DOI Artikel:
Płonka-Bałus, Katarzyna: Antyfonarz z roku 1397 w bibliotece oo. Karmelitów na Piasku w Krakowie: Ze studiów nad miniatorstwem czeskim przełomu XVI i XV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20612#0058
Drogą postacią wyróżniającą się wśród podo-
bizn karmelitów jest nieznany z imienia zakon-
nik adorujący Boże Narodzenie, pierwszą ilumi-
nację antyfonarza (ryc. 2). Być może jest to prze-
or, Hartman z Tachova, klęczący we wnętrzu
wzniesionego z jego inicjatywy chóru kościoła
Matki Boskiej Śnieżnej, o czym jest mowa w ko-
Lofonie przypisującym mu jednocześnie znaczny
udział w fundacji kodeksów.
Zwyczaj portretowania na kartach księgi chó-
rowej jej fundatorów i użytkowników nie był w
średniowieczu nieznany. Dowodzą tego podobizny
zakonnic w antyfonarzu wykonanym około roku
1360 w kolońskim klasztorze Klarysek93, a w
szczególności wizerunki modlących się dominika-
nów towarzyszące siedmiu iluminacjom zdobią-
cym tzw. Gradual magistra Wacława (około r.
1400). Nie są oni — o czym świadczy zachowana
w nim miniatura dedykacyjna — ani fundatora-
mi, ani wykonawcami kodeksu 94. Podobizny zle-
ceniodawców, tradycyjnie umieszczane w tych
częściach ksiąg, w których znajdują się modlitwy
kommemoratywne, w naszym przypadku towarzy-
szą miniaturom stanowiącym plastyczny wyraz
nabożeństw odprawianych przez wspólnotę zakon-
14. Książę Jean de Berry adorujący Marię z Dzie- ną poza Mszą Świętą. Należą więc do tego sa-
ciątkiem, Petites Heures, fol. 97v (wg Meissa; reprod. mego kręgu wyobrażeń, co wspomniane ilumi-
A. Rzepecki) nacje Graduału magistra Wacława (ryc. 15), czy
scena zbiorowej adoracji Trójcy św. przez mni-
chów benedyktyńskich w klasztornym oratorium,
u której stóp przysiadł piesn. Podobnie, malu- przedstawiona w dolnej części miniatury na fol.
jąc adoru jącego Marię z Dzieciątkiem księcia, ilu- 246v Brewiarza opatowickiego "5. Tak więc dzięki
minator tzw. Petites Heures Jana de Berry przed- wizerunkom adorujących zakonników, iluminacje
stawił u jego stóp dwa psy 92 (ryc. 14). Wyobra- Antyfonarza Karmelitańskiego są jakby uwiecz-
żenia leżącego obok donatora lwa nie udało nieniem klasztornej liturgii skierowanej ku Bogu
się odnaleźć. Pozostaje nam sądzić, że „frater Ro- prZy orędownictwie świętych.
manus" w opinii swych współczesnych odznaczał Miniatury te, wykazujące dużą różnorodność
się tymi szczególnymi cnotami, które pozwoliły p0d względem źródeł motywów ikonograficznych,
na umieszczenie u jego stóp tego królewskiego często specyficznych i nie spotykanych we współ-
zwierzęcia. czesnym im, rodzimym iluminatorstwie, nawią-
Sepulchral Symbolism, Leiden 1954, s. 21; L. Kalino-
wski, Płyta nagrobna Jana z Czerniny w Rydzynie.
Zagadnienie interpretacji (Zeszyty Naukowe UJ,. Prace
z Hiistarrili Szitokli, I, 1962) s. 14; K. B a u c h, Das mit-
telalterliche Grabbild. Figurliche Grabmdler des 11. bis
15. Jahrhundert, Berlin-New York 1976, s. 73-74. Na te-
mat nagrobka Chlodwiga zob. A. Ę r 1 a n d e-B raden-
bourg, Le roi est mort. Etude sur les funerailles, les
sćpultures et les tombeaux des rois de France jusąu'a
la fin du XIIIe siecle, Geneve 1980 (Bibliotheąue de la
Societe Franęaise dArcheologie, 7), s. 133-134, nr kat.
1, tabl. XIX.
M Kvet, Rukopisy..., s. 88, il. 26.
02 Godzinki, Paryż, Bibliotheąue Nationale, ms. lat.
18014, fol. 97v; Krebber, o.c, il. 12.
93 Luźne karty przechowywane w Kolonii, Wallraf-
-Richartz Museum, Graphische Sammlung, nr inw. 9; zob.
Vor Stephan hochner. Die kolner Maler von 1300 bis
1430, Koln 1971, nr kat. 80, s. 136-138, il. 136.
9,1 J. Krasa, Graduale des Magisters Wentzel [w:]
Die Parler..., II, s. 752-753.
95 Miodońska, Opatovicky..., s. 222, il. 11. Pla-
stycznym wyrazem modlitwy fundatora jest 25 podobizn
Blanche z Burgundii przedstawionej jako adorantka w
miniaturach jej Godzinek, dekorowanych w pracowni
Puiceilie'a w Paryżu około r. 1360; obecnie New Haven,
zbiory Yale U:niversity, ms. 390; zob. The Book of
Hours in Medieval Art..., s. 39, nr kat. 11, il. 5.
54
bizn karmelitów jest nieznany z imienia zakon-
nik adorujący Boże Narodzenie, pierwszą ilumi-
nację antyfonarza (ryc. 2). Być może jest to prze-
or, Hartman z Tachova, klęczący we wnętrzu
wzniesionego z jego inicjatywy chóru kościoła
Matki Boskiej Śnieżnej, o czym jest mowa w ko-
Lofonie przypisującym mu jednocześnie znaczny
udział w fundacji kodeksów.
Zwyczaj portretowania na kartach księgi chó-
rowej jej fundatorów i użytkowników nie był w
średniowieczu nieznany. Dowodzą tego podobizny
zakonnic w antyfonarzu wykonanym około roku
1360 w kolońskim klasztorze Klarysek93, a w
szczególności wizerunki modlących się dominika-
nów towarzyszące siedmiu iluminacjom zdobią-
cym tzw. Gradual magistra Wacława (około r.
1400). Nie są oni — o czym świadczy zachowana
w nim miniatura dedykacyjna — ani fundatora-
mi, ani wykonawcami kodeksu 94. Podobizny zle-
ceniodawców, tradycyjnie umieszczane w tych
częściach ksiąg, w których znajdują się modlitwy
kommemoratywne, w naszym przypadku towarzy-
szą miniaturom stanowiącym plastyczny wyraz
nabożeństw odprawianych przez wspólnotę zakon-
14. Książę Jean de Berry adorujący Marię z Dzie- ną poza Mszą Świętą. Należą więc do tego sa-
ciątkiem, Petites Heures, fol. 97v (wg Meissa; reprod. mego kręgu wyobrażeń, co wspomniane ilumi-
A. Rzepecki) nacje Graduału magistra Wacława (ryc. 15), czy
scena zbiorowej adoracji Trójcy św. przez mni-
chów benedyktyńskich w klasztornym oratorium,
u której stóp przysiadł piesn. Podobnie, malu- przedstawiona w dolnej części miniatury na fol.
jąc adoru jącego Marię z Dzieciątkiem księcia, ilu- 246v Brewiarza opatowickiego "5. Tak więc dzięki
minator tzw. Petites Heures Jana de Berry przed- wizerunkom adorujących zakonników, iluminacje
stawił u jego stóp dwa psy 92 (ryc. 14). Wyobra- Antyfonarza Karmelitańskiego są jakby uwiecz-
żenia leżącego obok donatora lwa nie udało nieniem klasztornej liturgii skierowanej ku Bogu
się odnaleźć. Pozostaje nam sądzić, że „frater Ro- prZy orędownictwie świętych.
manus" w opinii swych współczesnych odznaczał Miniatury te, wykazujące dużą różnorodność
się tymi szczególnymi cnotami, które pozwoliły p0d względem źródeł motywów ikonograficznych,
na umieszczenie u jego stóp tego królewskiego często specyficznych i nie spotykanych we współ-
zwierzęcia. czesnym im, rodzimym iluminatorstwie, nawią-
Sepulchral Symbolism, Leiden 1954, s. 21; L. Kalino-
wski, Płyta nagrobna Jana z Czerniny w Rydzynie.
Zagadnienie interpretacji (Zeszyty Naukowe UJ,. Prace
z Hiistarrili Szitokli, I, 1962) s. 14; K. B a u c h, Das mit-
telalterliche Grabbild. Figurliche Grabmdler des 11. bis
15. Jahrhundert, Berlin-New York 1976, s. 73-74. Na te-
mat nagrobka Chlodwiga zob. A. Ę r 1 a n d e-B raden-
bourg, Le roi est mort. Etude sur les funerailles, les
sćpultures et les tombeaux des rois de France jusąu'a
la fin du XIIIe siecle, Geneve 1980 (Bibliotheąue de la
Societe Franęaise dArcheologie, 7), s. 133-134, nr kat.
1, tabl. XIX.
M Kvet, Rukopisy..., s. 88, il. 26.
02 Godzinki, Paryż, Bibliotheąue Nationale, ms. lat.
18014, fol. 97v; Krebber, o.c, il. 12.
93 Luźne karty przechowywane w Kolonii, Wallraf-
-Richartz Museum, Graphische Sammlung, nr inw. 9; zob.
Vor Stephan hochner. Die kolner Maler von 1300 bis
1430, Koln 1971, nr kat. 80, s. 136-138, il. 136.
9,1 J. Krasa, Graduale des Magisters Wentzel [w:]
Die Parler..., II, s. 752-753.
95 Miodońska, Opatovicky..., s. 222, il. 11. Pla-
stycznym wyrazem modlitwy fundatora jest 25 podobizn
Blanche z Burgundii przedstawionej jako adorantka w
miniaturach jej Godzinek, dekorowanych w pracowni
Puiceilie'a w Paryżu około r. 1360; obecnie New Haven,
zbiory Yale U:niversity, ms. 390; zob. The Book of
Hours in Medieval Art..., s. 39, nr kat. 11, il. 5.
54