DOI article:
Wolski, Zbigniew: "Adoracja Dzieciątka" Mistrza Narodzenia z Castello w zbiorach Muzeum Diecezjalnego w Opolu
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20612#0073
Mistrza przypada na trzecią ćwierć XV wieku 33.
Jego twórczość, rozbudowana przez kolejnych ba-
daczy do ponad 40 pozycji 34, obejmuje dzieła bar-
dzo zróżnicowane pod względem stylu, jak i po-
ziomu artystycznego, co tłumaczy, w pewnym
sensie, eklektyczny charakter oeuvre zdolnego
kompilatora. Lista możliwych oddziaływań jest
rzeczywiście obszerna, najwięcej jednak podo-
bieństw wskazuje na pobyt Mistrza w warsztacie
Fra Filippo Lippiego 35, często także padają na-
zwiska Fra Angelico, Doanenico Veneziano, Alessio
Baldovinetti30. Bardzo zróżnicowane kompozycje
łączy zawsze liryczny temat: Matka Boska z Dzie-
ciątkiem na ręku, Zwiastowanie, Narodzenie, wre-
szcie profilowe portrety.
Obraz w Muzeum Diecezjalnym w Opolu naj-
bardziej przypomina wzmiankowaną przez Beren-
sona zaginioną Adorację Mistrza Narodzenia z
Castello37 (ryc. 3). Obydwa dzieła łączy identy-
czna zasada kompozycji: usytuowane blisko kra-
wędzi obrazu postaci, zawieszona w górze ko-
tara i ukazany w tle pejzaż. Maria niemal tak sa-
mo chyli ku Dzieciątku górną połowę ciała, w
analogiczny sposób przytrzymuje lewą ręką
płaszcz, podobne fałdy występują w dolnej par-
tii sukni, identyczny jest także gest Chrystusa
trzymającego spływający z głowy Madonny prze-
zroczysty welon. Kotara o pokrewnym wzorze ze
zgeometryzowanych motywów roślinnych układa
się w podobne kształtem zwisy. W obu kompozy-
cjach nimby zdobią drobne, ryte w zaprawie kre-
ski oraz puncowany otok. Analogicznie wreszcie
rozwiązano otoczenie postaci, począwszy od po-
rośniętej drobnymi kwiatami łąki, poprzez szpa-
ler drzew o cienkich pniach i zgeometryzowanych
koronach oraz pas krzewów, aż po widniejące w
oddali żłobkowane góry z charakterystyczną jas-
kinią po lewej stronie.
Wiotką, delikatną postać Marii z obrazu opol-
skiego łączą z Narodzeniem z Castello harmonij-
ne proporcje oraz obły zarys ramion nadający
całej sylwetce opływowy kształt. W obydwu ma-
lowidłach podobnie układają się także zaczesane
do tyłu krótkie włosy Madonny (ryc. 2). Taki spo-
sób uczesania — wyraźny przedziałek, odsłania-
jące ucho kosmyki — pojawia się także w innych
kompozycjach Mistrza, w Madonnie deWUmilta
w Museo di San Matteo w Pizie (ryc. 4) oraz w
kilku postaciach aniołów w zwieńczeniu ołtarza
w zbiorach Starej Pinakoteki w Monachium (ryc.
5)3S. Postaci te upodabnia dodatkowo zbliżony
do owalu zarys oblicza o pełnych policzkach, deli-
katnym podbródku i kształtnym nosie. Krągła,
dziecięca twarz Jezusa przywodzi na myśl jed-
nego z aniołów otaczających Boga Ojca ponad
klęczącą Marią w Narodzeniu z Castello (ryc. 6).
Za jedną z typowych cech Mistrza należy uznać,
pojawiającą się także w naszym obrazie, charak-
terystyczną bladą cerę z zaróżowionymi policzka-
mi 39. Z Madonną deWUmilta łączy się natomiast
delikatny modelunek z partią cienia obejmującą
lewą połowę twarzy Marii od skroni aż po pod-
bródek. W obydwu kompozycjach wyjątkowo pla-
stycznie potraktowano miękko układające się,
L. M. Bongiorno, The Datę of the Altar of the
Madonna in S. Maria del Soccorso, Aąuila (The Art Bul-
letin, XXVI, 1944), s. 192; F. Z e r i, E. E. G a r d n e r,
Italian Paintings. A Catalogue of the Collection of the
Metropolitan Museum oj Art. Florentine School, Brad-
ford and London 1971, s. 114.
33 Różnice między poszczególnymi badaczami doty-
czą jedynie kilku lat: początek działalności malarza przy-
padać miał na lata 40 (V a 1 e n t i n e r, o.a, s. 532),
jego twórczość sytuowano także w drugiej połowie XV
wieku (U. Thieme, F. Becker (hrg.), Allgemeines
Lexikon der bildenden Kiinstler von der Antike bis
zur Gegenwart, XXXVII, Leipzig 1950, s. 239), w trzeciej
ćwieinci tegoż stulecia (J. Lipman, The Florentine Pro-
file Portrait in the Quattrocento (The Art Bulleinn, XVIII,
1936), s. 101) lub w lataoh 1445-1475 (R. F r e m a n 11 e,
Florentine Gothic Painters jrom Giotto to Masaccio, Lon-
don 1975, s. 605).
84 Ważniejsze opracowania zawierające nowe atry-
bucie: O. Sir en, Early Quattrocento Pictures (The Bur-
lington Magazine, XLVI, 1925), s. 281-287; W. G. C o n-
stable, Paintings in the Marlay Collection at Cam-
bridge (The Burlington Magazine, XLVII, 1925), s. 281;
R. van Marle, The Development oj the Italian Schools
oj Painting, XI, The Hague 1929, s. 296-300; B. B e-
r e n s o n, Quadri senza casa. II Quattrocento jiorentino
III (Dodało, XII, 1932), s. 832-833 (to samo w angiel-
skiej wersji książkowej: Homeless Paintings oj the Re-
naissance, London 1969, s. 188-189); Of f ner, o.c,
przyp. 36, s. 178; G. Bazin, Musees de Province.
Queląues primitijs du Musie dn Mans (Musees de
France, V, 1950), s. 126; M. Meiss, A Lunette by the
Master of the Castello Nativity (Gazatte des Beaux Ants,
LXX, 1967), s. 213-218; B. Berenson, I disegni dei
pittori fiorentini, I, Milano 1968, s. 28.
33 Por. V a 1 e n t im e r, o.c, s. 535-533; B. Beren-
son, Zanobi Macchiavelli (The Burlington Magazine,
XCII, 1950), s. 345; Meiss, o.c, s. 216.
38 O wpływach Fra Angelico por. zwłaszcza: B e-
r e n s o n, Quadri..., s. 832. Wymieniam są także: Bot-
ticelli (ibid.), Donatello (V a 1 e n t i n e r, o.c, s. 532),
Masaccio (F r e m a n 11 e, l.c.).
37 Berenson, Quadri..., s. 832; tenże, Homeless
Paintings..., s. 188.
33 Meiss, o.c, wie uwzględnił wcześniejszej atrybu-
c.jii ofaraau Bantoloimmeo di Giovanni (Marle, o.c, XIII,
The Hague 1931, s. 250).
39 Meiss, o.c, s. 214.
69
Jego twórczość, rozbudowana przez kolejnych ba-
daczy do ponad 40 pozycji 34, obejmuje dzieła bar-
dzo zróżnicowane pod względem stylu, jak i po-
ziomu artystycznego, co tłumaczy, w pewnym
sensie, eklektyczny charakter oeuvre zdolnego
kompilatora. Lista możliwych oddziaływań jest
rzeczywiście obszerna, najwięcej jednak podo-
bieństw wskazuje na pobyt Mistrza w warsztacie
Fra Filippo Lippiego 35, często także padają na-
zwiska Fra Angelico, Doanenico Veneziano, Alessio
Baldovinetti30. Bardzo zróżnicowane kompozycje
łączy zawsze liryczny temat: Matka Boska z Dzie-
ciątkiem na ręku, Zwiastowanie, Narodzenie, wre-
szcie profilowe portrety.
Obraz w Muzeum Diecezjalnym w Opolu naj-
bardziej przypomina wzmiankowaną przez Beren-
sona zaginioną Adorację Mistrza Narodzenia z
Castello37 (ryc. 3). Obydwa dzieła łączy identy-
czna zasada kompozycji: usytuowane blisko kra-
wędzi obrazu postaci, zawieszona w górze ko-
tara i ukazany w tle pejzaż. Maria niemal tak sa-
mo chyli ku Dzieciątku górną połowę ciała, w
analogiczny sposób przytrzymuje lewą ręką
płaszcz, podobne fałdy występują w dolnej par-
tii sukni, identyczny jest także gest Chrystusa
trzymającego spływający z głowy Madonny prze-
zroczysty welon. Kotara o pokrewnym wzorze ze
zgeometryzowanych motywów roślinnych układa
się w podobne kształtem zwisy. W obu kompozy-
cjach nimby zdobią drobne, ryte w zaprawie kre-
ski oraz puncowany otok. Analogicznie wreszcie
rozwiązano otoczenie postaci, począwszy od po-
rośniętej drobnymi kwiatami łąki, poprzez szpa-
ler drzew o cienkich pniach i zgeometryzowanych
koronach oraz pas krzewów, aż po widniejące w
oddali żłobkowane góry z charakterystyczną jas-
kinią po lewej stronie.
Wiotką, delikatną postać Marii z obrazu opol-
skiego łączą z Narodzeniem z Castello harmonij-
ne proporcje oraz obły zarys ramion nadający
całej sylwetce opływowy kształt. W obydwu ma-
lowidłach podobnie układają się także zaczesane
do tyłu krótkie włosy Madonny (ryc. 2). Taki spo-
sób uczesania — wyraźny przedziałek, odsłania-
jące ucho kosmyki — pojawia się także w innych
kompozycjach Mistrza, w Madonnie deWUmilta
w Museo di San Matteo w Pizie (ryc. 4) oraz w
kilku postaciach aniołów w zwieńczeniu ołtarza
w zbiorach Starej Pinakoteki w Monachium (ryc.
5)3S. Postaci te upodabnia dodatkowo zbliżony
do owalu zarys oblicza o pełnych policzkach, deli-
katnym podbródku i kształtnym nosie. Krągła,
dziecięca twarz Jezusa przywodzi na myśl jed-
nego z aniołów otaczających Boga Ojca ponad
klęczącą Marią w Narodzeniu z Castello (ryc. 6).
Za jedną z typowych cech Mistrza należy uznać,
pojawiającą się także w naszym obrazie, charak-
terystyczną bladą cerę z zaróżowionymi policzka-
mi 39. Z Madonną deWUmilta łączy się natomiast
delikatny modelunek z partią cienia obejmującą
lewą połowę twarzy Marii od skroni aż po pod-
bródek. W obydwu kompozycjach wyjątkowo pla-
stycznie potraktowano miękko układające się,
L. M. Bongiorno, The Datę of the Altar of the
Madonna in S. Maria del Soccorso, Aąuila (The Art Bul-
letin, XXVI, 1944), s. 192; F. Z e r i, E. E. G a r d n e r,
Italian Paintings. A Catalogue of the Collection of the
Metropolitan Museum oj Art. Florentine School, Brad-
ford and London 1971, s. 114.
33 Różnice między poszczególnymi badaczami doty-
czą jedynie kilku lat: początek działalności malarza przy-
padać miał na lata 40 (V a 1 e n t i n e r, o.a, s. 532),
jego twórczość sytuowano także w drugiej połowie XV
wieku (U. Thieme, F. Becker (hrg.), Allgemeines
Lexikon der bildenden Kiinstler von der Antike bis
zur Gegenwart, XXXVII, Leipzig 1950, s. 239), w trzeciej
ćwieinci tegoż stulecia (J. Lipman, The Florentine Pro-
file Portrait in the Quattrocento (The Art Bulleinn, XVIII,
1936), s. 101) lub w lataoh 1445-1475 (R. F r e m a n 11 e,
Florentine Gothic Painters jrom Giotto to Masaccio, Lon-
don 1975, s. 605).
84 Ważniejsze opracowania zawierające nowe atry-
bucie: O. Sir en, Early Quattrocento Pictures (The Bur-
lington Magazine, XLVI, 1925), s. 281-287; W. G. C o n-
stable, Paintings in the Marlay Collection at Cam-
bridge (The Burlington Magazine, XLVII, 1925), s. 281;
R. van Marle, The Development oj the Italian Schools
oj Painting, XI, The Hague 1929, s. 296-300; B. B e-
r e n s o n, Quadri senza casa. II Quattrocento jiorentino
III (Dodało, XII, 1932), s. 832-833 (to samo w angiel-
skiej wersji książkowej: Homeless Paintings oj the Re-
naissance, London 1969, s. 188-189); Of f ner, o.c,
przyp. 36, s. 178; G. Bazin, Musees de Province.
Queląues primitijs du Musie dn Mans (Musees de
France, V, 1950), s. 126; M. Meiss, A Lunette by the
Master of the Castello Nativity (Gazatte des Beaux Ants,
LXX, 1967), s. 213-218; B. Berenson, I disegni dei
pittori fiorentini, I, Milano 1968, s. 28.
33 Por. V a 1 e n t im e r, o.c, s. 535-533; B. Beren-
son, Zanobi Macchiavelli (The Burlington Magazine,
XCII, 1950), s. 345; Meiss, o.c, s. 216.
38 O wpływach Fra Angelico por. zwłaszcza: B e-
r e n s o n, Quadri..., s. 832. Wymieniam są także: Bot-
ticelli (ibid.), Donatello (V a 1 e n t i n e r, o.c, s. 532),
Masaccio (F r e m a n 11 e, l.c.).
37 Berenson, Quadri..., s. 832; tenże, Homeless
Paintings..., s. 188.
33 Meiss, o.c, wie uwzględnił wcześniejszej atrybu-
c.jii ofaraau Bantoloimmeo di Giovanni (Marle, o.c, XIII,
The Hague 1931, s. 250).
39 Meiss, o.c, s. 214.
69