DOI Artikel:
Gadomski, Jerzy: Gotyckie malarstwo tablicowe małopolski 1420 - 1470: addenda
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20544#0036
nieznane. Spośród powstałych przed rokiem 1470
należą do nich wydobyte spod przemalowań obrazy
Matki Boskiej z Dzieciątkiem typu tzw. piekar-
skiego, n.p. w Woli Radziszowskiej pod Krakowem5
(ryc. 1) i w Slawęcinie koło Jasła6 (ryc. 2). Oprócz
tego drugiego wizerunku obszerniejsze omówienia
otrzymały też nieznane dotąd w literaturze Święte
Oblicze na rewersie obrazu Misericordia Domini
w Sulisławicach7 i odsłonięty spod przemalo-
wań, datowany na lata 1465 — 1477 obraz tronującej
Matki Boskiej z Dzieciątkiem, niegdyś w kościele
parafialnym w Żywcu8 (ryc. 3).
Pozostaje jeszcze grupa dzieł niedawno ujaw-
nionych i do literatury nie wprowadzonych lub
tylko wzmiankowanych albo — mimo publikacji
— wymagających korekty w datowaniu. Sześć
spośród takich przykładów, pochodzących z lat
1450—1470, przedstawiono w niniejszym artykule.
1. Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu prze-
chowuje fragment (część górną) prawego skrzydła
niewielkiego tryptyku, z zachowanymi w półposta-
ciach przedstawieniami św. Erharda na awersie i św.
Klary na rewersie9 (ryc. 4, 5).
Św. Erhard, biskup Ratyzbony, czczony był jako
patron chroniący przed zarazą, opiekun szpitali
i cechów szewców, kowali oraz piekarzy 10. W malar-
stwie małopolskim znany jest ze skrzydła z Kasiny
Wielkiej (przeniesionego tam zapewne z kościoła
Dominikanów w Krakowie), na którym przedsta-
wiono go około roku 1460 z parą oczu w dłoni, lecz
bez atrybutów biskupa11. Ikonografia św. Klary
również nie była w Małopolsce ustalona. Na po-
5 M. Schuster-Gawlowska, Contribution a la con-
naissance de l’atelier de peinture medievale de la Petite Pologne
a partir de Panalyse des dessins sous-jacents (Annales d’Histoire de
l’Art et d’Archeologie, 12, 1990), s. 51, il. 4, 4D.
6 W czasie konserwacji obrazu: S. Gomulanka, O nie-
znanej Hodegetrii z regionu jasielskiego (Roczniki Humanistyczne,
41/4, 1993), s. 142—146. Po konserwacji: P. Łopatkiewicz,
Gotycki obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w Slawęcinie [w:]
Wizerunki maryjne. Archidiecezja przemyska, diecezja rzeszowska,
II, pod red. I. Sapetowej, Rzeszów (w druku).
7 M. P i w o c k a, „Misericordia Domini” z Sulisławic (Folia
Historiae Artium, 29, 1993), s. 49 — 82.
8B. Gumińska, A. Hermanowicz-Hajto, Nie-
znany obraz gotyckiej Madonny z poziomką [w:] O sztuce Górnego
Śląska i przyległych ziem małopolskich, Katowice 1993,
s. 9-40.
9 Deska pozyskana przez Muzeum w r. 1972, opatrzona
numerem inw. MNS/1493/S. Ujęta w nową ramę, jej wymiary
60,7 x 28,7 cm; w świetle ramy pierwotnej 60 x 26,5 cm. Konser-
wacja skrzydła, z usunięciem przemalowań, była przedmiotem
pracy dyplomowej w r. 1989 na Wydziale Konserwacji i Re-
stauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie: B.
K u d u k, Konserwacja zachowanego częściowo skrzydła nieznane-
go tryptyku [...], mpis i dokumentacja w Archiwum Wydziału.
wstałym przed połową wieku XV obrazie Trzech
Świętych w Sandomierzu jej atrybutami są księga
i wypuszczająca pędy gałązka; z księgą i monstrancją
namalowano założycielkę klarysek na skrzydle ze
Starego Sącza (około 1500)12.
Obydwie postacie noszą wszelkie cechy typowe
dla małopolskich malowideł ołtarzowych połowy
XV wieku. Do cech tych należą: miękki styl drape-
rii, uproszczony modelunek dłoni i twarzy, z chara-
kterystyczną dla obrazów pochodzących z regionu
sądeckiego ekspresją fizjonomiczną, ograniczona ga-
ma kolorystyczna z rdzawoczerwonym tłem rewer-
su, stylizacja białej infuły i pastorału św. Erharda.
W tle awersu zastosowano folię srebrną, pokrytą
żółtym werniksem laserunkowym. Najbliższe tech-
niczne i stylowe odpowiedniki malowideł na skrzyd-
le w Nowym Sączu znajdujemy wśród dzieł malars-
twa z lat około 1440 — 1455: na fragmentach oł-
tarzowych z Korzennej („duże” Ukrzyżowanie,
skrzydło z Matką Boską Bolesną), na skrzydłach
z Nowego Sącza i obrazie w Żeleźnikowej, a także na
skrzydłach w Koszycach (z Bardiowa?) i tryptyku
w Maciejowcach13. Fragment tryptyku w Muzeum
w Nowym Sączu powstał zapewne około roku 1450.
Do roku 1972 deska znajdowała się w prywat-
nym domu we wsi Mszalnica Górna koło Nowego
Sącza14. Przechowywano ją tam od kilkudziesięciu
lat, jej dawniejsze dzieje są nieznane. Skrzydło
mogło należeć do tryptyku pochodzącego z jednego
z najbliższych kościołów, np. z istniejącej od wieku
XIV parafialnej świątyni w Mystkowie 1S, z jednego
z kościołów w Nowym Sączu, np. Franciszkanów,
Skrzydło publikowano trzykrotnie: M. T. Maszczak, Dom
gotycki w Nowym Sączu. Przewodnik, Nowy Sącz [b. r.], s. 6 — 7,
25; Sztuka gotycka Ziemi Sądeckiej. Katalog wystawy, Nowy Sącz
1992, s. 10, nr 3, il. 2 (oprać. M. Radożycka-Zielińska);
A. M. Olszewski, Wystawa sztuki gotyckiej Ziemi Sądeckiej
(1992) (Biuletyn Historii Sztuki, 55, 1993), s. 105, il. 7.
Wykorzystane w niniejszym artykule fotografie zawdzięczam
uprzejmości Dyrektora Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu,
p. mgr. Wacława Kawiorskiego.
10 G. K o s c h w i t z, Erhard von Regensburg [w:] Lexikon der
christlichen Ikonographie, VI, hrsg. W. Braunfels, Rom 1974,
szp. 164; R. Bauerreiss, Erhard, hl. [w:] Lexikon fur Theologie
und Kirche, III, 2. Aufl., hrsg. J. H ó f e r, K. Rahner,
Freiburg 1986, szp. 988 — 989.
11 J. Gadomski, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski
1460—1500, Warszawa 1988 [dalej: Gadomski 1988], il. 26.
12 Gadomski 1981, tabl. III, il. 5; Gadomski 1988, il.
194. Zob. E. Weis, F. Tschochner, Klara von Assisi [w:]
Lexikon der christlichen Ikonographie..., VII, 1974, szp. 314 — 318.
13 Por. G a d o m s k i 1981, il. 22, 23, 40-43, 48, 54, 55, 59.
14 Karta muzealna, oprać. M. T. Maszczak, 1986.
15 B. Kumor, Archidiakonat sądecki. Opracowanie materia-
łów źródłowych do atlasu historycznego Kościoła w Polsce (Ar-
chiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 9, 1964), s. 101 — 102.
32
należą do nich wydobyte spod przemalowań obrazy
Matki Boskiej z Dzieciątkiem typu tzw. piekar-
skiego, n.p. w Woli Radziszowskiej pod Krakowem5
(ryc. 1) i w Slawęcinie koło Jasła6 (ryc. 2). Oprócz
tego drugiego wizerunku obszerniejsze omówienia
otrzymały też nieznane dotąd w literaturze Święte
Oblicze na rewersie obrazu Misericordia Domini
w Sulisławicach7 i odsłonięty spod przemalo-
wań, datowany na lata 1465 — 1477 obraz tronującej
Matki Boskiej z Dzieciątkiem, niegdyś w kościele
parafialnym w Żywcu8 (ryc. 3).
Pozostaje jeszcze grupa dzieł niedawno ujaw-
nionych i do literatury nie wprowadzonych lub
tylko wzmiankowanych albo — mimo publikacji
— wymagających korekty w datowaniu. Sześć
spośród takich przykładów, pochodzących z lat
1450—1470, przedstawiono w niniejszym artykule.
1. Muzeum Okręgowe w Nowym Sączu prze-
chowuje fragment (część górną) prawego skrzydła
niewielkiego tryptyku, z zachowanymi w półposta-
ciach przedstawieniami św. Erharda na awersie i św.
Klary na rewersie9 (ryc. 4, 5).
Św. Erhard, biskup Ratyzbony, czczony był jako
patron chroniący przed zarazą, opiekun szpitali
i cechów szewców, kowali oraz piekarzy 10. W malar-
stwie małopolskim znany jest ze skrzydła z Kasiny
Wielkiej (przeniesionego tam zapewne z kościoła
Dominikanów w Krakowie), na którym przedsta-
wiono go około roku 1460 z parą oczu w dłoni, lecz
bez atrybutów biskupa11. Ikonografia św. Klary
również nie była w Małopolsce ustalona. Na po-
5 M. Schuster-Gawlowska, Contribution a la con-
naissance de l’atelier de peinture medievale de la Petite Pologne
a partir de Panalyse des dessins sous-jacents (Annales d’Histoire de
l’Art et d’Archeologie, 12, 1990), s. 51, il. 4, 4D.
6 W czasie konserwacji obrazu: S. Gomulanka, O nie-
znanej Hodegetrii z regionu jasielskiego (Roczniki Humanistyczne,
41/4, 1993), s. 142—146. Po konserwacji: P. Łopatkiewicz,
Gotycki obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem w Slawęcinie [w:]
Wizerunki maryjne. Archidiecezja przemyska, diecezja rzeszowska,
II, pod red. I. Sapetowej, Rzeszów (w druku).
7 M. P i w o c k a, „Misericordia Domini” z Sulisławic (Folia
Historiae Artium, 29, 1993), s. 49 — 82.
8B. Gumińska, A. Hermanowicz-Hajto, Nie-
znany obraz gotyckiej Madonny z poziomką [w:] O sztuce Górnego
Śląska i przyległych ziem małopolskich, Katowice 1993,
s. 9-40.
9 Deska pozyskana przez Muzeum w r. 1972, opatrzona
numerem inw. MNS/1493/S. Ujęta w nową ramę, jej wymiary
60,7 x 28,7 cm; w świetle ramy pierwotnej 60 x 26,5 cm. Konser-
wacja skrzydła, z usunięciem przemalowań, była przedmiotem
pracy dyplomowej w r. 1989 na Wydziale Konserwacji i Re-
stauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie: B.
K u d u k, Konserwacja zachowanego częściowo skrzydła nieznane-
go tryptyku [...], mpis i dokumentacja w Archiwum Wydziału.
wstałym przed połową wieku XV obrazie Trzech
Świętych w Sandomierzu jej atrybutami są księga
i wypuszczająca pędy gałązka; z księgą i monstrancją
namalowano założycielkę klarysek na skrzydle ze
Starego Sącza (około 1500)12.
Obydwie postacie noszą wszelkie cechy typowe
dla małopolskich malowideł ołtarzowych połowy
XV wieku. Do cech tych należą: miękki styl drape-
rii, uproszczony modelunek dłoni i twarzy, z chara-
kterystyczną dla obrazów pochodzących z regionu
sądeckiego ekspresją fizjonomiczną, ograniczona ga-
ma kolorystyczna z rdzawoczerwonym tłem rewer-
su, stylizacja białej infuły i pastorału św. Erharda.
W tle awersu zastosowano folię srebrną, pokrytą
żółtym werniksem laserunkowym. Najbliższe tech-
niczne i stylowe odpowiedniki malowideł na skrzyd-
le w Nowym Sączu znajdujemy wśród dzieł malars-
twa z lat około 1440 — 1455: na fragmentach oł-
tarzowych z Korzennej („duże” Ukrzyżowanie,
skrzydło z Matką Boską Bolesną), na skrzydłach
z Nowego Sącza i obrazie w Żeleźnikowej, a także na
skrzydłach w Koszycach (z Bardiowa?) i tryptyku
w Maciejowcach13. Fragment tryptyku w Muzeum
w Nowym Sączu powstał zapewne około roku 1450.
Do roku 1972 deska znajdowała się w prywat-
nym domu we wsi Mszalnica Górna koło Nowego
Sącza14. Przechowywano ją tam od kilkudziesięciu
lat, jej dawniejsze dzieje są nieznane. Skrzydło
mogło należeć do tryptyku pochodzącego z jednego
z najbliższych kościołów, np. z istniejącej od wieku
XIV parafialnej świątyni w Mystkowie 1S, z jednego
z kościołów w Nowym Sączu, np. Franciszkanów,
Skrzydło publikowano trzykrotnie: M. T. Maszczak, Dom
gotycki w Nowym Sączu. Przewodnik, Nowy Sącz [b. r.], s. 6 — 7,
25; Sztuka gotycka Ziemi Sądeckiej. Katalog wystawy, Nowy Sącz
1992, s. 10, nr 3, il. 2 (oprać. M. Radożycka-Zielińska);
A. M. Olszewski, Wystawa sztuki gotyckiej Ziemi Sądeckiej
(1992) (Biuletyn Historii Sztuki, 55, 1993), s. 105, il. 7.
Wykorzystane w niniejszym artykule fotografie zawdzięczam
uprzejmości Dyrektora Muzeum Okręgowego w Nowym Sączu,
p. mgr. Wacława Kawiorskiego.
10 G. K o s c h w i t z, Erhard von Regensburg [w:] Lexikon der
christlichen Ikonographie, VI, hrsg. W. Braunfels, Rom 1974,
szp. 164; R. Bauerreiss, Erhard, hl. [w:] Lexikon fur Theologie
und Kirche, III, 2. Aufl., hrsg. J. H ó f e r, K. Rahner,
Freiburg 1986, szp. 988 — 989.
11 J. Gadomski, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski
1460—1500, Warszawa 1988 [dalej: Gadomski 1988], il. 26.
12 Gadomski 1981, tabl. III, il. 5; Gadomski 1988, il.
194. Zob. E. Weis, F. Tschochner, Klara von Assisi [w:]
Lexikon der christlichen Ikonographie..., VII, 1974, szp. 314 — 318.
13 Por. G a d o m s k i 1981, il. 22, 23, 40-43, 48, 54, 55, 59.
14 Karta muzealna, oprać. M. T. Maszczak, 1986.
15 B. Kumor, Archidiakonat sądecki. Opracowanie materia-
łów źródłowych do atlasu historycznego Kościoła w Polsce (Ar-
chiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne, 9, 1964), s. 101 — 102.
32