DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Anielska asysta Gabriela w "Zwiastowaniu" Jana Wielkiego
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20615#0094
3. Marcin Czarny (warsztat), Zwiastowanie, kwatera
tryptyku z Bodzentyna, około 1508 (fot. J. Doraczek)
rzyństwa Marii oraz wspólnotą misji Matki
i Syna, ikonografia Zwiastowania wzbogacała się
o nowe wątki treściowe, wśród których różno-
rodną rolę odgrywają aniołowie: rozpinają lub
rozsuwają za Marią zasłonę5, w rzadziej spoty-
kanych przykładach wkładają na Jej głowę ko-
ronę 6, unoszą ku Niej z nieba Dzieciątko 7 albo
umieszczają kamienny zwornik w gmachu Ko-
5 Np. na miniaturze w Godzinkach z południowo-
-wschodniej Francji, z końca w. XIV (Wiedeń, Óster-
reichische Nationalbibliothek, Cod. Ser. n. 9450): F.
Unterkircher, Buchmalerei [katalog] [w:] Euro-
paische Kunst um 1400. Achte Ausstellung unter den
Auspizien des Europarates, Wien 1962, nr 135 na s. 184,
tabl. 142; także na kwaterze ołtarzowej z Nadrenii, ok.
1410 (Utrecht, Aartsbisschoppelijk Museum, nr inw.
25—28): G. Heinz, Teile eines Flugelaltares [w:]
ibidem, nr 72 na s. 137—139, tabl. 88 (Z. Kępiński,
Wit Stwosz w starciu ideologii religijnych Odrodzenia.
Ołtarz Salwatora, Wrocław 1969, il. 103, w niezamie-
rzonym efekcie przecinających się linii dostrzegł na
obrazie motyw krzyża), i na płaskorzeźbie z warsztatu
czynnego w Południowym Tyrolu Hansa Klockera, oko-
ło 1485 (Wiedeń, Osterreichische Galerie, nr inw. 4998):
G. Scheffler, Hans Klocker. Beobachtungen zum
Schnitzaltar der Pacherzeit in Siidtirol, Innsbruck 1967
(Schlern-Schriften 248), s. 46, nr 40 na s. 169; E.
Baum, Katalog des Museums mittelalterlicher óster-
reichischer Kunst, Wien u. Miinchen 1971 (Osterreichi-
sche Galerie Wien — Kataloge 1), nr 195 na s. 191,
il. 195.
ścioła 8, najczęściej zaś w liczbie dochodzącej do>
kilkunastu towarzyszą Bogu Ojcu i adorują Ma-
rię 9. W takich przypadkach, jako świta wysy-
łającego Logos Ojca, aniołowie z reguły pozo-
stają poza wydzieloną przestrzenią, w której;
znaleźli się Maria i Gabriel, i tylko z rzadka
zstępują z nieba, jak na miniaturze w Godzin-
kach Karola, księcia Normandii, z roku 1465,.
gdzie procesja kilkudziesięciu aniołów schodzi
z obłoków na ziemię i grając na instrumentach
oraz śpiewając parami postępuje za Gabrielem,
choć tylko trzech przekroczyło bramę dziedziń-
ca, na którym zatrzymał się Archanioł10. Cza-
6 W rzeźbie na kapitelu krużganka w klasztorze
Santo Domingo de Silos, z trzeciej ćwierci w. XII:
A. Kingsley Porter, Romanische Plastik in Spa-
nien, II, Firenze—Miinchen 1928, s. 29—30, tabl. 84; J_
Perez de Urbel, El claustro de Silos, Burgos
[1975], 3. wyd., s. 146—149, il. na s. 145.
7 Na miniaturze zdobiącej dzieło Wilhelma de Di-
gulleville, Les Trois Pelerinages, z lat 1360—1370 (Pa-
ryż, Bibliotheąue Sainte~Genevieve, Ms. 1130): A.
B o i n e t, Les manuscrits a peintures de la Bibliotheąue
Sainte-Genevieve de Paris (Bulletin de la Societe Fran-
ęaise de Reproductions de Manuscrits a Peinture, 5,
1921), s. 105; D. M. R o b b, The Iconography of the
Annunciation in the Fourteenth and Fifteenth Centu-
ries (The Art Bulletin, 18, 1936), przyp. 166 na s. 525,
il. 46.
8 Na obrazie Mistrza z Heiligenkreuz, około 1400
(Wiedeń, Kunsthistorisches Museum, nr inw. 6523): F.
K 1 a u n e r, Zweiteiliges Altdrchen [w:] Europaische
Kunst um 1400..., nr 50 na s. 117; L. Kalinowski,
Der uersiegelte Brief. Zur Ikonographie der Verkundi-
gung Maria [w:] Ars auro prior. Studia Ioanni Biało-
stocki sexagenario dicata, Warszawa 1981, s. 161, il. 1;
w przekładzie polskim: L. Kalinowski, List zapie-
czętowany. Przyczynek do ikonografii Zwiastowania
Marii [w:] Tegoż, Speculum artis. Treści dzieła sztuki
średniowiecza i renesansu, Warszawa 1989, s. 651, il. 1.
9 Np. na miniaturze w Wielkich Godzinkach Mi-
strza Rohan, około 1420 (Paryż, Bibliotheąue Nationale,
Ms. lat. 9471): G. Ring, La peinture franęaise du
ąuinzieme siecle, Londres—Glasgow 1949, s. 204, tabl.
40; J. P o r c h e r, The Rohan Book of Hours, London
1959, s. 18, tabl. 2; Unterkircher, o. c., nr 118
na s. 176, tabl. 140; M. M e i s s, The Limbourgs and
Their Contemporaries, London—New York 1974 (French
Painting in the Time of Jean de Berry [4]/Text, Pla-
tes), s. 352—353, il. 863, lub na sto lat późniejszym Po-
zdrowieniu Anielskim Wita Stwosza w kościele Sw.
Wawrzyńca w Norymberdze: J. Rasmussen, Engli-
scher Gruss, 1517—1518 [w:] Veit Stoss in Niirnberg.
Werke des Meisters und seiner Schule in Niirnberg und
Umgebung, [red.] R. Kahsnitz, Miinchen—Berlin
1933, s. 194—209; E. K 6 n i g, Stilgeschichtliche Uber-
legungen zum Englischen Gruss [w:] Die Vortrage des
Niirnberger Symposions, [red.] R. Kahsnitz, Miin-
chen 1984, s. 193—206, il. 133.
10 Nowy Jork, Metropolitan Museum of Art, The
Cloisters Collection: M. B. F r e e m a n, The Annuncia-
tion from a Book of Hours for Charles of France
90
tryptyku z Bodzentyna, około 1508 (fot. J. Doraczek)
rzyństwa Marii oraz wspólnotą misji Matki
i Syna, ikonografia Zwiastowania wzbogacała się
o nowe wątki treściowe, wśród których różno-
rodną rolę odgrywają aniołowie: rozpinają lub
rozsuwają za Marią zasłonę5, w rzadziej spoty-
kanych przykładach wkładają na Jej głowę ko-
ronę 6, unoszą ku Niej z nieba Dzieciątko 7 albo
umieszczają kamienny zwornik w gmachu Ko-
5 Np. na miniaturze w Godzinkach z południowo-
-wschodniej Francji, z końca w. XIV (Wiedeń, Óster-
reichische Nationalbibliothek, Cod. Ser. n. 9450): F.
Unterkircher, Buchmalerei [katalog] [w:] Euro-
paische Kunst um 1400. Achte Ausstellung unter den
Auspizien des Europarates, Wien 1962, nr 135 na s. 184,
tabl. 142; także na kwaterze ołtarzowej z Nadrenii, ok.
1410 (Utrecht, Aartsbisschoppelijk Museum, nr inw.
25—28): G. Heinz, Teile eines Flugelaltares [w:]
ibidem, nr 72 na s. 137—139, tabl. 88 (Z. Kępiński,
Wit Stwosz w starciu ideologii religijnych Odrodzenia.
Ołtarz Salwatora, Wrocław 1969, il. 103, w niezamie-
rzonym efekcie przecinających się linii dostrzegł na
obrazie motyw krzyża), i na płaskorzeźbie z warsztatu
czynnego w Południowym Tyrolu Hansa Klockera, oko-
ło 1485 (Wiedeń, Osterreichische Galerie, nr inw. 4998):
G. Scheffler, Hans Klocker. Beobachtungen zum
Schnitzaltar der Pacherzeit in Siidtirol, Innsbruck 1967
(Schlern-Schriften 248), s. 46, nr 40 na s. 169; E.
Baum, Katalog des Museums mittelalterlicher óster-
reichischer Kunst, Wien u. Miinchen 1971 (Osterreichi-
sche Galerie Wien — Kataloge 1), nr 195 na s. 191,
il. 195.
ścioła 8, najczęściej zaś w liczbie dochodzącej do>
kilkunastu towarzyszą Bogu Ojcu i adorują Ma-
rię 9. W takich przypadkach, jako świta wysy-
łającego Logos Ojca, aniołowie z reguły pozo-
stają poza wydzieloną przestrzenią, w której;
znaleźli się Maria i Gabriel, i tylko z rzadka
zstępują z nieba, jak na miniaturze w Godzin-
kach Karola, księcia Normandii, z roku 1465,.
gdzie procesja kilkudziesięciu aniołów schodzi
z obłoków na ziemię i grając na instrumentach
oraz śpiewając parami postępuje za Gabrielem,
choć tylko trzech przekroczyło bramę dziedziń-
ca, na którym zatrzymał się Archanioł10. Cza-
6 W rzeźbie na kapitelu krużganka w klasztorze
Santo Domingo de Silos, z trzeciej ćwierci w. XII:
A. Kingsley Porter, Romanische Plastik in Spa-
nien, II, Firenze—Miinchen 1928, s. 29—30, tabl. 84; J_
Perez de Urbel, El claustro de Silos, Burgos
[1975], 3. wyd., s. 146—149, il. na s. 145.
7 Na miniaturze zdobiącej dzieło Wilhelma de Di-
gulleville, Les Trois Pelerinages, z lat 1360—1370 (Pa-
ryż, Bibliotheąue Sainte~Genevieve, Ms. 1130): A.
B o i n e t, Les manuscrits a peintures de la Bibliotheąue
Sainte-Genevieve de Paris (Bulletin de la Societe Fran-
ęaise de Reproductions de Manuscrits a Peinture, 5,
1921), s. 105; D. M. R o b b, The Iconography of the
Annunciation in the Fourteenth and Fifteenth Centu-
ries (The Art Bulletin, 18, 1936), przyp. 166 na s. 525,
il. 46.
8 Na obrazie Mistrza z Heiligenkreuz, około 1400
(Wiedeń, Kunsthistorisches Museum, nr inw. 6523): F.
K 1 a u n e r, Zweiteiliges Altdrchen [w:] Europaische
Kunst um 1400..., nr 50 na s. 117; L. Kalinowski,
Der uersiegelte Brief. Zur Ikonographie der Verkundi-
gung Maria [w:] Ars auro prior. Studia Ioanni Biało-
stocki sexagenario dicata, Warszawa 1981, s. 161, il. 1;
w przekładzie polskim: L. Kalinowski, List zapie-
czętowany. Przyczynek do ikonografii Zwiastowania
Marii [w:] Tegoż, Speculum artis. Treści dzieła sztuki
średniowiecza i renesansu, Warszawa 1989, s. 651, il. 1.
9 Np. na miniaturze w Wielkich Godzinkach Mi-
strza Rohan, około 1420 (Paryż, Bibliotheąue Nationale,
Ms. lat. 9471): G. Ring, La peinture franęaise du
ąuinzieme siecle, Londres—Glasgow 1949, s. 204, tabl.
40; J. P o r c h e r, The Rohan Book of Hours, London
1959, s. 18, tabl. 2; Unterkircher, o. c., nr 118
na s. 176, tabl. 140; M. M e i s s, The Limbourgs and
Their Contemporaries, London—New York 1974 (French
Painting in the Time of Jean de Berry [4]/Text, Pla-
tes), s. 352—353, il. 863, lub na sto lat późniejszym Po-
zdrowieniu Anielskim Wita Stwosza w kościele Sw.
Wawrzyńca w Norymberdze: J. Rasmussen, Engli-
scher Gruss, 1517—1518 [w:] Veit Stoss in Niirnberg.
Werke des Meisters und seiner Schule in Niirnberg und
Umgebung, [red.] R. Kahsnitz, Miinchen—Berlin
1933, s. 194—209; E. K 6 n i g, Stilgeschichtliche Uber-
legungen zum Englischen Gruss [w:] Die Vortrage des
Niirnberger Symposions, [red.] R. Kahsnitz, Miin-
chen 1984, s. 193—206, il. 133.
10 Nowy Jork, Metropolitan Museum of Art, The
Cloisters Collection: M. B. F r e e m a n, The Annuncia-
tion from a Book of Hours for Charles of France
90