DOI Artikel:
Walczak, Marek: Działalność fundacyjna biskupa krakowskiego, kardynała Zbigniewa Oleśnickiego (część II)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20615#0075
jednemu z czterech ówczesnych, nie spokrewnio-
nych z angielską rodziną panującą, władców •—-
Orderu Podwiązki34.
Detale architektoniczne wykonywane przez
warsztaty pracujące dla kardynała Oleśnickiego
mają wyraźnie rodzimy charakter. Kamienną
okładzinę Wieży Zegarowej (ryc. 9) wykonał
warsztat o niezwykłej w ówczesnej Polsce spra-
wności 35. Zatrudnienie tej właśnie grupy rze-
mieślników wiązało się ze szczególną funkcją
państwową kapituły krakowskiej 36 i jej biskupa
oraz z rangą kościoła katedralnego. Geneza form
okładziny wieży, tak jak i innych krakowskich
okładzin kamiennych z XIV i XV wieku, czeka
jeszcze na wyjaśnienie37. Równie dogłębnych
studiów, wykraczających znacznie poza ramy ni-
niejszej pracy, wymaga geneza i wczesna faza
ewolucji form uskokowych w obramieniach ma-
łopolskich portali gotyckich. Formy te w naj-
bardziej dojrzałej redakcji, wśród budowli wzno-
szonych dla Oleśnickiego, pojawiły się w kruch-
cie kościoła parafialnego w Piotrawinie 38.
Nie ulega wątpliwości, że największym i naj-
bardziej oryginalnym przedsięwzięciem biskupa
była budowa zamku w Pińczowie (ryc. 10). Re-
zydencja ta, wzniesiona przynajmniej w części
przez muratorów sprowadzonych z zagranicy,
stanowiła ważny krok na drodze ewolucji bu-
downictwa świeckiego w Polsce39. Nowatorskie
elementy kompozycyjne, według opinii badaczy,
dotarły do Polski poprzez czeskie i węgierskie
zamki wzniesione w kręgu dworskiego stylu
Luksemburgów40. Niestety, efekty prac wyko-
paliskowych prowadzonych w latach sześćdzie-
34 H. Z i n s, Sprawa Orderu Podwiązki dla Kazi-
mierza Jagiellończyka [w:] W świecie anglosaskim. Stu-
dia o Anglii i Kanadzie, Lublin 1975, s. 129 i n.; J. Kło-
c z o w s k i, Europa słowiańska w XIV—XV wieku, War-
szawa 1934, s. 120, 386—391, 405, 422.
35 P. C r o s s 1 e y, Gothic Architecture in the Reign
oj Casimir the Great. Church Architecture in Lesser
Poland 1320—1380, Kraków 1985 (Biblioteka Wawelska
7), s. 33; B. Kwiatkowska, Okładzina kamienna
krakowskich budowli gotyckich XIV i XV w., Kraków
1964 (mpis pracy magisterskiej w Instytucie Historii
Sztuki UJ), s. 31, zauważyła, że na okładzinach wawel-
skiej kaplicy Sw. Trójcy i wieży Zegarowej katedry
powtarzają się te same znaki kamieniarskie. Praca ta
budzi jednak wiele zastrzeżeń ze względu na częste po-
mijanie informacji o umiejscowieniu opisywanych zna-
ków i skromny aparat naukowy; por. Węcławowicz,
Czternastowieczne kościoły..., przyp. 98. Kwestie zależ-
ności okładzin katedralnych wymagają oddzielnych ba-
dań. Na podstawie inwentaryzacji znaków, przeprowa-
dzonej wraz z mgr. K. Czyżewskim w roku 1993, autor
może stwierdzić już teraz, że znaki kamieniarskie z okła-
dziny kaplicy Sw. Trójcy są zupełnie różne od znaków
z wnętrza wieży Zegarowej, opublikowanych przez J.
T. F r a z i k a, Ze studiów nad warsztatem architek-
9. Kościół katedralny w Krakowie, widok z nawy głów-
nej w kierunku przyziemia Wieży Zegarowej (fot. Mu-
zeum Uniwersytetu Jagiellońskiego — dalej: MUJ)
siątych nie zostały dotąd w pełni opublikowane.
Nie znamy w ogóle elementów dekoracyjnej ka-
mieniarki zamku. Potwierdzone archiwalnie i
tów i budowniczych w średniowieczu, Kraków 1990 (Po-
litechnika Krakowska — Monografia 102), s. 99—101.
36 B. Przybyszewski, Kapituła krakowska za
kanonikatu Jana Długosza [w:] Dlugossiana..., s. 62 i n.
37 Nie ustalono też dotychczas chronologii poszcze-
gólnych budowli.
38 Walczak, Działalność fundacyjna biskupa kra-
kowskiego, kardynała Zbigniewa Oleśnickiego (Folia Hi-
storiae Artium, 28, 1992), s. 60, przyp. 32.
39 A. M i ł o b ę d z k i, Odkrycia w Pińczowie w la-
tach 1960—1962 [w:] Zespół badań nad polskim średnio-
wieczem Uniwersytetu W arszawskiego i Politechniki
Warszawskiej. IV Konferencja Naukowa w Kielcach,
Warszawa 1965, s. 42—43; T. Jakimowicz, Dwór
murowany w Polsce w XVI w. (wieża ■— kamienica —
kasztel), Warszawa—Poznań 1979, s. 69.
40 A. M i ł o b ę d z k i, Zamek w Pińczowie w świe-
tle ostatnich badań [w:] Zespół badań nad polskim
średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politech-
niki Warszawskiej. II Konferencja Naukowa w Warsza-
wie — referaty i dyskusje, Warszawa 1963, s. 69; T en-
ż e, L’influence de l’Europe Centrale et de VItalie sur
V architecture de la Pologne meridionale (1430—1530)
(Acta Historiae Artium, 13, 1967), s. 70.
71
nych z angielską rodziną panującą, władców •—-
Orderu Podwiązki34.
Detale architektoniczne wykonywane przez
warsztaty pracujące dla kardynała Oleśnickiego
mają wyraźnie rodzimy charakter. Kamienną
okładzinę Wieży Zegarowej (ryc. 9) wykonał
warsztat o niezwykłej w ówczesnej Polsce spra-
wności 35. Zatrudnienie tej właśnie grupy rze-
mieślników wiązało się ze szczególną funkcją
państwową kapituły krakowskiej 36 i jej biskupa
oraz z rangą kościoła katedralnego. Geneza form
okładziny wieży, tak jak i innych krakowskich
okładzin kamiennych z XIV i XV wieku, czeka
jeszcze na wyjaśnienie37. Równie dogłębnych
studiów, wykraczających znacznie poza ramy ni-
niejszej pracy, wymaga geneza i wczesna faza
ewolucji form uskokowych w obramieniach ma-
łopolskich portali gotyckich. Formy te w naj-
bardziej dojrzałej redakcji, wśród budowli wzno-
szonych dla Oleśnickiego, pojawiły się w kruch-
cie kościoła parafialnego w Piotrawinie 38.
Nie ulega wątpliwości, że największym i naj-
bardziej oryginalnym przedsięwzięciem biskupa
była budowa zamku w Pińczowie (ryc. 10). Re-
zydencja ta, wzniesiona przynajmniej w części
przez muratorów sprowadzonych z zagranicy,
stanowiła ważny krok na drodze ewolucji bu-
downictwa świeckiego w Polsce39. Nowatorskie
elementy kompozycyjne, według opinii badaczy,
dotarły do Polski poprzez czeskie i węgierskie
zamki wzniesione w kręgu dworskiego stylu
Luksemburgów40. Niestety, efekty prac wyko-
paliskowych prowadzonych w latach sześćdzie-
34 H. Z i n s, Sprawa Orderu Podwiązki dla Kazi-
mierza Jagiellończyka [w:] W świecie anglosaskim. Stu-
dia o Anglii i Kanadzie, Lublin 1975, s. 129 i n.; J. Kło-
c z o w s k i, Europa słowiańska w XIV—XV wieku, War-
szawa 1934, s. 120, 386—391, 405, 422.
35 P. C r o s s 1 e y, Gothic Architecture in the Reign
oj Casimir the Great. Church Architecture in Lesser
Poland 1320—1380, Kraków 1985 (Biblioteka Wawelska
7), s. 33; B. Kwiatkowska, Okładzina kamienna
krakowskich budowli gotyckich XIV i XV w., Kraków
1964 (mpis pracy magisterskiej w Instytucie Historii
Sztuki UJ), s. 31, zauważyła, że na okładzinach wawel-
skiej kaplicy Sw. Trójcy i wieży Zegarowej katedry
powtarzają się te same znaki kamieniarskie. Praca ta
budzi jednak wiele zastrzeżeń ze względu na częste po-
mijanie informacji o umiejscowieniu opisywanych zna-
ków i skromny aparat naukowy; por. Węcławowicz,
Czternastowieczne kościoły..., przyp. 98. Kwestie zależ-
ności okładzin katedralnych wymagają oddzielnych ba-
dań. Na podstawie inwentaryzacji znaków, przeprowa-
dzonej wraz z mgr. K. Czyżewskim w roku 1993, autor
może stwierdzić już teraz, że znaki kamieniarskie z okła-
dziny kaplicy Sw. Trójcy są zupełnie różne od znaków
z wnętrza wieży Zegarowej, opublikowanych przez J.
T. F r a z i k a, Ze studiów nad warsztatem architek-
9. Kościół katedralny w Krakowie, widok z nawy głów-
nej w kierunku przyziemia Wieży Zegarowej (fot. Mu-
zeum Uniwersytetu Jagiellońskiego — dalej: MUJ)
siątych nie zostały dotąd w pełni opublikowane.
Nie znamy w ogóle elementów dekoracyjnej ka-
mieniarki zamku. Potwierdzone archiwalnie i
tów i budowniczych w średniowieczu, Kraków 1990 (Po-
litechnika Krakowska — Monografia 102), s. 99—101.
36 B. Przybyszewski, Kapituła krakowska za
kanonikatu Jana Długosza [w:] Dlugossiana..., s. 62 i n.
37 Nie ustalono też dotychczas chronologii poszcze-
gólnych budowli.
38 Walczak, Działalność fundacyjna biskupa kra-
kowskiego, kardynała Zbigniewa Oleśnickiego (Folia Hi-
storiae Artium, 28, 1992), s. 60, przyp. 32.
39 A. M i ł o b ę d z k i, Odkrycia w Pińczowie w la-
tach 1960—1962 [w:] Zespół badań nad polskim średnio-
wieczem Uniwersytetu W arszawskiego i Politechniki
Warszawskiej. IV Konferencja Naukowa w Kielcach,
Warszawa 1965, s. 42—43; T. Jakimowicz, Dwór
murowany w Polsce w XVI w. (wieża ■— kamienica —
kasztel), Warszawa—Poznań 1979, s. 69.
40 A. M i ł o b ę d z k i, Zamek w Pińczowie w świe-
tle ostatnich badań [w:] Zespół badań nad polskim
średniowieczem Uniwersytetu Warszawskiego i Politech-
niki Warszawskiej. II Konferencja Naukowa w Warsza-
wie — referaty i dyskusje, Warszawa 1963, s. 69; T en-
ż e, L’influence de l’Europe Centrale et de VItalie sur
V architecture de la Pologne meridionale (1430—1530)
(Acta Historiae Artium, 13, 1967), s. 70.
71