DOI Heft:
Ze studiów nad malowidłami ściennymi w Niepołomicach
DOI Artikel:Karłowska-Kamzowa, Alicja: Geneza treści ideowych i formy artystycznej malowideł w oratorium przy kościele parafialnym w Niepołomicach
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20615#0050
ALICJA KARŁOWSKA-KAMZOWA
GENEZA TREŚCI IDEOWYCH I FORMY ARTYSTYCZNEJ MALOWIDEŁ W ORATORIUM
PRZY KOŚCIELE PARAFIALNYM W NIEPOŁOMICACH*
Pani Profesor Karolinie Lanckorońskiej
poświęcam
Po północnej stronie prezbiterium kościoła
parafialnego w Niepołomicach wzniesiono nie-
wielką, sklepioną kaplicę — oratorium. Nastąpi-
ło to już po zakończeniu budowy świątyni w ro-
ku 1358, o czym świadczy wykorzystanie szkarp
kościoła przy stawianiu murów zewnętrznych
kaplicy1. Sytuowanie oratoriów (w tym i pry-
watnych) przy kościołach praktykowano w XIV
wieku także w Europie Środkowej 2.
Malowidła kaplicy niepołomickiej przedsta-
wiają wizję nieba. Orszak świętych dziewic w
środkowej strefie ściany, anioły „spływające”
wraz ze światłem wpadającym przez okno, Chry-
stus na nieboskłonie (w partii sklepienia) ■—• to
najważniejsze elementy dekoracji. Błękit, ozna-
czający przestrzeń wieczności, zastąpił tu złote
tło znane ze starszych mozaik i współczesnych
retabulów ołtarzowych.
W naszej części Europy prywatne oratorium
z malowidłami świętych, ściśle otaczających mo-
dlącego się właściciela, wybudowano na zamku
Karlśtejn. W tamtejszej kaplicy Św. Katarzyny
sportretowano zresztą samego cesarza Karola
* Dziękuję Fundacji Lanckorońskich za przyznanie
trzymiesięcznego stypendium na studia we Włoszech
i w Rzymie wiosną 1991 roku. Zebrałam wtedy ma-
teriały niezbędne do napisania niniejszego studium.
1 Uważa się, że również wtedy powstał zachodni
portyk wiodący do kościoła, zob. T. Chrzanowski,
M. Kornecki, Sztuka ziemi krakowskiej, Kraków
1982, s. 98.
2 R. Wagner-Rieger, Gotische Kapellen in
Niederósterreich [w:] Festschrift K. M. Swoboda [...],
Wien—Wiesbaden 1959, s. 273—298. W Wielkopolsce,
w latach siedemdziesiątych, urządzono taką kaplicę
i jego ówczesną żonę Annę Świdnicką 3. Inna ka-
plica, Św. Krzyża, symbolizowała Niebiańskie
Jeruzalem. Nadanie tych treści wnętrzom powie-
rzono w znacznym stopniu (choć nie wyłącznie)
malarstwu 4.
W Niepołomicach przy przedstawianiu miej-
sca przebywania zbawionych ograniczono się do
„niewieściego nieba”. Oblubieńcem dziewic i mę-
czennic jest Chrystus, którego oblicze umiesz-
czono wysoko na zworniku po stronie wschod-
niej. Poniżej znajdowała się zapewne mensa oł-
tarzowa z dopełniającym całości wizerunkiem
Panny Marii z Dzieciątkiem.
Proste retabulum ołtarzowe złożone z przed-
stawienia tronującej Panny Marii z Dzieciąt-
kiem, flankowanego kwaterami z hieratycznymi
przedstawieniami wyłącznie świętych niewiast,
zachowane jest w Pinakotece Watykańskiej (nr
inw. 40170). Jest to dzieło Puccio Campana, z lat
1325—-1350. Złote tło i towarzystwo aniołów
świadczy o tym, że ukazano tu chwałę wieczną
świętych dziewic-męczenniczek, zakonnic i nie-
wiast. „Kobiece niebo” zostało zobrazowane rów-
przy krużgankach klasztoru cystersów w Lądzie nad
Wartą, z fundacji starosty generalnego Wierzbięty z Pa-
niewic. Malowidłami ozdobił ją miejscowy malarz.
3 K. S t e j s k a 1, Katalog nastenneho malifstri
[w:] Ceske umeni goticke 1350—1420, [pod red.] J. Pe-
ś i n y, Praha 1970, s. 187—188. Na północnej ścianie te-
go niewielkiego wnętrza, w pierwszej fazie dekorowa-
nia (1357—1359), namalowano stojące figury patronów
Czech, później częściowo przesłonięto je.
4 Z tą tezą (następnie wielokrotnie powtarzaną
przez różnych autorów) wystąpiła V. Dvorakova
(m. in.: Kapie sv. Krize na Karlśtejnie, Praha 1978).
46
GENEZA TREŚCI IDEOWYCH I FORMY ARTYSTYCZNEJ MALOWIDEŁ W ORATORIUM
PRZY KOŚCIELE PARAFIALNYM W NIEPOŁOMICACH*
Pani Profesor Karolinie Lanckorońskiej
poświęcam
Po północnej stronie prezbiterium kościoła
parafialnego w Niepołomicach wzniesiono nie-
wielką, sklepioną kaplicę — oratorium. Nastąpi-
ło to już po zakończeniu budowy świątyni w ro-
ku 1358, o czym świadczy wykorzystanie szkarp
kościoła przy stawianiu murów zewnętrznych
kaplicy1. Sytuowanie oratoriów (w tym i pry-
watnych) przy kościołach praktykowano w XIV
wieku także w Europie Środkowej 2.
Malowidła kaplicy niepołomickiej przedsta-
wiają wizję nieba. Orszak świętych dziewic w
środkowej strefie ściany, anioły „spływające”
wraz ze światłem wpadającym przez okno, Chry-
stus na nieboskłonie (w partii sklepienia) ■—• to
najważniejsze elementy dekoracji. Błękit, ozna-
czający przestrzeń wieczności, zastąpił tu złote
tło znane ze starszych mozaik i współczesnych
retabulów ołtarzowych.
W naszej części Europy prywatne oratorium
z malowidłami świętych, ściśle otaczających mo-
dlącego się właściciela, wybudowano na zamku
Karlśtejn. W tamtejszej kaplicy Św. Katarzyny
sportretowano zresztą samego cesarza Karola
* Dziękuję Fundacji Lanckorońskich za przyznanie
trzymiesięcznego stypendium na studia we Włoszech
i w Rzymie wiosną 1991 roku. Zebrałam wtedy ma-
teriały niezbędne do napisania niniejszego studium.
1 Uważa się, że również wtedy powstał zachodni
portyk wiodący do kościoła, zob. T. Chrzanowski,
M. Kornecki, Sztuka ziemi krakowskiej, Kraków
1982, s. 98.
2 R. Wagner-Rieger, Gotische Kapellen in
Niederósterreich [w:] Festschrift K. M. Swoboda [...],
Wien—Wiesbaden 1959, s. 273—298. W Wielkopolsce,
w latach siedemdziesiątych, urządzono taką kaplicę
i jego ówczesną żonę Annę Świdnicką 3. Inna ka-
plica, Św. Krzyża, symbolizowała Niebiańskie
Jeruzalem. Nadanie tych treści wnętrzom powie-
rzono w znacznym stopniu (choć nie wyłącznie)
malarstwu 4.
W Niepołomicach przy przedstawianiu miej-
sca przebywania zbawionych ograniczono się do
„niewieściego nieba”. Oblubieńcem dziewic i mę-
czennic jest Chrystus, którego oblicze umiesz-
czono wysoko na zworniku po stronie wschod-
niej. Poniżej znajdowała się zapewne mensa oł-
tarzowa z dopełniającym całości wizerunkiem
Panny Marii z Dzieciątkiem.
Proste retabulum ołtarzowe złożone z przed-
stawienia tronującej Panny Marii z Dzieciąt-
kiem, flankowanego kwaterami z hieratycznymi
przedstawieniami wyłącznie świętych niewiast,
zachowane jest w Pinakotece Watykańskiej (nr
inw. 40170). Jest to dzieło Puccio Campana, z lat
1325—-1350. Złote tło i towarzystwo aniołów
świadczy o tym, że ukazano tu chwałę wieczną
świętych dziewic-męczenniczek, zakonnic i nie-
wiast. „Kobiece niebo” zostało zobrazowane rów-
przy krużgankach klasztoru cystersów w Lądzie nad
Wartą, z fundacji starosty generalnego Wierzbięty z Pa-
niewic. Malowidłami ozdobił ją miejscowy malarz.
3 K. S t e j s k a 1, Katalog nastenneho malifstri
[w:] Ceske umeni goticke 1350—1420, [pod red.] J. Pe-
ś i n y, Praha 1970, s. 187—188. Na północnej ścianie te-
go niewielkiego wnętrza, w pierwszej fazie dekorowa-
nia (1357—1359), namalowano stojące figury patronów
Czech, później częściowo przesłonięto je.
4 Z tą tezą (następnie wielokrotnie powtarzaną
przez różnych autorów) wystąpiła V. Dvorakova
(m. in.: Kapie sv. Krize na Karlśtejnie, Praha 1978).
46