DOI Artikel:
Płonka-Bałus, Katarzyna: Antyfonarz z roku 1397 w bibliotece oo. Karmelitów na Piasku w Krakowie: Ze studiów nad miniatorstwem czeskim przełomu XVI i XV wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20612#0045
3. Boże Narodzenie, fragment fresku na południowej ścianie przedsionka ka-
tedry w Gurk, 1339-1343 (wg Prokopp; reprod. R. Kubiczek)
ikonograficznego o tradycji bizantyńsko-włoskiej,
wypieranego stopniowo przez przedstawienie Ado-
racji Dzieciątka, spopularyzowane dzięki oficjal-
nemu uznaniu przez Kościół Revelationes św.
Brygidy szwedzkiej8S. Lecz choć iluminator kar-
melitański nie zastosował nowej formuły, to nie
była mu ona zupełnie obca i jego dzieło w za-
sadniczy sposób różni się od tradycyjnych czter-
nastowiecznych ujęć Bożego Narodzenia. Brak tu
intymnego kontaktu pomiędzy Matką a Synem,
jaki widzimy w kwaterze z Narodzeniem Dzie-
ciątka w powstałym około roku 1350 ołtarzu z
Wyższego Brodu, czy też na datowanej około
1405-1410 miniaturze Godzinek z Biblioteki Uni-
wersyteckiej w Liege S4. W Antyfonarzu Karmeli-
tańskim Maria, złożywszy ręce do modlitwy —
podobnie jak na malowidle ściennym z lat 1339-
-1345 na południowej ścianie nawy katedry w
Gurk35 (ryc. 3), czy w kodeksie Godzinek
w British Museum36 — trwa w swego ro-
dzaju adoracji nowo narodzonego Jezusa. Jest
on magi, a bijące odeń światło nasuwa skoja-
rzenie z promienistą rnandOrlą znaną z typu Ado-
racji. To właśnie zgodnie z tym typem ikonogra-
ficznym, a w myśl Revelationes św. Brygidy pię-
kno dziecięcego ciała Jezusa doskonale oddaje
nadprzyrodzony charakter jego narodzin, „partu
[...] sine signis pairituratianiis", jak charakteryzuje
je XIII-wieczny tekst Vitae Beatae Mariae Vir-
ginis et Salvatoris - Rhytmica, świadcząc o przesu-
nięciu głównego akcentu wydarzenia z Marii na
Chrystusa W tym właśnie duchu w miniaturze
karmelitańskiej Dzieciątko, wyciągając rękę do
swej Matki, właściwie wskazuje na nią gestem
otwartej dłoni wyrażającym powitanie, prezenta-
cję, a zarazem jakby „powołanie" do roli pośred-
niczki w dziele odkupienia 38. Podobny gest Jezusa
odnajdujemy w iluminowanym około roku 1400
33 Zob. M. M e i s s, French Painting in the Time of
Jean de Berry. The Late XIV Century and the Patro-
nage of the Duke, London 1967, il. 259, 740; E. Pano-
f s k y, Early Netherlandish Painting. Its Origin and
Character, New York-London, 1985, tabl. 157, 179, 382;
A. S t a n g e, Deutsche gotische Malerei [w:] Deutsche
Malerei des Mittelalters, KSnigstein i. T. 1987, s. 30,
37, 42, 50.
34 L/iege, Bibliotheque Universitaire, ms. 35, fol. 49v;
Panofisky, o.c, II, il. 132 na tabl. 63; zob.: Godzin-
ki, ,prizyjpd'sy:wiane tzw. Miiistinziawi Paramenitiu z Narbon-
ne, Paryż, Bibliotheąue Nationale nouv. acq. lat. 3053;
Medss, The Late..., il. 8.
35 M. Prokopp, Italian Trecento Influences on Mu-
rals in the East-Central Europę Particularly Hungary,
Budapest 1983, il. 13, s. 120.
30 Londyn, Bnitish Museum, ms., add. 18213, fol. 34;
Panofsky, o.c, II, tabl. 78, il. 180.
37 Kępiński, o.c, s. 53.
38 E. Rosenbaum, Dialog [w:] Reallexikon zur
41
tedry w Gurk, 1339-1343 (wg Prokopp; reprod. R. Kubiczek)
ikonograficznego o tradycji bizantyńsko-włoskiej,
wypieranego stopniowo przez przedstawienie Ado-
racji Dzieciątka, spopularyzowane dzięki oficjal-
nemu uznaniu przez Kościół Revelationes św.
Brygidy szwedzkiej8S. Lecz choć iluminator kar-
melitański nie zastosował nowej formuły, to nie
była mu ona zupełnie obca i jego dzieło w za-
sadniczy sposób różni się od tradycyjnych czter-
nastowiecznych ujęć Bożego Narodzenia. Brak tu
intymnego kontaktu pomiędzy Matką a Synem,
jaki widzimy w kwaterze z Narodzeniem Dzie-
ciątka w powstałym około roku 1350 ołtarzu z
Wyższego Brodu, czy też na datowanej około
1405-1410 miniaturze Godzinek z Biblioteki Uni-
wersyteckiej w Liege S4. W Antyfonarzu Karmeli-
tańskim Maria, złożywszy ręce do modlitwy —
podobnie jak na malowidle ściennym z lat 1339-
-1345 na południowej ścianie nawy katedry w
Gurk35 (ryc. 3), czy w kodeksie Godzinek
w British Museum36 — trwa w swego ro-
dzaju adoracji nowo narodzonego Jezusa. Jest
on magi, a bijące odeń światło nasuwa skoja-
rzenie z promienistą rnandOrlą znaną z typu Ado-
racji. To właśnie zgodnie z tym typem ikonogra-
ficznym, a w myśl Revelationes św. Brygidy pię-
kno dziecięcego ciała Jezusa doskonale oddaje
nadprzyrodzony charakter jego narodzin, „partu
[...] sine signis pairituratianiis", jak charakteryzuje
je XIII-wieczny tekst Vitae Beatae Mariae Vir-
ginis et Salvatoris - Rhytmica, świadcząc o przesu-
nięciu głównego akcentu wydarzenia z Marii na
Chrystusa W tym właśnie duchu w miniaturze
karmelitańskiej Dzieciątko, wyciągając rękę do
swej Matki, właściwie wskazuje na nią gestem
otwartej dłoni wyrażającym powitanie, prezenta-
cję, a zarazem jakby „powołanie" do roli pośred-
niczki w dziele odkupienia 38. Podobny gest Jezusa
odnajdujemy w iluminowanym około roku 1400
33 Zob. M. M e i s s, French Painting in the Time of
Jean de Berry. The Late XIV Century and the Patro-
nage of the Duke, London 1967, il. 259, 740; E. Pano-
f s k y, Early Netherlandish Painting. Its Origin and
Character, New York-London, 1985, tabl. 157, 179, 382;
A. S t a n g e, Deutsche gotische Malerei [w:] Deutsche
Malerei des Mittelalters, KSnigstein i. T. 1987, s. 30,
37, 42, 50.
34 L/iege, Bibliotheque Universitaire, ms. 35, fol. 49v;
Panofisky, o.c, II, il. 132 na tabl. 63; zob.: Godzin-
ki, ,prizyjpd'sy:wiane tzw. Miiistinziawi Paramenitiu z Narbon-
ne, Paryż, Bibliotheąue Nationale nouv. acq. lat. 3053;
Medss, The Late..., il. 8.
35 M. Prokopp, Italian Trecento Influences on Mu-
rals in the East-Central Europę Particularly Hungary,
Budapest 1983, il. 13, s. 120.
30 Londyn, Bnitish Museum, ms., add. 18213, fol. 34;
Panofsky, o.c, II, tabl. 78, il. 180.
37 Kępiński, o.c, s. 53.
38 E. Rosenbaum, Dialog [w:] Reallexikon zur
41