DOI Artikel:
Secomska, Krystyna: Krakowska Legenda św. Jana Jałmużnika: Problemy stylu i warsztatu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.20612#0080
6. Legenda św. Stanisława, Ukaranie niewiernych żon,
kwatera górna, awers (fot. J. Langda)
ły się wkrótce jedną z największych świętości w
królestwie węgierskim 15.
W dniu 12 stycznia 1501 roku Mikołaj Lancko-
roński wyruszył — jako poseł Jana Olbrachta —
do Konstantynopola, gdzie 19 lipca odebrał przy-
sięgę rozejmu od Bajazeta; po dlrodze zatrzymał
się z pewnością w Budzie 16. Powierzono mu nie-
łatwą i niebezpieczną misję. Jan Olbracht żądał,
by sułtan powstrzymał Tatarów od pustoszenia
ziem polskich. („Jeżeli Turcja przez napady ta-
tarskie chciała wywrzeć nacisk na Polskę, aby ją
odciągnąć od ligi, to osiągnęła ten skutek w zu-
pełności" — komentował Fryderyk Papee 17). Gdy
Lanckoroński powracał z Konstantynopola, hospo-
dar wołoski — dowiedziawszy się o agonie Jana
Olbrachta — poważył się uwięzić posła polskie-
go '|. Do Krakowa Mikołaj mógł dotrzeć jesienią
(lub w początkach grudnia) roku 1501 19.
Nie można wykluczać, że Lanckoroński podró-
żował już uprzednio na Węgry i zetknął się z pa-
nującym tam kultem św. Jana Jałmużnika. Wsze-
lako wszystko wskazuje, że zamiar ufundowania
ołtarza dla klasztoru Augustianów łączył się wła-
śnie z poselstwem roku 1501. Żarliwa cześć, ja-
ką Mikołaj żywił dla patriarchy aleksandryjskie-
go, znalazła wyraz dopiero w jego ofiarach z lat
1502-1503.
„Zamawianie wotyw nie miałoby sensu" —
twierdzi Kolak — „gdyby nie było ołtarza św.
Jana i opinii o jego cudowności"20. Czy rze-
czywiście istnienie „obrazu" (i to cudownego) sta-
nowiło nieodzowny warunek dla odprawienia mszy
w pobożnej lub dziękczynnej intencji? Niewyklu-
czone zresztą, że „tymczasowym" przedmiotem
kultu były w 1502 roku relikwie przechowywa-
ne w rzeźbionym wizerunku świętego (hermie?),
wykonanym (lub też pokrytym polichromią) przez
Joachima Libnau 21.
15 N. K n a u z, A budai kirdlyi vdrlak kdpolndja,
Pest 1862, s. 7-8; tamże (s. 8) przytoczona glosa z 10 XI
1489, na f. 48 księgi Tabula commodissima (podówczas w
posiadaniu Kapituły w Bratysławie, Script. 66). Por. też
J. V e g h, Das ikonographische Programm des Johan-
nesaltars von Levoća, (Acta Historiae Artium, XIII,
1967), s. 240. — W roku 1490, po zgonie Macieja Korwina,
stronnicy jego syna, księcia Jana, składali mu przysię-
gę wierności na relikwie św. Jana Jałmużnika (G. S z e-
r e m i, Epistoła de perdicione Regni Hungarorum, Cap.
X; ed. G. W e n z e 1, Monumenta Hungariae Historica,
II: Scriptores, Pest 1857, t. I, s. 27). Po klęsce pod
Mohaczem (1527), gdy dwór królewski w panice ucie-
kał ze stolicy, zatroszczono się, by zabrać ciało św. Ja-
na (złożone później w Bratysławie; zob. Szeremi, Cap.
XXXVII, Monumenta..., s. 124; por. V e g h, o.c., s. 240).
16 Lanckoroński miał jechać do Konstantynopola ra-
zem z posłem węgierskim. Nie wiadomo, czy doszło to
do skutku w związku z pogmatwaną sytuacją politycz-
ną w roku 1501. Jan Olbracht (zajęty walką z Tatarami)
zdecydował się przedłużyć pokój zawarty z sułtanem;
Władysław, władca Węgier, postanowił w maju wydać
Turcji wojnę. Por. Acta Alexandri, 1501-1506, opracował
F. Papee (Monumenta Medii Aeyi Historica, t. XIX,
Kraików 1927), s. 9-lil oraz przyp. 3 na s. 9-10 (Legatio
cum informatione ad Turcum per Albertum regem com-
missa); F. Papee, Jan Olbracht, Kraków 1936, s.
185, 216. — O Mikołaju Lanckorońskim zob. m. in.
Secomska, o.c, s. 258-259 (tamże bibliografia); Pol-
ski słownik biograficzny, XVI, 1971, s. 446-448.
17 Papee, Jan Olbracht.., s. 184. — Zarazem uchyle-
nie się od udziału w „krucjacie" anitytureckiej łączyło
się ze skomplikowanymi rozgrywkami politycznymi (zob.
m. in. J. Garbacik, Tajne układy papieża Aleksan-
dra VI z sułtanem Bajazetem II w r. 1494 [w:] Mediaeva-
Va. W 50 rocznice pracy naukowej Jana Dąbrowskiego,
Warszawa 1960, s. 327-328).
18 Wspomina o tym Maciej Drzewicki w liście z 21
VIII 1501 (Acta Alexandri..., s. 19-20, nr 20; tamże (s.
47, 50, nr 46) relacja z rozmów z posłami wołoskimi w
grudniu r. 1501).
19 Acta Alexandri..., s. 42, nr 44 oraz przyp. 1 na
e. 11.
20 Kolak, Klasztor.., s. 83.
21 W rachunkach augustiańskich z 1502 roku (Aug.
76
kwatera górna, awers (fot. J. Langda)
ły się wkrótce jedną z największych świętości w
królestwie węgierskim 15.
W dniu 12 stycznia 1501 roku Mikołaj Lancko-
roński wyruszył — jako poseł Jana Olbrachta —
do Konstantynopola, gdzie 19 lipca odebrał przy-
sięgę rozejmu od Bajazeta; po dlrodze zatrzymał
się z pewnością w Budzie 16. Powierzono mu nie-
łatwą i niebezpieczną misję. Jan Olbracht żądał,
by sułtan powstrzymał Tatarów od pustoszenia
ziem polskich. („Jeżeli Turcja przez napady ta-
tarskie chciała wywrzeć nacisk na Polskę, aby ją
odciągnąć od ligi, to osiągnęła ten skutek w zu-
pełności" — komentował Fryderyk Papee 17). Gdy
Lanckoroński powracał z Konstantynopola, hospo-
dar wołoski — dowiedziawszy się o agonie Jana
Olbrachta — poważył się uwięzić posła polskie-
go '|. Do Krakowa Mikołaj mógł dotrzeć jesienią
(lub w początkach grudnia) roku 1501 19.
Nie można wykluczać, że Lanckoroński podró-
żował już uprzednio na Węgry i zetknął się z pa-
nującym tam kultem św. Jana Jałmużnika. Wsze-
lako wszystko wskazuje, że zamiar ufundowania
ołtarza dla klasztoru Augustianów łączył się wła-
śnie z poselstwem roku 1501. Żarliwa cześć, ja-
ką Mikołaj żywił dla patriarchy aleksandryjskie-
go, znalazła wyraz dopiero w jego ofiarach z lat
1502-1503.
„Zamawianie wotyw nie miałoby sensu" —
twierdzi Kolak — „gdyby nie było ołtarza św.
Jana i opinii o jego cudowności"20. Czy rze-
czywiście istnienie „obrazu" (i to cudownego) sta-
nowiło nieodzowny warunek dla odprawienia mszy
w pobożnej lub dziękczynnej intencji? Niewyklu-
czone zresztą, że „tymczasowym" przedmiotem
kultu były w 1502 roku relikwie przechowywa-
ne w rzeźbionym wizerunku świętego (hermie?),
wykonanym (lub też pokrytym polichromią) przez
Joachima Libnau 21.
15 N. K n a u z, A budai kirdlyi vdrlak kdpolndja,
Pest 1862, s. 7-8; tamże (s. 8) przytoczona glosa z 10 XI
1489, na f. 48 księgi Tabula commodissima (podówczas w
posiadaniu Kapituły w Bratysławie, Script. 66). Por. też
J. V e g h, Das ikonographische Programm des Johan-
nesaltars von Levoća, (Acta Historiae Artium, XIII,
1967), s. 240. — W roku 1490, po zgonie Macieja Korwina,
stronnicy jego syna, księcia Jana, składali mu przysię-
gę wierności na relikwie św. Jana Jałmużnika (G. S z e-
r e m i, Epistoła de perdicione Regni Hungarorum, Cap.
X; ed. G. W e n z e 1, Monumenta Hungariae Historica,
II: Scriptores, Pest 1857, t. I, s. 27). Po klęsce pod
Mohaczem (1527), gdy dwór królewski w panice ucie-
kał ze stolicy, zatroszczono się, by zabrać ciało św. Ja-
na (złożone później w Bratysławie; zob. Szeremi, Cap.
XXXVII, Monumenta..., s. 124; por. V e g h, o.c., s. 240).
16 Lanckoroński miał jechać do Konstantynopola ra-
zem z posłem węgierskim. Nie wiadomo, czy doszło to
do skutku w związku z pogmatwaną sytuacją politycz-
ną w roku 1501. Jan Olbracht (zajęty walką z Tatarami)
zdecydował się przedłużyć pokój zawarty z sułtanem;
Władysław, władca Węgier, postanowił w maju wydać
Turcji wojnę. Por. Acta Alexandri, 1501-1506, opracował
F. Papee (Monumenta Medii Aeyi Historica, t. XIX,
Kraików 1927), s. 9-lil oraz przyp. 3 na s. 9-10 (Legatio
cum informatione ad Turcum per Albertum regem com-
missa); F. Papee, Jan Olbracht, Kraków 1936, s.
185, 216. — O Mikołaju Lanckorońskim zob. m. in.
Secomska, o.c, s. 258-259 (tamże bibliografia); Pol-
ski słownik biograficzny, XVI, 1971, s. 446-448.
17 Papee, Jan Olbracht.., s. 184. — Zarazem uchyle-
nie się od udziału w „krucjacie" anitytureckiej łączyło
się ze skomplikowanymi rozgrywkami politycznymi (zob.
m. in. J. Garbacik, Tajne układy papieża Aleksan-
dra VI z sułtanem Bajazetem II w r. 1494 [w:] Mediaeva-
Va. W 50 rocznice pracy naukowej Jana Dąbrowskiego,
Warszawa 1960, s. 327-328).
18 Wspomina o tym Maciej Drzewicki w liście z 21
VIII 1501 (Acta Alexandri..., s. 19-20, nr 20; tamże (s.
47, 50, nr 46) relacja z rozmów z posłami wołoskimi w
grudniu r. 1501).
19 Acta Alexandri..., s. 42, nr 44 oraz przyp. 1 na
e. 11.
20 Kolak, Klasztor.., s. 83.
21 W rachunkach augustiańskich z 1502 roku (Aug.
76