DOI Artikel:
Przybyszewski, Bolesław: Ornat Długosza: z dziejów hafciarstwa polskiego w pierwszej połowie XV wieku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20544#0021
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 1 (1995)
ISBN 83-86956-05-4
ISSN 0071-6723
Bolesław Przybyszewski
Ornat Długosza.
Z DZIEJÓW HAFCIARSTWA POLSKIEGO W PIERWSZEJ POŁOWIE XV WIEKU
Pierwsza wystawa średniowiecznego hafciarstwa
polskiego, zawierająca 60 eksponatów, urządzona
w sali Nowego Gmachu Muzeum Narodowego
w Krakowie od maja do czerwca roku 19671, dala
nam możność poznania z bliska owych wspaniałych,
a jakże już nielicznych okazów tej gałęzi rodzimej
sztuki zachowanych w naszym kraju. Niektóre hafty
uderzały wysokim poziomem artystycznym, a do
najpiękniejszych i najcenniejszych, jakie nam zo-
stawiło polskie średniowiecze, należy zaliczyć wy-
szywania preteksty Ornatu Jana Długosza, prze-
chowywanego w kościele parafialnym w Kłobucku
(ryc. la, lb)2. Fundator dołożył wszelkich starań,
aby obok normalnie używanego na ornaty włoskiego
wzorzystego aksamitu preteksta zajaśniała bogac-
twem i kosztownością materiału. Tło jej jest pokryte
złotą nicią kładzioną, ułożoną na wzór wirujących
spirali, a kompozycję figuralną wzbogacają przeważ-
nie złote przedmioty i cienkim kolorowym jedwa-
biem haftowane szaty, zdobione naszywanymi pe-
rełkami na podwleczeniu nicianym. Szczególną jed-
nak wartością całego haftu nie jest cena tworzywa,
lecz szczególny, malarski sposób jego wykonania.
Artysta nie szukał w haftach rzeźbiarskich walorów
przedstawień figuralnych, lecz efektów barwnych.
Wyszywał ściegiem płaskim, używając cienkiego,
barwnego jedwabiu. Wśród złocistej niebiańskiej
poświaty pojawiają się wyobrażenia utkane różnymi
kolorami. To sprawia, że od Ornatu Długosza trud-
no wzrok oderwać, podczas gdy np. współczesna mu
1 Por. M. Gutkowska-Rychlewska, M. Taszyc-
k a, Polskie hafty średniowieczne. Katalog wystawy maj — czerwiec
1967, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 1967.
2 Tamże, nr kat. 9, s. 30 — 31, il. 9 A, 9 B; Katalog zabytków
sztuki w Polsce, VI: Województwo katowickie, pod. red. I. Re j -
(około 1440) preteksta z kościoła Bożego Ciała3,
realistyczna, plastyczna i doskonała w formie, po
sprawdzeniu jej właściwości ikonograficznych prze-
staje nas interesować.
Preteksta kłobucka na tylnej części ornatu ma
kształt krzyża, którego wysokość wynosi 95 cm,
rozpiętość ramion 65 cm. Kolumna przednia ma
65 cm wysokości. Szerokość preteksty waha się
między 20 cm na froncie, a 21,5 cm na tylnej
części ornatu.
Opis ikonograficzny
A. Ukrzyżowanie na tylnej pretekście
(ryc. 2). Graniaste drzewo krzyża jest zarysowane
lekko sfalowaną nicią złotą kładzioną pionowo, a je-
go brzegi były pierwotnie naszywane perełkami na
podkładzie nicianym. Dawniej krzyż Chrystusowy
miał kształt litery Y, podobnie jak cała preteksta.
Haftowane cienkim jedwabiem ciało Pana Jezusa,
a wraz z nim i perizonium są wycięte z płótna
i naszyte na ornat. Głowę Ukrzyżowanego, pochylo-
ną w stronę prawego ramienia, okala podwójna
cierniowa korona. Twarz, z zamkniętymi oczyma,
krótką brodą i brunatnym zarostem, nie wyraża
boleści. Aureola nad głową jest złota, utkana z rów-
nolegle kładzionych nici, spod których przegląda
podkład jasnowiśniowy; jedynie skrzyżowanie w au-
reoli, uformowane z linii wklęsło zakrzywionych
duch-Samkowej i J. Samka; 7: Powiat kłobucki, T. Mal-
kowska-Holcerowa, J. Mańkowska-Jurczakowa,
Warszawa 1963, s. 16, il. 104—105.
3 Gutkowska-Rychlewska, Taszycka, o. c., nr
kat. 10, s. 32, il. 10, 10 A.
17
Seria Nowa, t. 1 (1995)
ISBN 83-86956-05-4
ISSN 0071-6723
Bolesław Przybyszewski
Ornat Długosza.
Z DZIEJÓW HAFCIARSTWA POLSKIEGO W PIERWSZEJ POŁOWIE XV WIEKU
Pierwsza wystawa średniowiecznego hafciarstwa
polskiego, zawierająca 60 eksponatów, urządzona
w sali Nowego Gmachu Muzeum Narodowego
w Krakowie od maja do czerwca roku 19671, dala
nam możność poznania z bliska owych wspaniałych,
a jakże już nielicznych okazów tej gałęzi rodzimej
sztuki zachowanych w naszym kraju. Niektóre hafty
uderzały wysokim poziomem artystycznym, a do
najpiękniejszych i najcenniejszych, jakie nam zo-
stawiło polskie średniowiecze, należy zaliczyć wy-
szywania preteksty Ornatu Jana Długosza, prze-
chowywanego w kościele parafialnym w Kłobucku
(ryc. la, lb)2. Fundator dołożył wszelkich starań,
aby obok normalnie używanego na ornaty włoskiego
wzorzystego aksamitu preteksta zajaśniała bogac-
twem i kosztownością materiału. Tło jej jest pokryte
złotą nicią kładzioną, ułożoną na wzór wirujących
spirali, a kompozycję figuralną wzbogacają przeważ-
nie złote przedmioty i cienkim kolorowym jedwa-
biem haftowane szaty, zdobione naszywanymi pe-
rełkami na podwleczeniu nicianym. Szczególną jed-
nak wartością całego haftu nie jest cena tworzywa,
lecz szczególny, malarski sposób jego wykonania.
Artysta nie szukał w haftach rzeźbiarskich walorów
przedstawień figuralnych, lecz efektów barwnych.
Wyszywał ściegiem płaskim, używając cienkiego,
barwnego jedwabiu. Wśród złocistej niebiańskiej
poświaty pojawiają się wyobrażenia utkane różnymi
kolorami. To sprawia, że od Ornatu Długosza trud-
no wzrok oderwać, podczas gdy np. współczesna mu
1 Por. M. Gutkowska-Rychlewska, M. Taszyc-
k a, Polskie hafty średniowieczne. Katalog wystawy maj — czerwiec
1967, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków 1967.
2 Tamże, nr kat. 9, s. 30 — 31, il. 9 A, 9 B; Katalog zabytków
sztuki w Polsce, VI: Województwo katowickie, pod. red. I. Re j -
(około 1440) preteksta z kościoła Bożego Ciała3,
realistyczna, plastyczna i doskonała w formie, po
sprawdzeniu jej właściwości ikonograficznych prze-
staje nas interesować.
Preteksta kłobucka na tylnej części ornatu ma
kształt krzyża, którego wysokość wynosi 95 cm,
rozpiętość ramion 65 cm. Kolumna przednia ma
65 cm wysokości. Szerokość preteksty waha się
między 20 cm na froncie, a 21,5 cm na tylnej
części ornatu.
Opis ikonograficzny
A. Ukrzyżowanie na tylnej pretekście
(ryc. 2). Graniaste drzewo krzyża jest zarysowane
lekko sfalowaną nicią złotą kładzioną pionowo, a je-
go brzegi były pierwotnie naszywane perełkami na
podkładzie nicianym. Dawniej krzyż Chrystusowy
miał kształt litery Y, podobnie jak cała preteksta.
Haftowane cienkim jedwabiem ciało Pana Jezusa,
a wraz z nim i perizonium są wycięte z płótna
i naszyte na ornat. Głowę Ukrzyżowanego, pochylo-
ną w stronę prawego ramienia, okala podwójna
cierniowa korona. Twarz, z zamkniętymi oczyma,
krótką brodą i brunatnym zarostem, nie wyraża
boleści. Aureola nad głową jest złota, utkana z rów-
nolegle kładzionych nici, spod których przegląda
podkład jasnowiśniowy; jedynie skrzyżowanie w au-
reoli, uformowane z linii wklęsło zakrzywionych
duch-Samkowej i J. Samka; 7: Powiat kłobucki, T. Mal-
kowska-Holcerowa, J. Mańkowska-Jurczakowa,
Warszawa 1963, s. 16, il. 104—105.
3 Gutkowska-Rychlewska, Taszycka, o. c., nr
kat. 10, s. 32, il. 10, 10 A.
17