DOI Artikel:
Płonka-Bałus, Katarzyna: Antyfonarz z roku 1397 w bibliotece oo. Karmelitów na Piasku w Krakowie: Ze studiów nad miniatorstwem czeskim przełomu XVI i XV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20612#0039
Folia Historiae Artium, t. XXVII (1991)
PL ISSN 0071-6723
KATARZYNA PŁONKA-BAŁUS
ANTYFONARZ Z ROKU 1397 W BIBLIOTECE O O. KARMELITÓW NA PIASKU W KRAKOWIE.
ZE STUDIÓW NAD ILUMINATORSTWEM CZESKIM PRZEŁOMU XIV I XV WIEKU *
I. Dwojaka bywa w sztuce droga recepcji no-
wego stylu. Może ona, wyszedłszy od zrozumie-
nia jego zasad, wieść do twórczego wykorzysta-
nia bliskiego mu sposobu widzenia rzeczywistoś-
ci, może też prowadzić do czerpania pojedynczych
motywów, doprowadzając nawet do ich swoistej
barbaryzacjd. Wówczas przystosowanie aktualnych
tendencji do wymogów tradycyjnej formy naka-
zuje odrzucenie tejże w jej dawnym kształcie.
Obie z tych dróg nieustannie splatają się w dzie-
jach sztuki, często nieraz tak silnie, że trudno
je rozróżnić.
Znakomitym tego przykładem jest proces
kształtowania się w iluminatorstwie czeskim spe-
cyficznej, lokalnej odmiany stylu około roku 1400,
nazywanej stylem pięknym. Biadania ostatnich
dwóch dziesięcioleci pozwoliły zweryfikować da-
wny pogląd przypisujący wiodącą rolę w jego
tworzeniu przedstawicielom młodszej generacji
miniatorów, pracujących nad dekoracją monu-
mentalnej Biblii, wykonywanej dla króla Wacła-
wa IV w jego dworskiej pracowni \ Zwracając
uwagą na podobne zjawiska dostrzegalne równo-
legle, a nawet i wcześniej, w malarstwie tabli-
cowym i w rzeźbie, zaobserwowano, iż przeni-
kanie do malarstwa książkowego cech stylu pię-
knego najlepiej uwidoczniają kodeksy powstałe
poza bezpośrednim mecenatem króla, ozdobione
w miejskich pracowniach, w których iluminato-
rzy mieli większy kontakt ze współczesnymi im
dziełami malarstwa tablicowego i rzeźby2. Jed
nym z takich właśnie kodeksów jest praski anty-
fonarz przechowywany w bibliotece klasztoru oo.
karmelitów trzewiczkowych w Krakowie. Jest to
jedyny iluminowany rękopis średniowieczny, jaki
przetrwał do dziś z bogatych niegdyś zasobów
krakowskiego klasztoru — królewskiej fundacji
Władysława Jagiełły, kultywującej tradycje inte-
lektualne macierzystego ośrodka w Pradze, skąd
w roku 1395 przybyła do Krakowa pierwsza gru-
pa zakonników 3.
Antyfonarz Karmelitański wprowadził do li-
teratury warszawski kolekcjoner i miłośnik sztu-
ki Mathias Bersohn, autor pierwszego opisu i
przerysów motywów roślinnych zdobiących mar-
ginesy i. Naukową próbę analizy stylistycznej pod-
jął Feliks Kopera, początkowo sam, a później
wraz z Leonardem Lepszym, publikując zaehowa-
* Praca niniejsza nie powstałaby bez życzliwej po-
mocy wielu osób. Za troskę o jej kształt i za opiekę
naukową pragnę podziękować prof. dro-wi Lechowi Ka-
linowskiemu; wiele zawdzięczam też rozmowom z nie
żyjącym już drem Józefem Kralsą, który podczas moje-
go pobytu w Pradze w roku 1985 umożliwił mi zapo-
znanie się ze zbiorami rękopisów tamtejszych bibliotek.
Osobne słowa wdzięczności kieruję pod adresem o. dra
Bronisława Tomaszewskiego oraz o. Michała Wojnarow-
skiego — opiekunów biblioteki i muzeum klasztoru Kar-
melitów na Piasku w Krakowie, a także do wszyst-
kich instytucji i osób okazujących mi życzliwość w
trakcie przygotowywania niniejszej pracy.
1 H. Jerschel, Das Hasenburgische Missale von
1409, die Wentzelwerkstatt und die Mettener Malerei
von 1414 (Zeitsehrifł des Deulsehen Vereins fur Kunst-
wisisenschaft, IV, 1937), s. 228-230; P. Kr o pacek, Ma-
lifstvi doby husitske, Praha 1946, s. 25; J. Krasa, Ru-
kopisy Vdclava IV, Praha 1974, s. 166-178.
2 J. Krasa, Vystava-'rukopisu Kńżhovny narodniho
muzea v Praze (Umeni, XIV, 1966), s. 600-609.
3 T. T r a j d o s, Fundacja klasztoru Karmelitów
Trzewiczkowych na ."Piasku w Krakowie (Nasza Prze-
szłość, LX, 1983), ś. 96. >?.
4 M. Bersohn, O iluminowanych rękopisach pol-
skich, Warszawa 1900.
35
PL ISSN 0071-6723
KATARZYNA PŁONKA-BAŁUS
ANTYFONARZ Z ROKU 1397 W BIBLIOTECE O O. KARMELITÓW NA PIASKU W KRAKOWIE.
ZE STUDIÓW NAD ILUMINATORSTWEM CZESKIM PRZEŁOMU XIV I XV WIEKU *
I. Dwojaka bywa w sztuce droga recepcji no-
wego stylu. Może ona, wyszedłszy od zrozumie-
nia jego zasad, wieść do twórczego wykorzysta-
nia bliskiego mu sposobu widzenia rzeczywistoś-
ci, może też prowadzić do czerpania pojedynczych
motywów, doprowadzając nawet do ich swoistej
barbaryzacjd. Wówczas przystosowanie aktualnych
tendencji do wymogów tradycyjnej formy naka-
zuje odrzucenie tejże w jej dawnym kształcie.
Obie z tych dróg nieustannie splatają się w dzie-
jach sztuki, często nieraz tak silnie, że trudno
je rozróżnić.
Znakomitym tego przykładem jest proces
kształtowania się w iluminatorstwie czeskim spe-
cyficznej, lokalnej odmiany stylu około roku 1400,
nazywanej stylem pięknym. Biadania ostatnich
dwóch dziesięcioleci pozwoliły zweryfikować da-
wny pogląd przypisujący wiodącą rolę w jego
tworzeniu przedstawicielom młodszej generacji
miniatorów, pracujących nad dekoracją monu-
mentalnej Biblii, wykonywanej dla króla Wacła-
wa IV w jego dworskiej pracowni \ Zwracając
uwagą na podobne zjawiska dostrzegalne równo-
legle, a nawet i wcześniej, w malarstwie tabli-
cowym i w rzeźbie, zaobserwowano, iż przeni-
kanie do malarstwa książkowego cech stylu pię-
knego najlepiej uwidoczniają kodeksy powstałe
poza bezpośrednim mecenatem króla, ozdobione
w miejskich pracowniach, w których iluminato-
rzy mieli większy kontakt ze współczesnymi im
dziełami malarstwa tablicowego i rzeźby2. Jed
nym z takich właśnie kodeksów jest praski anty-
fonarz przechowywany w bibliotece klasztoru oo.
karmelitów trzewiczkowych w Krakowie. Jest to
jedyny iluminowany rękopis średniowieczny, jaki
przetrwał do dziś z bogatych niegdyś zasobów
krakowskiego klasztoru — królewskiej fundacji
Władysława Jagiełły, kultywującej tradycje inte-
lektualne macierzystego ośrodka w Pradze, skąd
w roku 1395 przybyła do Krakowa pierwsza gru-
pa zakonników 3.
Antyfonarz Karmelitański wprowadził do li-
teratury warszawski kolekcjoner i miłośnik sztu-
ki Mathias Bersohn, autor pierwszego opisu i
przerysów motywów roślinnych zdobiących mar-
ginesy i. Naukową próbę analizy stylistycznej pod-
jął Feliks Kopera, początkowo sam, a później
wraz z Leonardem Lepszym, publikując zaehowa-
* Praca niniejsza nie powstałaby bez życzliwej po-
mocy wielu osób. Za troskę o jej kształt i za opiekę
naukową pragnę podziękować prof. dro-wi Lechowi Ka-
linowskiemu; wiele zawdzięczam też rozmowom z nie
żyjącym już drem Józefem Kralsą, który podczas moje-
go pobytu w Pradze w roku 1985 umożliwił mi zapo-
znanie się ze zbiorami rękopisów tamtejszych bibliotek.
Osobne słowa wdzięczności kieruję pod adresem o. dra
Bronisława Tomaszewskiego oraz o. Michała Wojnarow-
skiego — opiekunów biblioteki i muzeum klasztoru Kar-
melitów na Piasku w Krakowie, a także do wszyst-
kich instytucji i osób okazujących mi życzliwość w
trakcie przygotowywania niniejszej pracy.
1 H. Jerschel, Das Hasenburgische Missale von
1409, die Wentzelwerkstatt und die Mettener Malerei
von 1414 (Zeitsehrifł des Deulsehen Vereins fur Kunst-
wisisenschaft, IV, 1937), s. 228-230; P. Kr o pacek, Ma-
lifstvi doby husitske, Praha 1946, s. 25; J. Krasa, Ru-
kopisy Vdclava IV, Praha 1974, s. 166-178.
2 J. Krasa, Vystava-'rukopisu Kńżhovny narodniho
muzea v Praze (Umeni, XIV, 1966), s. 600-609.
3 T. T r a j d o s, Fundacja klasztoru Karmelitów
Trzewiczkowych na ."Piasku w Krakowie (Nasza Prze-
szłość, LX, 1983), ś. 96. >?.
4 M. Bersohn, O iluminowanych rękopisach pol-
skich, Warszawa 1900.
35