DOI Artikel:
Pokorska, Małgorzata: "Cibus oculorum": Uwagi o teorii dzieła sztuki w "Libri Carolini"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20612#0017
Folia Historiae Artium, t. XXVII (1991)
PL ISSN 0071-6723
MAŁGORZATA POKORSKA
»CIBUS OCULORUM«.
UWAGI O TEORII DZIEŁA SZTUKI W „LIBK I CAROLINI" *
W bogatym i różnorodnym zasobie przekazów
źródłowych, pozostawionych przez, pierwsze poko-
lenie humanistów karolińskich, wyróżnia się, ja-
ko tekst szczególnie dla historyka sztuki interesu-
jący, obszerny traktat teologiczno-polityczny znany
dzisiaj pod tytułem Libri Carolini \ To polemiczne
dzieło, zwalczające tezy II Soboru Nicejskiego, za-
wiera sformułowane niekiedy expressis verbis, nie-
kiedy zaś zasugerowane implicite liczne sądy o
przedstawieniach obrazowych, sądy, które dają się
połączyć w jednolitą teorię dzieła sztuki uderza-
jącą rozległością zakresu. Obejmuje' ona ■bowiem
zarówno ogólną koncepcję istoty i funkcji imagi-
nis, jak szczegółowe opinie dotyczące pojęć i kry-
teriów estetycznych, praktyki artysty i technik
sztuk plastycznych. W ten sposób Libri Carolini
wkraczają w obręb dziejów doktryn artystycz-
nych, stając się ich istotnym ogniwem. Właśnie
próba określenia miejsca tego ogniwa w głównym
nurcie średniowiecznej myśli o sztuce jest przed-
miotem niniejszego artykułu, w którym pragnę
omówić kilka stanowiących o randze i odrębno-
ści Ksiąg Karolińskich wybranych motywów z za-
kresu estetyki obrazu i teorii twórczości; moty-
wów nie wydobytych w wystarczającym stopniu
w dotychczasowej literaturze przedmiotu'2.
* Punktem wyjścia tego artykułu była praca magi-
sterska napisania pod kierunkiem Prot Dra Lecha Ka-
linowskiego, którego proszą o przyjęcie wyrazów naj-
głębszej wdzięczności za cenne wskazówki i życzliwą
pomoc, okazywaną mi zarówno podczas pisania pracy,
jak i przygotowania do druku niniejszego tekstu. Od-
mienna od tutaj prezentowanej, rozszerzona wersja roz-
działu pierwszego została odczytana podczas sesji na-
ukowej, zorganizowanej przez Koło Naukowe Studen-
tów Historii Sztuki UJ i Krakowski Oddział Stowa-
rzyszenia Historyków Sztuki z okazji 1200 rocznicy II
Soboru Nicejskiego w dniu 5 XII 1987.
1 Oryginalny tytuł podaję niżej. Podczas analizy tek-
stu posługiwałam się naukowym wydaniem Huberta
Bastgena w: Monumenta Germaniae Historica, Le-
gum seotio 3, Ooiniailia, tom 2: Supplameritum, Hanino-
ver 1924. Bastgen używa tytułu: Libri Carolini sive
Caroli Magni Capitulare de imaginibus (dalej cyt.: LC).
2 Tylko niektórzy z badaczy zajmujących się tek-
stem LC Tozpatrują go z punktu widzenia teorii szituki.
Wśród nich na uwagę zasługują zwłaszcza: F. F. Leit-
schuh, Geschichte der Karolingischen Malerei. Ihr
Bilderkreis und seine Quellen, Berlin 1894, zwłaszcza roz-
dział: Die LC und der Bilderstreit, s. 9-31; E. de
Bruyne, Etudes d'esthetique medievale, 1: De Boece
a Jean Scot Erigene, Bnugge 1946, s. 261-290; H. S c h a-
d e, Die LC und ihre Stellung zum Bild (Zeitschrift
fur Katbolilsche Theologie, LXXIX, 1957), s. 69-78; R.
A s s u n t o, La critica d'arte nel pensiero medioevale,
Milano 1961, s. 61-63; F. Bolo gna, Operis causa,
non fervor devotionis. Spunti di critica d'arte medioevale
(Paragone, XII, 1961), s. 3-L8. Szczególne miejsce w li-
teraturze poświęconej Księgom Karolińskim przypada
kilku monograficznym artykułom Ann Freeman:
Thśodulf of Orleans and the „Libri Carolini" (jSpeoulum
XXXII, 1957; tu obsizeirna bibliografia (LC), s. '663-705;
Further Studies in the „Libri Carolini", I: Paleographical
Problems in Vaticanus Latinus 7207, II: „Patristic Exe-
gesis, Mosarabic Antiphons and the Vetus Latina" (Spe-
culum, XL, 1965), s. 203-289; Further Studies in the
Libri Carolini, III: The Marginal Notes in Maticanus
Latinus 7207 (Speoulum, XLVI, 1971), s. 597-612; Caro-
lingian Orthodoxy and the Fate of the „Libri Caroli-
ni" (Viator. Medieval and Renaissance Studies, XVI,
1985), s. 65-,l'08. Freeiman w swoich szczegółowych ba-
daniach nad rękopisem LC koncentruje się głównie na
zagadnieniach historycznych i paleograficznych. Treść
estetyczna traktatu stanowi tylko jeden, i to nie na-
czelny, z kierunków jej zainteresowania, jednakże uwa-
gi, jakie temu zagadnieniu poświęca, wyróżniają się
wnikliwością i odkrywczością. W Polsce jedynie Wła-
dysław Tatarkiewicz (Historia estetyki, II: Este-
13
PL ISSN 0071-6723
MAŁGORZATA POKORSKA
»CIBUS OCULORUM«.
UWAGI O TEORII DZIEŁA SZTUKI W „LIBK I CAROLINI" *
W bogatym i różnorodnym zasobie przekazów
źródłowych, pozostawionych przez, pierwsze poko-
lenie humanistów karolińskich, wyróżnia się, ja-
ko tekst szczególnie dla historyka sztuki interesu-
jący, obszerny traktat teologiczno-polityczny znany
dzisiaj pod tytułem Libri Carolini \ To polemiczne
dzieło, zwalczające tezy II Soboru Nicejskiego, za-
wiera sformułowane niekiedy expressis verbis, nie-
kiedy zaś zasugerowane implicite liczne sądy o
przedstawieniach obrazowych, sądy, które dają się
połączyć w jednolitą teorię dzieła sztuki uderza-
jącą rozległością zakresu. Obejmuje' ona ■bowiem
zarówno ogólną koncepcję istoty i funkcji imagi-
nis, jak szczegółowe opinie dotyczące pojęć i kry-
teriów estetycznych, praktyki artysty i technik
sztuk plastycznych. W ten sposób Libri Carolini
wkraczają w obręb dziejów doktryn artystycz-
nych, stając się ich istotnym ogniwem. Właśnie
próba określenia miejsca tego ogniwa w głównym
nurcie średniowiecznej myśli o sztuce jest przed-
miotem niniejszego artykułu, w którym pragnę
omówić kilka stanowiących o randze i odrębno-
ści Ksiąg Karolińskich wybranych motywów z za-
kresu estetyki obrazu i teorii twórczości; moty-
wów nie wydobytych w wystarczającym stopniu
w dotychczasowej literaturze przedmiotu'2.
* Punktem wyjścia tego artykułu była praca magi-
sterska napisania pod kierunkiem Prot Dra Lecha Ka-
linowskiego, którego proszą o przyjęcie wyrazów naj-
głębszej wdzięczności za cenne wskazówki i życzliwą
pomoc, okazywaną mi zarówno podczas pisania pracy,
jak i przygotowania do druku niniejszego tekstu. Od-
mienna od tutaj prezentowanej, rozszerzona wersja roz-
działu pierwszego została odczytana podczas sesji na-
ukowej, zorganizowanej przez Koło Naukowe Studen-
tów Historii Sztuki UJ i Krakowski Oddział Stowa-
rzyszenia Historyków Sztuki z okazji 1200 rocznicy II
Soboru Nicejskiego w dniu 5 XII 1987.
1 Oryginalny tytuł podaję niżej. Podczas analizy tek-
stu posługiwałam się naukowym wydaniem Huberta
Bastgena w: Monumenta Germaniae Historica, Le-
gum seotio 3, Ooiniailia, tom 2: Supplameritum, Hanino-
ver 1924. Bastgen używa tytułu: Libri Carolini sive
Caroli Magni Capitulare de imaginibus (dalej cyt.: LC).
2 Tylko niektórzy z badaczy zajmujących się tek-
stem LC Tozpatrują go z punktu widzenia teorii szituki.
Wśród nich na uwagę zasługują zwłaszcza: F. F. Leit-
schuh, Geschichte der Karolingischen Malerei. Ihr
Bilderkreis und seine Quellen, Berlin 1894, zwłaszcza roz-
dział: Die LC und der Bilderstreit, s. 9-31; E. de
Bruyne, Etudes d'esthetique medievale, 1: De Boece
a Jean Scot Erigene, Bnugge 1946, s. 261-290; H. S c h a-
d e, Die LC und ihre Stellung zum Bild (Zeitschrift
fur Katbolilsche Theologie, LXXIX, 1957), s. 69-78; R.
A s s u n t o, La critica d'arte nel pensiero medioevale,
Milano 1961, s. 61-63; F. Bolo gna, Operis causa,
non fervor devotionis. Spunti di critica d'arte medioevale
(Paragone, XII, 1961), s. 3-L8. Szczególne miejsce w li-
teraturze poświęconej Księgom Karolińskim przypada
kilku monograficznym artykułom Ann Freeman:
Thśodulf of Orleans and the „Libri Carolini" (jSpeoulum
XXXII, 1957; tu obsizeirna bibliografia (LC), s. '663-705;
Further Studies in the „Libri Carolini", I: Paleographical
Problems in Vaticanus Latinus 7207, II: „Patristic Exe-
gesis, Mosarabic Antiphons and the Vetus Latina" (Spe-
culum, XL, 1965), s. 203-289; Further Studies in the
Libri Carolini, III: The Marginal Notes in Maticanus
Latinus 7207 (Speoulum, XLVI, 1971), s. 597-612; Caro-
lingian Orthodoxy and the Fate of the „Libri Caroli-
ni" (Viator. Medieval and Renaissance Studies, XVI,
1985), s. 65-,l'08. Freeiman w swoich szczegółowych ba-
daniach nad rękopisem LC koncentruje się głównie na
zagadnieniach historycznych i paleograficznych. Treść
estetyczna traktatu stanowi tylko jeden, i to nie na-
czelny, z kierunków jej zainteresowania, jednakże uwa-
gi, jakie temu zagadnieniu poświęca, wyróżniają się
wnikliwością i odkrywczością. W Polsce jedynie Wła-
dysław Tatarkiewicz (Historia estetyki, II: Este-
13