DOI Artikel:
Walczak, Marek: Działalność fundacyjna biskupa krakowskiego, kardynała Zbigniewa Oleśnickiego (część II)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20615#0074
ka, łączące w swym wnętrzu trzy rodzaje skle-
pień nieznanych lub mało jeszcze znanych w
Małopolsce, musiało wywierać duże wrażenie na
oglądających. Monotonny rytm przęseł nakrytych
krzyżującymi się żebrami w trzech ramionach
krużganka i tunelowa przestrzeń czwartego,
przykrytego zapewne sklepieniem sieciowym
przechodzącym w 'bogatą, wydymającą się nagle
w bok niczym żagiel gwiazdę, należały do dwu
różnych światów. Procesja eucharystyczna wkra-
czająca w tę przestrzeń, oznaczoną zapewne wie-
loma rzeźbionymi lub malowanymi herbami kra-
kowskiego biskupa, wstępowała równocześnie w
świat nowego stylu — późnego gotyku.
Kilka lat później warsztat stawiający kościół
w Piotrawinie zastosował sieć jednorodną (ryc.
3), choć prawie równocześnie w kościele w Sien-
nie, wznoszonym dla Dobiesława z Oleśnicy, za-
łożono sklepienie krzyżowo-żebrowe. W kościele
w Chotlu Czerwonym, wybudowanym na zlece-
nie Jana Długosza, powtórzono znowu formy
sklepienia sieciowego27. Być może świadczy ono,
wraz z umieszczonymi tam herbami Oleśnickie-
go, o świadomym nawiązywaniu młodego jeszcze
Długosza do fundacyjnej działalności swego opie-
kuna 28.
Sklepienie sieciowe w nawie północnej kate-
dry krakowskiej (ryc. 5) łączy się z ciekawym
problemem kontaktów artystycznych pomiędzy
27 J. Smoleńska, Działalność budowlana Jana
Długosza (Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 14,
1969), s. 163; A. Buczek, Mecenat artystyczny Jana
Długosza w dziedzinie architektury [w:] Dlugossiana.
Studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długo-
sza, Kraków 1980 (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ja-
giellońskiego 561 [recte: 562], Prace Historyczne 65), s.
119, uważa, bez próby argumentacji, że sklepienia sie-
ciowe w Chotlu Czerwonym mogą być późniejsze od
fundacji Długosza.
28 Budowa kościoła w Chotlu Czerwonym jest pierw-
szą znaną nam fundacją architektoniczną Długosza, za-
razem jedyną dokonaną za życia Oleśnickiego; por. Bu-
czek, o. c., s. 110 i n.
29 P e v s n e r, o. c., s. 333—336; H. Bock, Der
Beginn spatgotischer Architektur in Prag (Peter Parler)
und die Beziehungen zu England (Wallraf-Richartz-
-Jahrbuch, 23, 1961), s. 191—210; Tenże, Der Decorated
Style. Untersuchungen zu englischen Kathedralarchitek-
tur der ersten Halfte des 14. Jahrhunderts, Heidelberg
1962 (Heidelberger Kunstgeschichtliche Abhandlungen,
N. S. 6); G. S c h m i d t, Peter Parler und Heinrich IV.
Parler ais Bildhauer (Wiener Jahrbuch fur Kunstgeschich-
te, 23, 1970), s. 148; R. Hausherr, Zu Auftrag, Pro-
gramm und Biistenzyklus des Prager Domchores
(Zeitschrift fur Kunstgeschichte, 34, 1971), s. 21—46,
szczególnie s. 38.
30 Zwłaszcza czescy i angielscy badacze odnoszą się
sceptycznie do tezy o bezpośrednim wpływie architek-
krajami Europy Środkowej a Anglią. Choć związ-
ki z angielską architekturą i rzeźbą były i są
dostrzegane w dziełach praskiej strzechy Parte-
rów 29, wielu badaczy wątpi w możliwość wpły-
wów bezpośrednich30. Pewne motywy charakte-
rystyczne dla architektury angielskiej przenoszo-
ne były przez wzorniki, czego dowody znajdu-
jemy w Krakowie już w trzeciej ćwierci XIII
wieku 31. Sklepienie w katedrze krakowskiej, tak
podobne w rysunku do tego w nawie kościoła
katedralnego w York, a równocześnie zupełnie
od niego różne pod względem stylistycznym, na-
leży, jak się wydaje, do wcale licznej grupy ta-
kich wzornikowych zapożyczeń. Odnajduje się je
w różnych częściach Europy. Paul Crossley zwią-
zał ostatnio ich rozpowszechnienie z kolekcją
rysunków zgromadzonych w warsztacie Piotra
Parlera w Pradze32. Należy jednak odnotować
fakt, że pojawienie się nowego typu sklepienia
w katedrze krakowskiej zbiegło się w czasie z
ożywieniem kontaktów polsko-angielskich bezpo-
średnio po bitwie pod Grunwaldem33. W roku
1421 przybył do Polski Gilbert de Lannoy, wy-
słany z misją przez Henryka V jako „specjalista
od spraw polskich”, a w latach 1435 i 1439 Mi-
kołaj Lasocki i Dersław z Bożymowa pełnili
funkcję mediatorów w wojnie stuletniej. Uwień-
czeniem ich wkładu w politykę europejską było
przyznanie Kazimierzowi Jagiellończykowi jako
tury angielskiej na architekturę Europy Środkowej;
J. M u k [ml.], Konstrukce a tvar stfedouekych kleneb
(Umeni, 25, 1977), s. 9 i n.; J. H o m o 1 k a, Ikonografie
katedraly sv. Vita v Praze (Umeni, 26, 1978), s. 569; P.
Crossley, Wells, the West Country and Central
European Late Gothic [w:] Medieual Art and Architec-
ture at Wells and Glastonbury (Conference Transactions
[of] The British Archaeological Association, 4, 1978
(1981)), s. 81—109.
31 Z Anglii wywodzą się formy maswerku w tzw.
camera provincialis klasztoru franciszkanów w Krako-
wie, datowane na 3. ćw. XIII w., oraz piętnastowieczne
maswerki z balustrady w sieni klasztoru Augustianów
na krakowskim Kazimierzu; T. Węcławowicz, M.
Pietrzykówna, Maswerki w kościołach Małopolski
(Rocznik Krakowski, 55, 1989), s. 66.
32 Por. przyp. 30.
33 Przed bitwą pod Grunwaldem nastawienie angiel-
skiego rycerstwa do Polaków nie było przyjazne, a sam
król Henryk IV, jeszcze jako książę Derby, bawił u
Krzyżaków, traktując walkę z Litwinami jako obowią-
zek chrześcijańskiego rycerza; P. Dobrowolski, „Mi-
les Christianus” czy turysta? Uwagi o wyprawie Henry-
ka hrabiego Derby do Prus w 1390—1391 roku (Spra-
wozdania Wydziału Nauk o Sztuce PTPN, 100, 1982
(1984)), s. 36—46. Dopiero po r. 1410 Henryk V zaczął
myśleć o pozyskaniu sobie Jagiełły jako partnera w
wojnie stuletniej.
70
pień nieznanych lub mało jeszcze znanych w
Małopolsce, musiało wywierać duże wrażenie na
oglądających. Monotonny rytm przęseł nakrytych
krzyżującymi się żebrami w trzech ramionach
krużganka i tunelowa przestrzeń czwartego,
przykrytego zapewne sklepieniem sieciowym
przechodzącym w 'bogatą, wydymającą się nagle
w bok niczym żagiel gwiazdę, należały do dwu
różnych światów. Procesja eucharystyczna wkra-
czająca w tę przestrzeń, oznaczoną zapewne wie-
loma rzeźbionymi lub malowanymi herbami kra-
kowskiego biskupa, wstępowała równocześnie w
świat nowego stylu — późnego gotyku.
Kilka lat później warsztat stawiający kościół
w Piotrawinie zastosował sieć jednorodną (ryc.
3), choć prawie równocześnie w kościele w Sien-
nie, wznoszonym dla Dobiesława z Oleśnicy, za-
łożono sklepienie krzyżowo-żebrowe. W kościele
w Chotlu Czerwonym, wybudowanym na zlece-
nie Jana Długosza, powtórzono znowu formy
sklepienia sieciowego27. Być może świadczy ono,
wraz z umieszczonymi tam herbami Oleśnickie-
go, o świadomym nawiązywaniu młodego jeszcze
Długosza do fundacyjnej działalności swego opie-
kuna 28.
Sklepienie sieciowe w nawie północnej kate-
dry krakowskiej (ryc. 5) łączy się z ciekawym
problemem kontaktów artystycznych pomiędzy
27 J. Smoleńska, Działalność budowlana Jana
Długosza (Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, 14,
1969), s. 163; A. Buczek, Mecenat artystyczny Jana
Długosza w dziedzinie architektury [w:] Dlugossiana.
Studia historyczne w pięćsetlecie śmierci Jana Długo-
sza, Kraków 1980 (Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ja-
giellońskiego 561 [recte: 562], Prace Historyczne 65), s.
119, uważa, bez próby argumentacji, że sklepienia sie-
ciowe w Chotlu Czerwonym mogą być późniejsze od
fundacji Długosza.
28 Budowa kościoła w Chotlu Czerwonym jest pierw-
szą znaną nam fundacją architektoniczną Długosza, za-
razem jedyną dokonaną za życia Oleśnickiego; por. Bu-
czek, o. c., s. 110 i n.
29 P e v s n e r, o. c., s. 333—336; H. Bock, Der
Beginn spatgotischer Architektur in Prag (Peter Parler)
und die Beziehungen zu England (Wallraf-Richartz-
-Jahrbuch, 23, 1961), s. 191—210; Tenże, Der Decorated
Style. Untersuchungen zu englischen Kathedralarchitek-
tur der ersten Halfte des 14. Jahrhunderts, Heidelberg
1962 (Heidelberger Kunstgeschichtliche Abhandlungen,
N. S. 6); G. S c h m i d t, Peter Parler und Heinrich IV.
Parler ais Bildhauer (Wiener Jahrbuch fur Kunstgeschich-
te, 23, 1970), s. 148; R. Hausherr, Zu Auftrag, Pro-
gramm und Biistenzyklus des Prager Domchores
(Zeitschrift fur Kunstgeschichte, 34, 1971), s. 21—46,
szczególnie s. 38.
30 Zwłaszcza czescy i angielscy badacze odnoszą się
sceptycznie do tezy o bezpośrednim wpływie architek-
krajami Europy Środkowej a Anglią. Choć związ-
ki z angielską architekturą i rzeźbą były i są
dostrzegane w dziełach praskiej strzechy Parte-
rów 29, wielu badaczy wątpi w możliwość wpły-
wów bezpośrednich30. Pewne motywy charakte-
rystyczne dla architektury angielskiej przenoszo-
ne były przez wzorniki, czego dowody znajdu-
jemy w Krakowie już w trzeciej ćwierci XIII
wieku 31. Sklepienie w katedrze krakowskiej, tak
podobne w rysunku do tego w nawie kościoła
katedralnego w York, a równocześnie zupełnie
od niego różne pod względem stylistycznym, na-
leży, jak się wydaje, do wcale licznej grupy ta-
kich wzornikowych zapożyczeń. Odnajduje się je
w różnych częściach Europy. Paul Crossley zwią-
zał ostatnio ich rozpowszechnienie z kolekcją
rysunków zgromadzonych w warsztacie Piotra
Parlera w Pradze32. Należy jednak odnotować
fakt, że pojawienie się nowego typu sklepienia
w katedrze krakowskiej zbiegło się w czasie z
ożywieniem kontaktów polsko-angielskich bezpo-
średnio po bitwie pod Grunwaldem33. W roku
1421 przybył do Polski Gilbert de Lannoy, wy-
słany z misją przez Henryka V jako „specjalista
od spraw polskich”, a w latach 1435 i 1439 Mi-
kołaj Lasocki i Dersław z Bożymowa pełnili
funkcję mediatorów w wojnie stuletniej. Uwień-
czeniem ich wkładu w politykę europejską było
przyznanie Kazimierzowi Jagiellończykowi jako
tury angielskiej na architekturę Europy Środkowej;
J. M u k [ml.], Konstrukce a tvar stfedouekych kleneb
(Umeni, 25, 1977), s. 9 i n.; J. H o m o 1 k a, Ikonografie
katedraly sv. Vita v Praze (Umeni, 26, 1978), s. 569; P.
Crossley, Wells, the West Country and Central
European Late Gothic [w:] Medieual Art and Architec-
ture at Wells and Glastonbury (Conference Transactions
[of] The British Archaeological Association, 4, 1978
(1981)), s. 81—109.
31 Z Anglii wywodzą się formy maswerku w tzw.
camera provincialis klasztoru franciszkanów w Krako-
wie, datowane na 3. ćw. XIII w., oraz piętnastowieczne
maswerki z balustrady w sieni klasztoru Augustianów
na krakowskim Kazimierzu; T. Węcławowicz, M.
Pietrzykówna, Maswerki w kościołach Małopolski
(Rocznik Krakowski, 55, 1989), s. 66.
32 Por. przyp. 30.
33 Przed bitwą pod Grunwaldem nastawienie angiel-
skiego rycerstwa do Polaków nie było przyjazne, a sam
król Henryk IV, jeszcze jako książę Derby, bawił u
Krzyżaków, traktując walkę z Litwinami jako obowią-
zek chrześcijańskiego rycerza; P. Dobrowolski, „Mi-
les Christianus” czy turysta? Uwagi o wyprawie Henry-
ka hrabiego Derby do Prus w 1390—1391 roku (Spra-
wozdania Wydziału Nauk o Sztuce PTPN, 100, 1982
(1984)), s. 36—46. Dopiero po r. 1410 Henryk V zaczął
myśleć o pozyskaniu sobie Jagiełły jako partnera w
wojnie stuletniej.
70