DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Imagines Beatae Mariae Virginis gratiosae: Małopolski typ Hodegetrii z XV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20540#0045
19. Matka Boska z Dzieciątkiem, Podole, kościół para-
fialny, obecnie Muzeum Diecezjalne w Tarnowie (fot.
J. Langda)
łania konserwatorskie — na tym wizerunku i in-
nych — mogą przyczynić się do wyjaśnienia me-
tryki obrazów noszących dziś cechy nowożytne.
Kilka Hodegetrii z w. XV — choć zaliczano je
do typu 1 „piekarskiego" — wobec znacznych od-
stępstw w układzie szczegółów należy z tej grupy
wyłączyć 42.
*
W dokonanym przeglądzie obrazów znanych
dziś w kształcie zbliżonym do pierwotnego zwró-
cono uwagę przede wszystkim na dzielące je róż-
nice — zawsze drobne, nie naruszające podsta-
wowych cech typu. Najbardziej istotne przekształ-
cenia nastąpiły wkrótce po połowie w. XV, kiedy
zaczął się rozpowszechniać wariant zmodyfikowa-
ny, -w którym do cech najtrwalszych należały:
zamiana drobnego ornamentu wzdłuż brzegów pła-
szcza na szeroki pas, zaostrzony zbieg skraju pła-
szcza nad oroszą, zbliżenie głów i zmiana układu
prawej ręki Chrystusa, zanik patronowej deko-
racji na szatach, wzbogacenie form broszy.
Spośród około dwudziestu małopolskich Ho-
degetrii z w. XV trzy najmniejsze znajdują się
w Krakowie (klasztor dominikanów, katedra na
Wawelu, kościół ŚŚ. Piotra i Pawła); pozostałe —
O' wymiarach różnych, lecz zbliżonych — łączą
się z kościołami parafialnymi, głównie na pro-
wincji. Ta „normalizacja" formatu, przestrzegana
z tolerancją do kilkunastu centymetrów, należała
niewątpliwie do zasad powtarzania cech pierwo-
wzoru. Przy jego powielaniu, podobnie jak w
malarstwie bizantyjskim, „aby dotrzymać reguły
kopiowania, wystarczyło tylko powtórzyć układ
ikonograficzno-formalny, który był dostatecznym
przekazicielem wartości ideowych ze wzoru do
nowo powstającego dzieła, a nawet, jak bywało
przy wznawianiu cudownych obrazów, zapewniał
42 Obrazy w Rychwałdzie i Lachowicach, z uwagi
na wymienione odstępstwa, w obecnej postaci do oma-
wianego tu typu w 'zasadzie nie należą. Do linnych lod-
mian trzeba też zaliczyć takie obrazy (określane czasem
jako „piekarskie"), jak Matka Boska z Dzieciątkiem w
Płokach kolo Chrzanowa (m. in. inny układ płaszcza
pod szyją Marii),, w Muzeum Narodowym w Warszawie
(całkowicie inny układ szczegółów, np. nóg Dzieciąt-
ka — Dobrzeniecki, o.c, s. 45—46, il. 10) i w
skarbcu katedry w Kielcach (głowa Matki Boskiej nie
okryta płaszczem, książka ułożona poziomo). Trudno dziś
określić pierwotny typ bezpowrotnie zniszczonej Matki
Boskiej z Inwałdu, może z w. XV, z napisem w otoku
nimbu Marii, znanym z kilku wymienionych już Ho-
fialny, obecnie Muzeum Diecezjalne w Tarnowie (fot.
J. Langda)
łania konserwatorskie — na tym wizerunku i in-
nych — mogą przyczynić się do wyjaśnienia me-
tryki obrazów noszących dziś cechy nowożytne.
Kilka Hodegetrii z w. XV — choć zaliczano je
do typu 1 „piekarskiego" — wobec znacznych od-
stępstw w układzie szczegółów należy z tej grupy
wyłączyć 42.
*
W dokonanym przeglądzie obrazów znanych
dziś w kształcie zbliżonym do pierwotnego zwró-
cono uwagę przede wszystkim na dzielące je róż-
nice — zawsze drobne, nie naruszające podsta-
wowych cech typu. Najbardziej istotne przekształ-
cenia nastąpiły wkrótce po połowie w. XV, kiedy
zaczął się rozpowszechniać wariant zmodyfikowa-
ny, -w którym do cech najtrwalszych należały:
zamiana drobnego ornamentu wzdłuż brzegów pła-
szcza na szeroki pas, zaostrzony zbieg skraju pła-
szcza nad oroszą, zbliżenie głów i zmiana układu
prawej ręki Chrystusa, zanik patronowej deko-
racji na szatach, wzbogacenie form broszy.
Spośród około dwudziestu małopolskich Ho-
degetrii z w. XV trzy najmniejsze znajdują się
w Krakowie (klasztor dominikanów, katedra na
Wawelu, kościół ŚŚ. Piotra i Pawła); pozostałe —
O' wymiarach różnych, lecz zbliżonych — łączą
się z kościołami parafialnymi, głównie na pro-
wincji. Ta „normalizacja" formatu, przestrzegana
z tolerancją do kilkunastu centymetrów, należała
niewątpliwie do zasad powtarzania cech pierwo-
wzoru. Przy jego powielaniu, podobnie jak w
malarstwie bizantyjskim, „aby dotrzymać reguły
kopiowania, wystarczyło tylko powtórzyć układ
ikonograficzno-formalny, który był dostatecznym
przekazicielem wartości ideowych ze wzoru do
nowo powstającego dzieła, a nawet, jak bywało
przy wznawianiu cudownych obrazów, zapewniał
42 Obrazy w Rychwałdzie i Lachowicach, z uwagi
na wymienione odstępstwa, w obecnej postaci do oma-
wianego tu typu w 'zasadzie nie należą. Do linnych lod-
mian trzeba też zaliczyć takie obrazy (określane czasem
jako „piekarskie"), jak Matka Boska z Dzieciątkiem w
Płokach kolo Chrzanowa (m. in. inny układ płaszcza
pod szyją Marii),, w Muzeum Narodowym w Warszawie
(całkowicie inny układ szczegółów, np. nóg Dzieciąt-
ka — Dobrzeniecki, o.c, s. 45—46, il. 10) i w
skarbcu katedry w Kielcach (głowa Matki Boskiej nie
okryta płaszczem, książka ułożona poziomo). Trudno dziś
określić pierwotny typ bezpowrotnie zniszczonej Matki
Boskiej z Inwałdu, może z w. XV, z napisem w otoku
nimbu Marii, znanym z kilku wymienionych już Ho-