.
3 Polski plakat polityczny reprodukuje kilka takich
prac z lat 1969—1978. Taki zabieg formalny nasuwa na
PAWIA
3. Znaczek pocztowy z serii
„VI Zjazd PZPR", r. 1971
Początek lat siedemdziesiątych przyniósł re-
nesans postaci sternika w jego pierwotnym kształ-
cie. Inny znaczek pocztowy — wydany z okazji
VI Zjazdu PZPR w r. 1971 (ryc. 3) — powtarza
niemal dokładnie wzór sprzed szesnastu lat; je-
dyną zmianą było wprowadzenie niebieskiego tła.
Ten sam motyw pojawiał się również w okolicz-
nościowych dekoracjach ulicznych, na .okładkach
wydawanej przez Książkę i Wiedzę serii broszur
na tematy polityczne, noszącej nazwę „Ze sterni-
kiem" itd. W owym czasie archetyp mógł już
być odtwarzany wiernie — po trosze dzięki te-
mu, że nowe kierunki w sztuce na nowo oswoiły
publiczność z realistycznym rysunkiem, a przede
wszystkim dlatego, że po kilkunastu latach pla-
kat ze sternikiem stał się nośnikiem pewnej tra-
dycji ideowej, a także już historycznej. Być mo-
że nie bez znaczenia był też fakt, że stanowił
on przyporminlenie lat młodości dla pokolenia ów-
czesnych decydentów.
Motyw tan urósł już wówczas do rangi po-
wszechnie znanego symbolu. W tym samym cza-
sie rozpoczęła się seria jego metamorfoz. W r.
1976 Eugeniusz Get Stankiewicz namalował obraz
zatytułowany Superman, przedstawiający robot-
nika z plakatu, w całej postaci, lecz bez koła ste-
rowego (ryc. 4). Była to jedna z kilku prac tego
myśl pop-art, lecz w rzeczywistości wywodzi się z tech-
niki powielania przez szablony, stosowanej przez Za-
krzewskiego i jego kolegów w Pracowni Plakatów Pro-
pagandowych Wojska Polskiego w ostatnich latach woj-
ny. Technika ta zmuszała do wyraźnego odgraniczania
stref barwnych. Plakat ze .sternikiem osiąga jednak zna-
cznie wyższy poziom artystyczny niż produkcja pracowni
plakatu frontowego. Zob. K. Pol, Pracownia plakatu
frontowego, Warszawa 1980, passim.
146