DOI Artikel:
Secomska, Krystyna: Krakowska Legenda św. Jana Jałmużnika: Problemy stylu i warsztatu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20612#0088
17. Ulrich Mair, Sw. Paweł, około 1490-1500; Budapeszt,
Szepmuveszeti Muzeom (reprod. wg J. Vegh, Fifteenth
Century...)
nej postaci oraz przez niezwykłą, niemal misty-
czną ekspresję twarzy św. Jana40.
Dochodzimy tutaj do zasadniczego punktu.
Opracowanie programu ołtarza oraz jego inter-
pretacja formalna zdaje się świadczyć o długo-
trwałym współdziałaniu malarza z „promotorem".
Wylbór scen z żywota św. Jana Jałmużnika
mógł być dokonany albo na podstawie lektury
Vitae patrum11, albo też oparty na pierwo-
wzorze znajdującym się na Węgrzech — opro-
mienionym już .glorią cudownościJ2. Ale czym po-
/
wodował się malarz, umiesz czając na skrzydłach
zewnętrznych liczne przedstawienia z legend ana-
choretów43 — rzadkie lub wręcz unikatowe w
sztuce europejskiej? W tym wypadku można do-
myślać się świadomej decyzji Lanckorońskiego —
lub też jego inspiratora, a mianowicie Jana Ko-
narskiego, wybitnego' znawcy literatury religij-
nej Wschodu44. W początkach XVI wieku prze-
tłumaczono w Polsce (prawdopodobnie w Kra-
kowie) żywot św. Euf raksji45. Czy był to wtórny
skutek obecności świątobliwej mniszki na ołta-
40 Por. wypowiedzi Kopery (Dzieje..., s. 93) i Wa-
lickiego (Krakowska Legenda..., s. 21, 27-28) na temat
redakcji tej sceny. — O trwałości konwencji „repre-
zentacyjnej" w środowisku krakowskim świadczy fakt,
że w ołtarzach ufundowanych przez Konarskiego —
łącznie z Zaśnięciem pędzla Lancza (1521) — donator
występuje jaiko drobna figurka na skraju pola obrazu
(M. Goete 1-K o p f f o w a, Tryptyk wawelski Micha-
ła Lancza z Kitzingen, Studia Renesansowe, II, 1962, s.
129, przyp. 52).
41 Nawiązując do wyników badań Podlachy (o.c, s.
17), skłaniałabym się ku tezie, że pierwowzorem lite-
rackim był żywot św. Jana, pióra Leontiosa — którego
replikę zamieszczono w poczytnym zbiorze Vitae pa-
trum. — Nie można oczywiście wykluczyć, że Lancko-
roński przywiózł z podróży iluminowany rękopis Vitae
patrum.
42 O cudach dokonujących się w kaplicy budeńskiej
za sprawą św. Jana wspominał Pelbartus z Temeszvaru
(Sermones salutiferrimi de Sanctis estivali tempore ce-
lebrandis, Hagenau 1509, aneks (bez foliacji): Historia Jo-
hannis Elemosynarii). Por. V e g h, Das ikonographische
Programm..., s. 240. — Po spustoszeniu Budy przez na-
jazd turecki roku 1526 nie ocalał tam żaden ślad kultu
św. Jana. Do naszych czasów przetrwały jedynie nieli-
czne zabytki na Słowacji. Najstarszy z nich to Sw. Jan
z żebrakiem na jednej z kwater ołtarza Zaśnięcia Manii
w Spiśskiej Kapitule, datowanego ostatnio przez Vegha
(o.c, s. 116; tamże bibliografia) na koniec XV wieku
(po 1489). Dwa epizody z żywota św. Jana przedstawio-
ne są na skrzydle ołtarza św. Mikołaja (1507) w koście-
le Sw. Jakuba w Lewoczy (por. D. Radocsay, A
kozepkori magyarorszdg tdblakepei, Budapest 1955, s.
378-379; V e g h, o.c, s. 117). Inne przykłady omawia
Vegh (o.c, s. 117-118).
43Secomska, o.c, s. 271-285.
44 w przywileju z roku 1504 (por. uprzednio, przyp.
8) wymienieni są śś. Hilarion, Onufry, Symeon Stylita
i Maria Egipcjanka. Z późniejszych przekazów (począw-
szy od Przewodnika... z 1603 r.) dowiadujemy się o roz-
licznych, pozyskanych przez Lanckorońskiego, relikwiach
świętych, którzy (oprócz św. Hilariona) nie pojawiają
się na skrzydłach ołtarza.. Tak więc wybór świętych
przedstawionych na skrzydłach zewnętrznych nie był na-
rzucony przez fakt posiadania ich relikwii. Autor pro-
gramu kierował się również innymi przesłankami, kom-
ponując ikonograficzny cykl świętych wschodnich.
45 Secomska, o.c, s. 284-285 (tamże bibliogra-
fia).
84
Szepmuveszeti Muzeom (reprod. wg J. Vegh, Fifteenth
Century...)
nej postaci oraz przez niezwykłą, niemal misty-
czną ekspresję twarzy św. Jana40.
Dochodzimy tutaj do zasadniczego punktu.
Opracowanie programu ołtarza oraz jego inter-
pretacja formalna zdaje się świadczyć o długo-
trwałym współdziałaniu malarza z „promotorem".
Wylbór scen z żywota św. Jana Jałmużnika
mógł być dokonany albo na podstawie lektury
Vitae patrum11, albo też oparty na pierwo-
wzorze znajdującym się na Węgrzech — opro-
mienionym już .glorią cudownościJ2. Ale czym po-
/
wodował się malarz, umiesz czając na skrzydłach
zewnętrznych liczne przedstawienia z legend ana-
choretów43 — rzadkie lub wręcz unikatowe w
sztuce europejskiej? W tym wypadku można do-
myślać się świadomej decyzji Lanckorońskiego —
lub też jego inspiratora, a mianowicie Jana Ko-
narskiego, wybitnego' znawcy literatury religij-
nej Wschodu44. W początkach XVI wieku prze-
tłumaczono w Polsce (prawdopodobnie w Kra-
kowie) żywot św. Euf raksji45. Czy był to wtórny
skutek obecności świątobliwej mniszki na ołta-
40 Por. wypowiedzi Kopery (Dzieje..., s. 93) i Wa-
lickiego (Krakowska Legenda..., s. 21, 27-28) na temat
redakcji tej sceny. — O trwałości konwencji „repre-
zentacyjnej" w środowisku krakowskim świadczy fakt,
że w ołtarzach ufundowanych przez Konarskiego —
łącznie z Zaśnięciem pędzla Lancza (1521) — donator
występuje jaiko drobna figurka na skraju pola obrazu
(M. Goete 1-K o p f f o w a, Tryptyk wawelski Micha-
ła Lancza z Kitzingen, Studia Renesansowe, II, 1962, s.
129, przyp. 52).
41 Nawiązując do wyników badań Podlachy (o.c, s.
17), skłaniałabym się ku tezie, że pierwowzorem lite-
rackim był żywot św. Jana, pióra Leontiosa — którego
replikę zamieszczono w poczytnym zbiorze Vitae pa-
trum. — Nie można oczywiście wykluczyć, że Lancko-
roński przywiózł z podróży iluminowany rękopis Vitae
patrum.
42 O cudach dokonujących się w kaplicy budeńskiej
za sprawą św. Jana wspominał Pelbartus z Temeszvaru
(Sermones salutiferrimi de Sanctis estivali tempore ce-
lebrandis, Hagenau 1509, aneks (bez foliacji): Historia Jo-
hannis Elemosynarii). Por. V e g h, Das ikonographische
Programm..., s. 240. — Po spustoszeniu Budy przez na-
jazd turecki roku 1526 nie ocalał tam żaden ślad kultu
św. Jana. Do naszych czasów przetrwały jedynie nieli-
czne zabytki na Słowacji. Najstarszy z nich to Sw. Jan
z żebrakiem na jednej z kwater ołtarza Zaśnięcia Manii
w Spiśskiej Kapitule, datowanego ostatnio przez Vegha
(o.c, s. 116; tamże bibliografia) na koniec XV wieku
(po 1489). Dwa epizody z żywota św. Jana przedstawio-
ne są na skrzydle ołtarza św. Mikołaja (1507) w koście-
le Sw. Jakuba w Lewoczy (por. D. Radocsay, A
kozepkori magyarorszdg tdblakepei, Budapest 1955, s.
378-379; V e g h, o.c, s. 117). Inne przykłady omawia
Vegh (o.c, s. 117-118).
43Secomska, o.c, s. 271-285.
44 w przywileju z roku 1504 (por. uprzednio, przyp.
8) wymienieni są śś. Hilarion, Onufry, Symeon Stylita
i Maria Egipcjanka. Z późniejszych przekazów (począw-
szy od Przewodnika... z 1603 r.) dowiadujemy się o roz-
licznych, pozyskanych przez Lanckorońskiego, relikwiach
świętych, którzy (oprócz św. Hilariona) nie pojawiają
się na skrzydłach ołtarza.. Tak więc wybór świętych
przedstawionych na skrzydłach zewnętrznych nie był na-
rzucony przez fakt posiadania ich relikwii. Autor pro-
gramu kierował się również innymi przesłankami, kom-
ponując ikonograficzny cykl świętych wschodnich.
45 Secomska, o.c, s. 284-285 (tamże bibliogra-
fia).
84