DOI Artikel:
Płonka-Bałus, Katarzyna: Antyfonarz z roku 1397 w bibliotece oo. Karmelitów na Piasku w Krakowie: Ze studiów nad miniatorstwem czeskim przełomu XVI i XV wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20612#0046
rękopisie Godzinek w Rouen M, a także w datowa-
nym ma lata około 1420 malowidle ściennym zdo-
biącym chór kościoła w Ćerinie na Słowacji, gdzie
Dzieciątko zwraca się dodatkowo do Matki słowa-
mi wypisanymi na wytartym dziś i trudnym do
odczytania titulusie 40 (ryc. 4).
W iluminacji karmelitańskiej mamy do czy-
nienia ze specyficzną modyfikacją tradycyjnego
ujęcia Bożego Narodzenia. Zastosowana w niej
formuła ikonograficzna okazała się szczególnie
atrakcyjna dla krzewiącego kult maryjny i opo-
wiadającego się w najważniejszej dyskusji teolo-
gicznej epoki za uznaniem Niepokalanego Poczę-
cia zakonu karmelitów. Nie umniejszając roli Ma-
rii jako rodzicielki Boga—człowieka, autor mi-
niatury jednocześnie nasycił swe dzieło atmosfe-
rą cudowności, podkreślając także poprzez wy-
mowny gest Jezusa nadprzyrodzony charakter je-
go narodzin, dokonujący siię bez naruszenia dzie-
wictwa Marii ".
Tym, co zdecydowanie wyróżnia iluminację
karmeliłańską, jest jej epicki charakter i bogac-
two występujących w niej wątków rodzajowych.
Wielokrotnie zwracano już uwagę na komi-
czny charakter średniowiecznych przedstawień
św. Józefa zajmującego się gotowaniem kaszy
(ołtarz z Wyższego Brodu), myjącego nogi
(dyptyk w Bargello), czy dmuchającego w
ogień (ołtarz z Niederwildung Konrada von So-
est)42. Zanim wystąpienia Jeana Gersona i Johan-
na Baka pragnących, aby „nec Ecclesia irreditur"
położyły kres wykpiwaniu nieporadności starca
obarczonego odczuwaną ówcześnie jako dwuzna-
czną rolą małżonka Dziewicy Marii, widzowie po-
deutschen Kunstgeschichte, III, Stuttgart 1954, sap. 1400
i n.; G. Biedermann, Vom Wandel antiker Gesten
im Mittelalter (Pantheon, XLV, 1987), s. 21-27, szczegól-
nie s. 24.
38 Rouen, Bibliotheąue de la ville, Ms. 3024, fol. 94v;
Panofsky, o.c, II, tabl. 72, ii. 180.
40 Z. B a r t o ś o v a, Nastenne mal'by w kostele sv.
Martina v Cerinie (Zpinavodaj stfedisika st. pam. Strato-
stlivosti a ochrany pfirody v Banskej Bystnci, ~K.ll, 1967),
s. 64; V. Dvoirakova, J. Krasa, K. S t e j s k a 1,
Stredovśka nastenna mal'ba na Slovensku, Praha 1978,
s. 83-86.
41 Kępiński, o.c, s. 53-54, przyp. 89 na s. 105.
42 Gutowski, o.c, s. 192-197; L. Schmidt, Sankt
Josef kocht ein Muselein [w:] Europaische Sachkultur
im Mittelalter, Wien 1980, s. 146-166.
42
nym ma lata około 1420 malowidle ściennym zdo-
biącym chór kościoła w Ćerinie na Słowacji, gdzie
Dzieciątko zwraca się dodatkowo do Matki słowa-
mi wypisanymi na wytartym dziś i trudnym do
odczytania titulusie 40 (ryc. 4).
W iluminacji karmelitańskiej mamy do czy-
nienia ze specyficzną modyfikacją tradycyjnego
ujęcia Bożego Narodzenia. Zastosowana w niej
formuła ikonograficzna okazała się szczególnie
atrakcyjna dla krzewiącego kult maryjny i opo-
wiadającego się w najważniejszej dyskusji teolo-
gicznej epoki za uznaniem Niepokalanego Poczę-
cia zakonu karmelitów. Nie umniejszając roli Ma-
rii jako rodzicielki Boga—człowieka, autor mi-
niatury jednocześnie nasycił swe dzieło atmosfe-
rą cudowności, podkreślając także poprzez wy-
mowny gest Jezusa nadprzyrodzony charakter je-
go narodzin, dokonujący siię bez naruszenia dzie-
wictwa Marii ".
Tym, co zdecydowanie wyróżnia iluminację
karmeliłańską, jest jej epicki charakter i bogac-
two występujących w niej wątków rodzajowych.
Wielokrotnie zwracano już uwagę na komi-
czny charakter średniowiecznych przedstawień
św. Józefa zajmującego się gotowaniem kaszy
(ołtarz z Wyższego Brodu), myjącego nogi
(dyptyk w Bargello), czy dmuchającego w
ogień (ołtarz z Niederwildung Konrada von So-
est)42. Zanim wystąpienia Jeana Gersona i Johan-
na Baka pragnących, aby „nec Ecclesia irreditur"
położyły kres wykpiwaniu nieporadności starca
obarczonego odczuwaną ówcześnie jako dwuzna-
czną rolą małżonka Dziewicy Marii, widzowie po-
deutschen Kunstgeschichte, III, Stuttgart 1954, sap. 1400
i n.; G. Biedermann, Vom Wandel antiker Gesten
im Mittelalter (Pantheon, XLV, 1987), s. 21-27, szczegól-
nie s. 24.
38 Rouen, Bibliotheąue de la ville, Ms. 3024, fol. 94v;
Panofsky, o.c, II, tabl. 72, ii. 180.
40 Z. B a r t o ś o v a, Nastenne mal'by w kostele sv.
Martina v Cerinie (Zpinavodaj stfedisika st. pam. Strato-
stlivosti a ochrany pfirody v Banskej Bystnci, ~K.ll, 1967),
s. 64; V. Dvoirakova, J. Krasa, K. S t e j s k a 1,
Stredovśka nastenna mal'ba na Slovensku, Praha 1978,
s. 83-86.
41 Kępiński, o.c, s. 53-54, przyp. 89 na s. 105.
42 Gutowski, o.c, s. 192-197; L. Schmidt, Sankt
Josef kocht ein Muselein [w:] Europaische Sachkultur
im Mittelalter, Wien 1980, s. 146-166.
42