DOI Artikel:
Moczulska, Krystyna: Najpiękniejsza Gallerani i najdoskonalsza ΓAΛÉH w portrecie namalowanym przez Leonarda da Vinci
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20544#0059
Folia Historiae Artium
Seria Nowa, t. 1 (1995)
ISBN 83-86956-05-4
ISSN 0071-6723
Krystyna Moczulska
Najpiękniejsza Gallerani i najdoskonalsza taaeh
W PORTRECIE NAMALOWANYM PRZEZ LEONARDA DA VlNCI*
Przechowywany w Muzeum Czartoryskich
w Krakowie wizerunek młodej kobiety trzymającej
zwierzątko, określany konwencjonalnie jako Dama
z gronostajem (ryc. 1), jeden z najbardziej intrygują-
cych renesansowych portretów i najsłynniejszy
w polskich zbiorach, po raz kolejny staje się tema-
tem interpretacji.
Liczne studia na temat tego obrazu sprowadzają
się przede wszystkim do jego autorstwa. Obecnie nie
istnieją już wątpliwości dotyczące twórcy portretu
— Leonarda da Vinci1. Także problem identyfikacji
osoby portretowanej — Cecylii Gallerani, wydaje się
rozwiązany, a po opublikowaniu wyników najnow-
szych badań archiwalnych coraz mniej dyskusyjny
jest czas namalowania obrazu — lata 1489 —14902.
* Praca powstała przy życzliwej zachęcie i pomocy kilku
osób, którym pragnę gorąco podziękować, szczególnie Panu
Profesorowi Lechowi Kalinowskiemu za przyjęcie opieki meryto-
rycznej i mobilizujące uwagi na różnych etapach pracy, począw-
szy od „pomysłu”, który mogłam dzięki Jego inicjatywie przed-
stawić na posiedzeniu Komisji Teorii i Historii Sztuki Oddziału
Krakowskiego PAN, dnia 14 października 1993, aż po druk tej
tezy w Folia Historiae Artium.
Mam dług wdzięczności wobec Laurie Schneider, redaktora
naczelnego Source: Notę in the History of Art. Jej oraz anonimo-
wemu Recenzentowi pragnę podziękować za wskazówki biblio-
graficzne i zachętę do rozwinięcia tezy.
Jestem zobowiązana podziękować Panu Profesorowi Stani-
sławowi Niedźwiadkowi z Instytutu Zootechniki w Balicach za
dyskusję i umożliwienie obejrzenia interesujących mnie zwierząt.
Pani Docent Ewie Śnieżyńskiej-Stolotowej z Katedry Etnologii
Uniwersytetu Jagiellońskiego za konsultację i bardzo cenną
uwagę bibliograficzną.
Wdzięczna jestem za pomoc, jaką okazali mi Pani Doktor
Ellen E. Reeder, kurator sztuki starożytnej z Walters Art Gallery
w Baltimore, oraz Pan Profesor Antonio Sartori z Katedry
Epigrafiki Łacińskiej Uniwersytetu w Mediolanie, przysyłając
potrzebne mi materiały bibliograficzne.
Natomiast nadal pozostaje nierozstrzygnięta kwestia
znaczenia zwierzątka.
Przypomnijmy zatem, że po raz pierwszy ponad
sto lat temu rozpoznano w nim gronostaja — symbol
czystości, a w malowanej młodej kobiecie — alegorię
tej cnoty. Ta hipoteza stała się przeszkodą dla
Jerzego Mycielskiego, autora próby identyfikacji
modelki. Przedstawione przez niego dokumenty
wskazywały na Cecylię Gallerani, metresę księcia
Lodovico Sforzy zwanego il Moro (1452—1508),
regenta, a od r. 1494 władcy Mediolanu. Jednakże
sam badacz uznał kontekst taki za niestosowny3.
W roku 1900 Jan Bołoz-Antoniewicz stanowczo
odrzucił alegoryczny charakter obrazu. Punktem
wyjścia dla przedstawionej przez niego interpretacji
Artykuł przygotowany do druku był łaskaw recenzować
Profesor Zdzisław Zygulski, za co pragnę mu podziękować.
Wiele zawdzięczam przyjacielskiej uczynności moich koleża-
nek: Heleny Małkiewiczówny z Instytutu Historii Sztuki UJ,
która była pierwszym słuchaczem i krytycznym czytelnikiem
pracy i Bronisławy Gumińskiej z Muzeum Narodowego w Kra-
kowie oraz mojego kolegi Profesora Joachima Śliwy z Katedry
Archeologii Śródziemnomorskiej UJ, który pomógł mi w uzys-
kaniu kilku niedostępnych w Polsce artykułów. Dziękuję im.
1 Literaturę podaje M. Rzepińska, Co wiemy o „Damie
z gronostajem” z Muzeum Czartoryskich w Krakowie, Kraków
1990, wyd. 2, uzupełniona w ostatnim artykule Autorki: „Dama
z gronostajem”. Problemy ikonograficzne i historyczne (Folia His-
toriae Artium, 29, 1993), s. 85 — 93.
2 J. S h e 11, G. S i r o n i, Cecilia Gallerani: Leonardo’s Lady
with an Ermine (Artibus et Historiae, 25, 1992), s. 47 — 66.
3 J. Mycielski, Nowa galeria obrazów przy Muzeum ks.
Czartoryskich w Krakowie (Przegląd Polski, 28/4, 1893), s. 78.
Autorów pierwszej interpretacji przywołał ostatnio M. Rost-
worowski, Gry o Damę, Kraków 1994, s. 11 — 14, natomiast
hipotezę tę rozwinął J. Wałek, Portrety kobiece Leonarda da
Vinci, Kraków 1994, s. 16 — 50.
55
Seria Nowa, t. 1 (1995)
ISBN 83-86956-05-4
ISSN 0071-6723
Krystyna Moczulska
Najpiękniejsza Gallerani i najdoskonalsza taaeh
W PORTRECIE NAMALOWANYM PRZEZ LEONARDA DA VlNCI*
Przechowywany w Muzeum Czartoryskich
w Krakowie wizerunek młodej kobiety trzymającej
zwierzątko, określany konwencjonalnie jako Dama
z gronostajem (ryc. 1), jeden z najbardziej intrygują-
cych renesansowych portretów i najsłynniejszy
w polskich zbiorach, po raz kolejny staje się tema-
tem interpretacji.
Liczne studia na temat tego obrazu sprowadzają
się przede wszystkim do jego autorstwa. Obecnie nie
istnieją już wątpliwości dotyczące twórcy portretu
— Leonarda da Vinci1. Także problem identyfikacji
osoby portretowanej — Cecylii Gallerani, wydaje się
rozwiązany, a po opublikowaniu wyników najnow-
szych badań archiwalnych coraz mniej dyskusyjny
jest czas namalowania obrazu — lata 1489 —14902.
* Praca powstała przy życzliwej zachęcie i pomocy kilku
osób, którym pragnę gorąco podziękować, szczególnie Panu
Profesorowi Lechowi Kalinowskiemu za przyjęcie opieki meryto-
rycznej i mobilizujące uwagi na różnych etapach pracy, począw-
szy od „pomysłu”, który mogłam dzięki Jego inicjatywie przed-
stawić na posiedzeniu Komisji Teorii i Historii Sztuki Oddziału
Krakowskiego PAN, dnia 14 października 1993, aż po druk tej
tezy w Folia Historiae Artium.
Mam dług wdzięczności wobec Laurie Schneider, redaktora
naczelnego Source: Notę in the History of Art. Jej oraz anonimo-
wemu Recenzentowi pragnę podziękować za wskazówki biblio-
graficzne i zachętę do rozwinięcia tezy.
Jestem zobowiązana podziękować Panu Profesorowi Stani-
sławowi Niedźwiadkowi z Instytutu Zootechniki w Balicach za
dyskusję i umożliwienie obejrzenia interesujących mnie zwierząt.
Pani Docent Ewie Śnieżyńskiej-Stolotowej z Katedry Etnologii
Uniwersytetu Jagiellońskiego za konsultację i bardzo cenną
uwagę bibliograficzną.
Wdzięczna jestem za pomoc, jaką okazali mi Pani Doktor
Ellen E. Reeder, kurator sztuki starożytnej z Walters Art Gallery
w Baltimore, oraz Pan Profesor Antonio Sartori z Katedry
Epigrafiki Łacińskiej Uniwersytetu w Mediolanie, przysyłając
potrzebne mi materiały bibliograficzne.
Natomiast nadal pozostaje nierozstrzygnięta kwestia
znaczenia zwierzątka.
Przypomnijmy zatem, że po raz pierwszy ponad
sto lat temu rozpoznano w nim gronostaja — symbol
czystości, a w malowanej młodej kobiecie — alegorię
tej cnoty. Ta hipoteza stała się przeszkodą dla
Jerzego Mycielskiego, autora próby identyfikacji
modelki. Przedstawione przez niego dokumenty
wskazywały na Cecylię Gallerani, metresę księcia
Lodovico Sforzy zwanego il Moro (1452—1508),
regenta, a od r. 1494 władcy Mediolanu. Jednakże
sam badacz uznał kontekst taki za niestosowny3.
W roku 1900 Jan Bołoz-Antoniewicz stanowczo
odrzucił alegoryczny charakter obrazu. Punktem
wyjścia dla przedstawionej przez niego interpretacji
Artykuł przygotowany do druku był łaskaw recenzować
Profesor Zdzisław Zygulski, za co pragnę mu podziękować.
Wiele zawdzięczam przyjacielskiej uczynności moich koleża-
nek: Heleny Małkiewiczówny z Instytutu Historii Sztuki UJ,
która była pierwszym słuchaczem i krytycznym czytelnikiem
pracy i Bronisławy Gumińskiej z Muzeum Narodowego w Kra-
kowie oraz mojego kolegi Profesora Joachima Śliwy z Katedry
Archeologii Śródziemnomorskiej UJ, który pomógł mi w uzys-
kaniu kilku niedostępnych w Polsce artykułów. Dziękuję im.
1 Literaturę podaje M. Rzepińska, Co wiemy o „Damie
z gronostajem” z Muzeum Czartoryskich w Krakowie, Kraków
1990, wyd. 2, uzupełniona w ostatnim artykule Autorki: „Dama
z gronostajem”. Problemy ikonograficzne i historyczne (Folia His-
toriae Artium, 29, 1993), s. 85 — 93.
2 J. S h e 11, G. S i r o n i, Cecilia Gallerani: Leonardo’s Lady
with an Ermine (Artibus et Historiae, 25, 1992), s. 47 — 66.
3 J. Mycielski, Nowa galeria obrazów przy Muzeum ks.
Czartoryskich w Krakowie (Przegląd Polski, 28/4, 1893), s. 78.
Autorów pierwszej interpretacji przywołał ostatnio M. Rost-
worowski, Gry o Damę, Kraków 1994, s. 11 — 14, natomiast
hipotezę tę rozwinął J. Wałek, Portrety kobiece Leonarda da
Vinci, Kraków 1994, s. 16 — 50.
55