DOI Artikel:
Marcinkowski, Wojciech: Uwagi o typie krakowskiej nastawy Wita Stwosza
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20543#0039
wej rekonstrukcji Augusta Essenweina (ryc. 20)
Odpowiada to gradacji tabernakulów w projek-
cie stuttgarckiim, gdzie po trzech tabernakulach
kondygnacji środkowej (Bóg Ojciec, archanioły)
następuje jedno tabernakulum górnej (Mąż Bo-
leści).
3.4. PREDELLA
Predella retabulum Stwosza jest w stosunku
do korpusu nastawy bardzo niska. Nie stanowi
bynajmniej solidnej podbudowy szafy ołtarzowej.
Zatracanie tektonicznego charakteru przez pre-
dellę (i zwieńczenie) wychwycone zostało w cyto-
wanych już uwagach Schürera jako znamię od-
chodzenia od architektoniczności w stolarce re-
tabulów 92. Predella Stwosza jawi się, w zesta-
wieniu z projektem stuittgarekkn, jako późniejsze
ogniwo tego procesu. Wysokość projektowanej
przez Syrliina predelli ma się do wysokości kor-
pusu (bez „koronki”) jak 1 : 4,5. U Stwosza rela-
cja ta wynosi już 1 : 5,3. Motywy zbieżne z ry-
sunkiem stuttgarckim to: gzyms z ornamentem
roślinnym, boczne filarki na cokolikach (w Kra-
kowie podwojone), trójkąty sferyczne stanowiące
przejście między korpusem predelli a gzymsem.
W Ulmie wprowadzono do predelli tradycyjny,
quasii-relikwiarzowy rząd popiersi (Chrystus i ko-
legium apostolskie). Natomiast do predelli kra-
kowskiej odnieść można uwagę Eberharda Hem-
pela. Podkreślał on specyficzną skłonność niemiec-
kich budowniczych retabulów do ujmowania mo-
numentalnych rzeźb korpusu w drobnoplastyczne,
„złotnicze” obramienie 93.
4. KONKLUZJA
Typ krakowskiej nastawy Wita Stwosza zdra-
dza przede wszystkim inspirację szwabską sztu-
ką ołtarzową tak świetnie reprezentowaną pod
263; Szydłowski, O Wita Stwosza..., s. 22—28;
Ł. Walczy, Krakowski ołtarz Wita Stwosza i jego losy
(Ochrona Zabytków, XXXIV, 1983), s. 196.
91 A. Essenwein, Die mittelalterlichen Kunst-
koniec trzeciej ćwierci XV w. przez projekt stutt-
garcki. Dzieła Syrlina i Stwosza stanowią pod-
sumowanie intensywnych poszukiwań trwających
już wówczas kilka dziesiątków lat. Trzymanie
się starszej tradycji szwabskiej widać w większo-
ści motywów „obudowy kaplicowej” (oprócz arka-
dy półkolistej), w trójdziale skrzydeł, w sposo-
bie rozplanowania zwieńczenia i w podporządko-
waniu predelli szafie ołtarzowej. Na strukturę
nastawy krakowskiej wpłynęła jednocześnie „re-
dukcyjna” koncepcja retabulum, zaprezentowana
przez Mikołaja z Lejdy w Konstancji, centrum
rozległej diecezji szwabskiej. Holender posłużył
się wyłącznie rzeźbą (malowaną monochromaty-
cznie?), ograniczył przy tym mobilność skrzydeł.
Z kolei indywidualny wkład Stwosza polegał na
stonowaniu radykalizmu tego rozwiązania. I on
obył się bez obrazów. Trudno jednak oprzeć się
wrażeniu, że zakomponowane w duchu malarskie-
go frontalizmu świetnie polichromowane i złoco-
ne figury korpusu i reliefy kompensują brak
efektu malowanych tablic. Wprawdzie Stwosz u-
meruchamił zewnętrzną parę skrzydeł, ale mimo
wszystko zbudował pentaptyk — nie tryptyk (po-
zorny?) jak w Konstancji i w Ulmie.
Stwosz, jako wielka osobowość, potrafił na-
wet w tym, co typowe zawrzeć cechy indywi-
dualne. Zarazem tkwił w obrębie konkretnej tra-
dycji artystycznej określonej czasowo i prze-
strzennie. Także elementy nowe i jednorazowe
wprowadza jakby na zasadzie dyskursu z prze-
kazaną mu spuścizną. Obca sztuce szwabskiej jest
narracyjność przedstawienia we wnętrzu krakow-
skiej szafy ołtarzowej. Znamionuje to wpływ ty-
rolsko-austriacki (odmiana „monosceniczna”). Lecz
i tu przebija, znany z projektu stuttgarckiego,
schemat pięciofigurowej Sacra conversazione.
denkmale der Stadt Krakau [wyd. 2], (Leipzig 1869)
tabl. XXVIII.
92 Zob. przyip. 74.
93 Hempel, o. c., s. 149.
ZUM TYPUS DES KRAKAUER ALTARAUFSATZES VON VEIT STOSS
Dem Typus des Hochalta.raufsatzes in der Krakauer
Marienkirche wurde bisher nicht viel Aufmerksamkeit
geschenkt. Und doch ist er das in seiner Aussagekraft
i.objektivierteste” Strukturelement des Stoss’schen Wer-
kes. Die Zugehörigkeit zu dem betreffenden Stadium des
Entwicklungsprozesses sowie die Tradition der Werkstatt
Und der Region treten hier klarer hervor als in den
formalen Motiven der Skulpturen oder den charakteristi-
schen Merkmalen der Ikonographie, die eher die kün-
stlerische Persönlichkeit des Schöpfers oder die lokalen
theologischen Bedingungen widerspiegeln.
Der Typus des Krakauer Altaraufsatzes von Veit
Stoss weist vor allem eine Inspiration durch die schwä-
bische Altarkunst auf, die Ende des 3. Viertels des 15
Jhs. durch den Stuttgarter Altarriss so glänzend ver-
treten wird. Die Werke von Syrlin und Stoss bilden
35
Odpowiada to gradacji tabernakulów w projek-
cie stuttgarckiim, gdzie po trzech tabernakulach
kondygnacji środkowej (Bóg Ojciec, archanioły)
następuje jedno tabernakulum górnej (Mąż Bo-
leści).
3.4. PREDELLA
Predella retabulum Stwosza jest w stosunku
do korpusu nastawy bardzo niska. Nie stanowi
bynajmniej solidnej podbudowy szafy ołtarzowej.
Zatracanie tektonicznego charakteru przez pre-
dellę (i zwieńczenie) wychwycone zostało w cyto-
wanych już uwagach Schürera jako znamię od-
chodzenia od architektoniczności w stolarce re-
tabulów 92. Predella Stwosza jawi się, w zesta-
wieniu z projektem stuittgarekkn, jako późniejsze
ogniwo tego procesu. Wysokość projektowanej
przez Syrliina predelli ma się do wysokości kor-
pusu (bez „koronki”) jak 1 : 4,5. U Stwosza rela-
cja ta wynosi już 1 : 5,3. Motywy zbieżne z ry-
sunkiem stuttgarckim to: gzyms z ornamentem
roślinnym, boczne filarki na cokolikach (w Kra-
kowie podwojone), trójkąty sferyczne stanowiące
przejście między korpusem predelli a gzymsem.
W Ulmie wprowadzono do predelli tradycyjny,
quasii-relikwiarzowy rząd popiersi (Chrystus i ko-
legium apostolskie). Natomiast do predelli kra-
kowskiej odnieść można uwagę Eberharda Hem-
pela. Podkreślał on specyficzną skłonność niemiec-
kich budowniczych retabulów do ujmowania mo-
numentalnych rzeźb korpusu w drobnoplastyczne,
„złotnicze” obramienie 93.
4. KONKLUZJA
Typ krakowskiej nastawy Wita Stwosza zdra-
dza przede wszystkim inspirację szwabską sztu-
ką ołtarzową tak świetnie reprezentowaną pod
263; Szydłowski, O Wita Stwosza..., s. 22—28;
Ł. Walczy, Krakowski ołtarz Wita Stwosza i jego losy
(Ochrona Zabytków, XXXIV, 1983), s. 196.
91 A. Essenwein, Die mittelalterlichen Kunst-
koniec trzeciej ćwierci XV w. przez projekt stutt-
garcki. Dzieła Syrlina i Stwosza stanowią pod-
sumowanie intensywnych poszukiwań trwających
już wówczas kilka dziesiątków lat. Trzymanie
się starszej tradycji szwabskiej widać w większo-
ści motywów „obudowy kaplicowej” (oprócz arka-
dy półkolistej), w trójdziale skrzydeł, w sposo-
bie rozplanowania zwieńczenia i w podporządko-
waniu predelli szafie ołtarzowej. Na strukturę
nastawy krakowskiej wpłynęła jednocześnie „re-
dukcyjna” koncepcja retabulum, zaprezentowana
przez Mikołaja z Lejdy w Konstancji, centrum
rozległej diecezji szwabskiej. Holender posłużył
się wyłącznie rzeźbą (malowaną monochromaty-
cznie?), ograniczył przy tym mobilność skrzydeł.
Z kolei indywidualny wkład Stwosza polegał na
stonowaniu radykalizmu tego rozwiązania. I on
obył się bez obrazów. Trudno jednak oprzeć się
wrażeniu, że zakomponowane w duchu malarskie-
go frontalizmu świetnie polichromowane i złoco-
ne figury korpusu i reliefy kompensują brak
efektu malowanych tablic. Wprawdzie Stwosz u-
meruchamił zewnętrzną parę skrzydeł, ale mimo
wszystko zbudował pentaptyk — nie tryptyk (po-
zorny?) jak w Konstancji i w Ulmie.
Stwosz, jako wielka osobowość, potrafił na-
wet w tym, co typowe zawrzeć cechy indywi-
dualne. Zarazem tkwił w obrębie konkretnej tra-
dycji artystycznej określonej czasowo i prze-
strzennie. Także elementy nowe i jednorazowe
wprowadza jakby na zasadzie dyskursu z prze-
kazaną mu spuścizną. Obca sztuce szwabskiej jest
narracyjność przedstawienia we wnętrzu krakow-
skiej szafy ołtarzowej. Znamionuje to wpływ ty-
rolsko-austriacki (odmiana „monosceniczna”). Lecz
i tu przebija, znany z projektu stuttgarckiego,
schemat pięciofigurowej Sacra conversazione.
denkmale der Stadt Krakau [wyd. 2], (Leipzig 1869)
tabl. XXVIII.
92 Zob. przyip. 74.
93 Hempel, o. c., s. 149.
ZUM TYPUS DES KRAKAUER ALTARAUFSATZES VON VEIT STOSS
Dem Typus des Hochalta.raufsatzes in der Krakauer
Marienkirche wurde bisher nicht viel Aufmerksamkeit
geschenkt. Und doch ist er das in seiner Aussagekraft
i.objektivierteste” Strukturelement des Stoss’schen Wer-
kes. Die Zugehörigkeit zu dem betreffenden Stadium des
Entwicklungsprozesses sowie die Tradition der Werkstatt
Und der Region treten hier klarer hervor als in den
formalen Motiven der Skulpturen oder den charakteristi-
schen Merkmalen der Ikonographie, die eher die kün-
stlerische Persönlichkeit des Schöpfers oder die lokalen
theologischen Bedingungen widerspiegeln.
Der Typus des Krakauer Altaraufsatzes von Veit
Stoss weist vor allem eine Inspiration durch die schwä-
bische Altarkunst auf, die Ende des 3. Viertels des 15
Jhs. durch den Stuttgarter Altarriss so glänzend ver-
treten wird. Die Werke von Syrlin und Stoss bilden
35