DOI Artikel:
Secomska, Krystyna: Krakowska Legenda św. Jana Jałmużnika: Problemy stylu i warsztatu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20612#0096
27. Jorg Breu, Sw. Bernard wśród zwierząt, kwatera
górna prawego skrzydła tryptyku z Zwettl, awers, 1500;
Zwettl, kościół po cysterski (reprod. wg Die Gotik in
Niederósterreich...)
Na osobne omówienie zasługuje pejzaż w tle
Rozsiekania zwłok św. Stanisława. Go się tyczy
scenerii architektonicznej, możemy odwołać się do
obserwacji Sokołowskiego62. Dodajmy, że Pogrzeb
św. Stanisława stanowi w pewnym stopniu trans-
pozycję Cudu u grobu patriarchy (kaplica grobo-
wa przecięta przez masywny sarkofag z różowe-
go kamienia i otwierająca się w kilku kierun-
kach na przyległe wnętrza i na złotą przestrzeń
za oknami; por. ryc. 5, 8)03. Skądinąd właśnie
w tej scenie malarz „ze Skałki" wykazał samo-
dzielną inwencję. Bo prawej stronie przedstawił
ciżbę ludzką, zaznaczając zaledwie fragmenty
twarzy i kubiczną krągłość głów. U góry chwie-
ją się płonące świece, pochylone prawie równo-
legle do diagoinali sarkofagu — której przeciw-
wagę stanowi klęcząca sylwetka sędziwego bisku-
pa i ramiona duchownych dźwigających ciało
świętego.
Związki warsztatowe łączące dwóch mistrzów
nie powinny chyba budzić wątpliwości. Zachodzi
jednak pytanie co do ich natury: nauczyciel i
uczeń, czy dwóch współdziałających ze sobą, doj-
rzałych artystów? Zanim spróbujemy rozstrzy-
gnąć tę kwestię, wypadnie zastanowić się, jakie
były wspólne źródła sztuki obydwu malarzy.
Korzenie tego stylu tkwią w malarstwie wie-
deńskim schyłku XV wieku, w twórczości arty-
stów z kręgu Mistrza Pasji z Schottenstift. Jed-
nym z uczniów tego ostatniego był autor obra-
zów z Wiener Neustadt, poświęconych martyro-
logii apostołów — identyfikowany przez więk-
szość badaczy z tzw. Mistrzem Epitafium Floria-
na Winklera (czynnym około 1480-1490) 64. Dwaj
malarze „krakowscy" przejęli (każdy na swój
sposób) jego metody reżyserii wieloosobowych
scen. W Męczeństwie św. Jakuba Młodszego (Bu-
dapeszt, Szepmuveszeti Muzeum; por. ryc. 11)65
czy też w Ukamienowaniu św. Filipa (Bratysła-
02 Sokołowski (Obrazy z żywota..., s. LXVI) zwrócił
uwagę na halą w Kanonizacji w Asyżu, ze stropem
wspartym na ciemnych, błyszczących kolumnach o pro-
stych brunatnych kapitelach. W architekturze wnętrz
obydwaj malarze stosowali zbliżoną gamę bazującą na
jasnych i ciemnych szarościach, zestawionych z czer-
nią, oraz na rozmaitych brązach.
03 Obok lewej ściany sarkofagu stoi pozłacany wy-
soki świecznik; wszelako pełni on tutaj odmienną funk-
cję kompozycyjną niż w Cudzie u grobu patriarchy —
umieszczony niemal na głównej osi.
64 O. Benesch (Zwei Tafelbilder des XV. Jahrhun-
derts in der Pressburger Tiefenwegkapelle (Archaelogiai
Ertesito, XLII, 1928), s. 157-158, przedruk [w:] tegoż,
Collected Writings, III: German and Austrian Art of
the 15th and 16th Centuries, London 1972, s. 128-129;
Der Meister des Krainburger Altars (Wiener Jahrbuch
flir Kunstgeschichte, VII, 1930), s. 185-189, przedruk [w:]
Collected Writings..., s. 189-191), omawiając cykl marty-
rologiczny z Wiener Neustadt, rozproszony obecnie po
różnych zbiorach (m. in. w muzeach we Frankfurcie
nad Menem i w Budapeszcie), przypisał jego autorstwo
twórcy epitafium zmarłego w 1477 roku Floriana Win-
klera (Wiener Neustadt, Stadtmuseum). Zaliczył malarza
do kontynuatorów stylu Mistrza Pasji z Schottenstift;
zarazem widział w jego twórczości przejawy znamienne
dla okresu około 1480-1490 (tendencję do stylizacji, nie-
pokój linii, „barbarzyńską" intensywność kolorytu). Po-
glądy Benescha podtrzymali następni badacze (zob. m.
in. W. Buc ho wiec ki, Geschichte der Malerei in
Wien [w:] Geschichte der Stadt Wien, N.R.VII/2, Wien
1955, s. 30; A. Stange, Deutsche Malerei der Gotik,
XI, Miinchen-Berlin 1961, s. 49-51; A. P i g 1 e r, Kata-
log der Galerie Alter Meister, I, Museum der Bildenden
Kiinste, Budapest 1967, s. 429-431; J. V e g h, Fifteenth
Century German and Bohemian Panel Paintings in Hun-
garian Museums, Budapest 1967, s. 18-19; A. Rosena-
u e r [w:] Gotik in Osterreich (katalog wystawy), Krems
1967, s. 108 —■ z datowaniem cyklu na ok. 1490). Odmien-
ne stanowisko zajęli niektórzy historycy węgierscy, od-
rzucając identyfikację twórcy cyklu „martyrologii apo-
stołów" z autorem epitafium Winklera; zob. dalej, przyp.
108.
65 Datowane przez Vegha (Fifteenth Century..., nr kat.
42-43) na schyłek lat osiemdziesiątych.
92
górna prawego skrzydła tryptyku z Zwettl, awers, 1500;
Zwettl, kościół po cysterski (reprod. wg Die Gotik in
Niederósterreich...)
Na osobne omówienie zasługuje pejzaż w tle
Rozsiekania zwłok św. Stanisława. Go się tyczy
scenerii architektonicznej, możemy odwołać się do
obserwacji Sokołowskiego62. Dodajmy, że Pogrzeb
św. Stanisława stanowi w pewnym stopniu trans-
pozycję Cudu u grobu patriarchy (kaplica grobo-
wa przecięta przez masywny sarkofag z różowe-
go kamienia i otwierająca się w kilku kierun-
kach na przyległe wnętrza i na złotą przestrzeń
za oknami; por. ryc. 5, 8)03. Skądinąd właśnie
w tej scenie malarz „ze Skałki" wykazał samo-
dzielną inwencję. Bo prawej stronie przedstawił
ciżbę ludzką, zaznaczając zaledwie fragmenty
twarzy i kubiczną krągłość głów. U góry chwie-
ją się płonące świece, pochylone prawie równo-
legle do diagoinali sarkofagu — której przeciw-
wagę stanowi klęcząca sylwetka sędziwego bisku-
pa i ramiona duchownych dźwigających ciało
świętego.
Związki warsztatowe łączące dwóch mistrzów
nie powinny chyba budzić wątpliwości. Zachodzi
jednak pytanie co do ich natury: nauczyciel i
uczeń, czy dwóch współdziałających ze sobą, doj-
rzałych artystów? Zanim spróbujemy rozstrzy-
gnąć tę kwestię, wypadnie zastanowić się, jakie
były wspólne źródła sztuki obydwu malarzy.
Korzenie tego stylu tkwią w malarstwie wie-
deńskim schyłku XV wieku, w twórczości arty-
stów z kręgu Mistrza Pasji z Schottenstift. Jed-
nym z uczniów tego ostatniego był autor obra-
zów z Wiener Neustadt, poświęconych martyro-
logii apostołów — identyfikowany przez więk-
szość badaczy z tzw. Mistrzem Epitafium Floria-
na Winklera (czynnym około 1480-1490) 64. Dwaj
malarze „krakowscy" przejęli (każdy na swój
sposób) jego metody reżyserii wieloosobowych
scen. W Męczeństwie św. Jakuba Młodszego (Bu-
dapeszt, Szepmuveszeti Muzeum; por. ryc. 11)65
czy też w Ukamienowaniu św. Filipa (Bratysła-
02 Sokołowski (Obrazy z żywota..., s. LXVI) zwrócił
uwagę na halą w Kanonizacji w Asyżu, ze stropem
wspartym na ciemnych, błyszczących kolumnach o pro-
stych brunatnych kapitelach. W architekturze wnętrz
obydwaj malarze stosowali zbliżoną gamę bazującą na
jasnych i ciemnych szarościach, zestawionych z czer-
nią, oraz na rozmaitych brązach.
03 Obok lewej ściany sarkofagu stoi pozłacany wy-
soki świecznik; wszelako pełni on tutaj odmienną funk-
cję kompozycyjną niż w Cudzie u grobu patriarchy —
umieszczony niemal na głównej osi.
64 O. Benesch (Zwei Tafelbilder des XV. Jahrhun-
derts in der Pressburger Tiefenwegkapelle (Archaelogiai
Ertesito, XLII, 1928), s. 157-158, przedruk [w:] tegoż,
Collected Writings, III: German and Austrian Art of
the 15th and 16th Centuries, London 1972, s. 128-129;
Der Meister des Krainburger Altars (Wiener Jahrbuch
flir Kunstgeschichte, VII, 1930), s. 185-189, przedruk [w:]
Collected Writings..., s. 189-191), omawiając cykl marty-
rologiczny z Wiener Neustadt, rozproszony obecnie po
różnych zbiorach (m. in. w muzeach we Frankfurcie
nad Menem i w Budapeszcie), przypisał jego autorstwo
twórcy epitafium zmarłego w 1477 roku Floriana Win-
klera (Wiener Neustadt, Stadtmuseum). Zaliczył malarza
do kontynuatorów stylu Mistrza Pasji z Schottenstift;
zarazem widział w jego twórczości przejawy znamienne
dla okresu około 1480-1490 (tendencję do stylizacji, nie-
pokój linii, „barbarzyńską" intensywność kolorytu). Po-
glądy Benescha podtrzymali następni badacze (zob. m.
in. W. Buc ho wiec ki, Geschichte der Malerei in
Wien [w:] Geschichte der Stadt Wien, N.R.VII/2, Wien
1955, s. 30; A. Stange, Deutsche Malerei der Gotik,
XI, Miinchen-Berlin 1961, s. 49-51; A. P i g 1 e r, Kata-
log der Galerie Alter Meister, I, Museum der Bildenden
Kiinste, Budapest 1967, s. 429-431; J. V e g h, Fifteenth
Century German and Bohemian Panel Paintings in Hun-
garian Museums, Budapest 1967, s. 18-19; A. Rosena-
u e r [w:] Gotik in Osterreich (katalog wystawy), Krems
1967, s. 108 —■ z datowaniem cyklu na ok. 1490). Odmien-
ne stanowisko zajęli niektórzy historycy węgierscy, od-
rzucając identyfikację twórcy cyklu „martyrologii apo-
stołów" z autorem epitafium Winklera; zob. dalej, przyp.
108.
65 Datowane przez Vegha (Fifteenth Century..., nr kat.
42-43) na schyłek lat osiemdziesiątych.
92