DOI Artikel:
Płonka-Bałus, Katarzyna: Antyfonarz z roku 1397 w bibliotece oo. Karmelitów na Piasku w Krakowie: Ze studiów nad miniatorstwem czeskim przełomu XVI i XV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20612#0056
12. Koronacja Marii, około 1350, Darmstadt, Hessisches
LaiDdaamiuiseuim (iwg Stangeigo; reprod. R. Kiuitaicaelk)
Czytelny związek, jaki zachodzi w Antyfona-
rzu Karmelitańskim pomiędzy tekstami poszcze-
gólnych antymon a towarzyszącymi im iluminacja-
mi, nadaje tym ostatnim charakter obrazów ewo-
kujących sens poszczególnych świąt. Wybór ich,
nawet tam, gdzie związane są z najważniejszymi
uroczystościami roku liturgicznego (np. Boże Na-
rodzenie), zwraca uwagę wyraźnym akcentowa-
niem! osoby Marii. Począwszy od Bożego Narodze-
nia aż do Koronacji (wyjąwszy Pokłon Trzech
Króli), wszędzie pojawia się ona ze złożonymi
dłońmi, naprzeciw Chrystusa jako Królowa Nie-
bios, Matka Boga mająca udział w jego chwale,
(pośredniczka i w,spomożyeielka, szczególnie czczo-
na — zgodnie z regułą zakonną — przez karme-
litów praskich od zarania ich działalności82. Do-
wodem tej czci, a jednocześnie jej indywidualnym
wyrazem są właśnie nie pozbawione pewnych
cech specyficznych miniatury zdobiące wykonany
na użytek konwentu antyfonarz. Charakterysty-
cznym rysem ikonografii karmelitańskieh kodek-
sów są także towarzyszące każdej z miniatur wi-
zerunki zakonników, przedstawionych w pozach
klęczących adorantów, którym towarzyszą święci.
Umieszczeni zwykle po lewej, zewnętrznej stro-
nie inicjałów (wyjątek stanowi miniatura z Bo-
żym Narodzeniem), pod względem ikonograficz-
nym nawiązują do licznych w sztuce średniowie-
cznej wizerunków donatorów i fundatorów klęczą-
cych przed osobą świętą i należą do częstych
przedstawień w rzeźbie, malarstwie tablicowym
i ściennym poczynając od połowy wieku XIV 83.
Przedstawienia te, zróżnicowane zarówno pod
względem kompozycji, koncepcji, przestrzennej,
jak i wielkości postaci adorantów, powszechne
są także w malarstwie książkowym i występują
na terenie całej Europy. Spotykamy je zarówno
na dolnym marginesie karty, poniżej właściwej
iluminacji — jak np. w rękopisie Rituale z lat
1315-1320 w Grcot Seminaire w Brugiisi, jak i
po zewnętrznej prawej, a najczęściej lewej stro-
nie inicjału 85. W iluiminatorstwie francuskim oko-
ło roku 1400 osoba adorującego fundatora wpro-
wadzona została do wnętrza miniatury, bądź
przedstawiona na osobnej karcie8B. Spośród ilu-
miinacji rękopisów czeskich przypomnieć należy
miniatury w kodeksach fundacji królowej Elżbie-
ty-iReicki, w których — jak np. w antyfonarzu
datowanym około 1320 — po zewnętrznej stro-
!! Kropacek, o.c, s. 232.
83 Stifterbildnis [w:] Lexikon der Kunst..., hrsg. v.
L. Alscher i im., Leipzig 1977, s. 690; E. L a c h n e r,
Dedikatiońbild [w:] Reallexikon..., III, szp. 1190-1198;
tejże, Devotionsbild, ibid., szp. 1367-1374. Prób klasyfi-
kacji wizerunków o charakterze portretowym dokonuje
E. Ł o m n i c k a-Ż a k o w s k a, Początki portretu pol-
skiego. Adoranci w polskim malarstwie tablicowym, mi-
niaturowym i ściennym wieku XV i pierwszych dziesię-
cioleci XVI (Studia Żródłoznawcze, XIV, 1969), s. 13-35,
lecz pominąwszy funkcję tych obrazów, np. epitafiów,
uważa postacie adorantów za dodatkowe i „margineso-
we".
84 Brugia, Groot Seminaire, ms. 78/98: Vlaamse Kunst
op perkament: Handschriften en miniaturen te Brugge
van de 12. tot de 16. eeuw, Brugge 1981, nr kat. 81,
tabl. 72, s. 174.
85 Apokalipsa, Londyn, Lambeth Palące, ms. 209.
L'Europe gothiąue..., nr kat. 239, tabl. 74; M e i s s, o.c,
The Late..., il. 6.
86 Godzinki tzw. brukselskie, Bruksela, Bibliothecjue
Boyale, ms. 11060/61, fol. 14; zob. Pamofsky, o.c,
II, ii. 41 na tabl. 18 Godzinki Marszałka Bouciacaut, Pa-
ryż, Musee Jaąuemart-Andre, ms. 2, fol. 97v, ibid., il
65 na tabl. 30; zob. też il. 78 na tabl. 35 oraz il. 40
na tabl. 17.
52
LaiDdaamiuiseuim (iwg Stangeigo; reprod. R. Kiuitaicaelk)
Czytelny związek, jaki zachodzi w Antyfona-
rzu Karmelitańskim pomiędzy tekstami poszcze-
gólnych antymon a towarzyszącymi im iluminacja-
mi, nadaje tym ostatnim charakter obrazów ewo-
kujących sens poszczególnych świąt. Wybór ich,
nawet tam, gdzie związane są z najważniejszymi
uroczystościami roku liturgicznego (np. Boże Na-
rodzenie), zwraca uwagę wyraźnym akcentowa-
niem! osoby Marii. Począwszy od Bożego Narodze-
nia aż do Koronacji (wyjąwszy Pokłon Trzech
Króli), wszędzie pojawia się ona ze złożonymi
dłońmi, naprzeciw Chrystusa jako Królowa Nie-
bios, Matka Boga mająca udział w jego chwale,
(pośredniczka i w,spomożyeielka, szczególnie czczo-
na — zgodnie z regułą zakonną — przez karme-
litów praskich od zarania ich działalności82. Do-
wodem tej czci, a jednocześnie jej indywidualnym
wyrazem są właśnie nie pozbawione pewnych
cech specyficznych miniatury zdobiące wykonany
na użytek konwentu antyfonarz. Charakterysty-
cznym rysem ikonografii karmelitańskieh kodek-
sów są także towarzyszące każdej z miniatur wi-
zerunki zakonników, przedstawionych w pozach
klęczących adorantów, którym towarzyszą święci.
Umieszczeni zwykle po lewej, zewnętrznej stro-
nie inicjałów (wyjątek stanowi miniatura z Bo-
żym Narodzeniem), pod względem ikonograficz-
nym nawiązują do licznych w sztuce średniowie-
cznej wizerunków donatorów i fundatorów klęczą-
cych przed osobą świętą i należą do częstych
przedstawień w rzeźbie, malarstwie tablicowym
i ściennym poczynając od połowy wieku XIV 83.
Przedstawienia te, zróżnicowane zarówno pod
względem kompozycji, koncepcji, przestrzennej,
jak i wielkości postaci adorantów, powszechne
są także w malarstwie książkowym i występują
na terenie całej Europy. Spotykamy je zarówno
na dolnym marginesie karty, poniżej właściwej
iluminacji — jak np. w rękopisie Rituale z lat
1315-1320 w Grcot Seminaire w Brugiisi, jak i
po zewnętrznej prawej, a najczęściej lewej stro-
nie inicjału 85. W iluiminatorstwie francuskim oko-
ło roku 1400 osoba adorującego fundatora wpro-
wadzona została do wnętrza miniatury, bądź
przedstawiona na osobnej karcie8B. Spośród ilu-
miinacji rękopisów czeskich przypomnieć należy
miniatury w kodeksach fundacji królowej Elżbie-
ty-iReicki, w których — jak np. w antyfonarzu
datowanym około 1320 — po zewnętrznej stro-
!! Kropacek, o.c, s. 232.
83 Stifterbildnis [w:] Lexikon der Kunst..., hrsg. v.
L. Alscher i im., Leipzig 1977, s. 690; E. L a c h n e r,
Dedikatiońbild [w:] Reallexikon..., III, szp. 1190-1198;
tejże, Devotionsbild, ibid., szp. 1367-1374. Prób klasyfi-
kacji wizerunków o charakterze portretowym dokonuje
E. Ł o m n i c k a-Ż a k o w s k a, Początki portretu pol-
skiego. Adoranci w polskim malarstwie tablicowym, mi-
niaturowym i ściennym wieku XV i pierwszych dziesię-
cioleci XVI (Studia Żródłoznawcze, XIV, 1969), s. 13-35,
lecz pominąwszy funkcję tych obrazów, np. epitafiów,
uważa postacie adorantów za dodatkowe i „margineso-
we".
84 Brugia, Groot Seminaire, ms. 78/98: Vlaamse Kunst
op perkament: Handschriften en miniaturen te Brugge
van de 12. tot de 16. eeuw, Brugge 1981, nr kat. 81,
tabl. 72, s. 174.
85 Apokalipsa, Londyn, Lambeth Palące, ms. 209.
L'Europe gothiąue..., nr kat. 239, tabl. 74; M e i s s, o.c,
The Late..., il. 6.
86 Godzinki tzw. brukselskie, Bruksela, Bibliothecjue
Boyale, ms. 11060/61, fol. 14; zob. Pamofsky, o.c,
II, ii. 41 na tabl. 18 Godzinki Marszałka Bouciacaut, Pa-
ryż, Musee Jaąuemart-Andre, ms. 2, fol. 97v, ibid., il
65 na tabl. 30; zob. też il. 78 na tabl. 35 oraz il. 40
na tabl. 17.
52