DOI article:
Gadomski, Jerzy: Gotyckie malarstwo tablicowe małopolski 1420 - 1470: addenda
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20544#0040
pierwotne23, rzadko pojawiające się przed rokiem
1460. Reliefowy modelunek tła — zanim rozpo-
wszechnił się w malarstwie ołtarzowym — mógł
przysługiwać przenośnym obrazom kultowym, jak
w przypadku podobnego wizerunku Matki Boskiej
z Dzieciątkiem w ramie relikwiarzowej w krakow-
skim kościele Mariackim24. Przewaga cech stylo-
wych z lat 1450— 1460 pozwala odnieść obraz w kla-
sztorze Kapucynów do tego właśnie okresu, raczej
do drugiej połowy lat pięćdziesiątych.
Pochodzenia obrazu nie udało się ustalić. Naj-
starsza o nim wiadomość zawarta jest w napisie na
odwrotnej stronie deski (łączącym się zapewne
z pierwszym przemalowaniem): „X Pani — Jago-
dzieński — Kunegunda — ten relikwiar. Jakub
Michalski. Malarz — R. P. 1728”25. Wcześniejsze
dzieje obrazu pozostają nieznane.
3. W lewym bocznym ołtarzu w nawie kościoła
parafialnego w Lubli koło Jasła znajduje się obraz
o temacie nazywanym Misericordia Domini (ryc. 7).
W czasie konserwacji przeprowadzonej w latach
1989—1990 przywrócono malowidłu pierwotną po-
stać z XV wieku, pozostawiono jednak pochodzące
z epoki nowożytnej tło i nimby, dodane w dwóch
etapach, przed i po roku 170026.
Temat określany jako Misericordia Domini, Ima-
go Pietatis lub Chrystus w studni, znany jest w tab-
licowym malarstwie małopolskim z kilku przykła-
dów z trzeciej ćwierci XV wieku. Są to obrazy ze
Zbylitowskiej Góry, Biecza (zaginiony), Sulisławic,
Iwanowic27, powtórzono też dwukrotnie ten temat
na dyptyku nieznanego pochodzenia w Muzeum
Diecezjalnym w Sandomierzu28. Podobnie jak
w Lubli, we wszystkich pozostałych małopolskich
przedstawieniach Misericordiae Domini stojącemu
w sarkofagu Chrystusowi towarzyszy Matka Boska
23 Wskazują na to zarówno stylowe cechy ornamentu, jak
i ślady pierwotnych złoceń (Śliwińska, o. c.).
24 Gadomski 1981, il. 94.
25 Napis cytuje Gadacz, o. c., s. 186.
26 Wymiary podobrazia sklejonego z trzech desek lipowych:
94 x 63 cm, obrazu w świetle ramy 90 x 59 cm. Pełną konserwację
obrazu wykonała G. Głaz, Konserwacja XV-wiecznego obrazu
„Misericordia Domini” z Lubli, 1990, praca dyplomowa w Ar-
chiwum Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akade-
mii Sztuk Pięknych w Krakowie. Pani mgr Grażynie Głaz
dziękuję za możliwość wykorzystania w tym artykule fotografii
obrazu.
27 Walicki, o. c., s. 299, nr 21, 22, s. 302-303, nr 40;
Tórók, A Mateóci Mester..., s. 58, il. 23, 24; Gadomski
1981, s. 48, il. 44, 68, 91, 92, 281; Piwocka, o. c., s. 55, il. 2,
24-27.
28 Zob. przyp. 2.
29 Odrębny, południowy typ tematu Pieta rozpatruje L.
Kai inowski, Geneza Piety średniowiecznej (Prace Komisji
Bolesna. Z czterema z nich łączy obraz w Lubli gest
Marii okrywającej Syna połą płaszcza (Biecz, Iwa-
nowice, Sandomierz — dwukrotnie), a z dwoma —
widniejący w tle krzyż (Biecz, Sandomierz — re-
wers). Wyjątkowy w tym zespole jest na tablicy
w Lubli układ rąk Chrystusa: nie unosi ich w geście
pokazywania ran ani nie krzyżuje przed sobą, lecz
opuszcza ramiona, dotykając dłońmi krawędzi sar-
kofagu.
Istotnym wyróżnikiem przyjętej w obrazie for-
muły ikonograficznej jest wspomniany krzyż w tle.
Motyw ten należy do cech typu południowego29,
stosowanego przede wszystkim w malarstwie włos-
kim XIV i XV wieku, w różnych odmianach:
z towarzyszącymi Chrystusowi Marią i św. Janem
lub bez nich, z narzędziami męki otaczającymi krzyż
albo z samym krzyżem. Ramiona Chrystusa — jeśli
są opuszczone — układają się na kształt odwróconej
litery V lub krzyżują na wysokości bioder30. Dla
układu opuszczonych rąk Chrystusa i Jego prawej
dłoni na obrazie w Lubli — bliskim, niemal iden-
tycznym odpowiednikiem jest poza Zbawiciela na
obrazie z kościoła klasztornego augustianów
Św. Michała (,,Wengenkirche”) w Ulm, namalowa-
nym w roku 1457 przez Mistrza Skrzydeł Ołtarza
w Sterzing (Monachium, Bayerisches Nationalmu-
seum)31.
W ogólnym charakterze stylowym obraz w Lubli
należy do małopolskiego malarstwa trzeciej ćwierci
XV wieku. Cechą dzieł z lat pięćdziesiątych jest
miękki jeszcze styl draperii, a także sposób modelo-
wania ciała, szczególnie wrzecionowatej klatki pier-
siowej Chrystusa, Jego ramion i obrysowanych kon-
turem dłoni czy bolesna ekspresja twarzy podkreś-
lona esowatym wygięciem brwi (ryc. 8). Układ
prawej dłoni Marii z odłączonym kciukiem przypo-
Historii Sztuki PAU, 10, 1952), s. 171 n., zwłaszcza s. 187—189,
przyp. 7 (jednym z wyróżników typu jest krzyż w tle).
30 E. Panofsky, Imago Pietatis [w:] Tegoż, Studia
z historii sztuki, wybrał i oprać. J. Białostocki, War-
szawa 1971, s. 97 — 100, il. 87, 88, 91; S. R i n g b o m, Icon
to Narratme. The Rise of the Dramatic Close-Up in Fifte-
enth-Century Devotional Painting, Dornspijk 1984 [reprint],
s. 107, il. 60; H. B e 11 i n g, Das Bild und sein Publikum im
Mittelalter. Form und Funktion friiher Bildtafeln der Passion,
Berlin 1981, s. 72, 76, 100, 118, 122, 283-286, il. 15, 29, 36,
41, 108.
31 W. Hiitt, Deutsche Malerei und Graphik der friihburger-
lichen Revolution, Leipzig 1973, s. 74, il. 37; autor omyłkowo
podaje Starą Pinakotekę w Monachium jako miejsce przechowy-
wania tablicy, w przekładzie polskim (Niemieckie malarstwo
i grafika późnego gotyku i renesansu, Warszawa 1985, s. 52 — 53,
il. 25) nie powtórzono tego błędu. W Bayerisches National-
museum (Multscher-Saal 8) obraz opatrzony jest numerem inw.
L 1362/3148.
36
1460. Reliefowy modelunek tła — zanim rozpo-
wszechnił się w malarstwie ołtarzowym — mógł
przysługiwać przenośnym obrazom kultowym, jak
w przypadku podobnego wizerunku Matki Boskiej
z Dzieciątkiem w ramie relikwiarzowej w krakow-
skim kościele Mariackim24. Przewaga cech stylo-
wych z lat 1450— 1460 pozwala odnieść obraz w kla-
sztorze Kapucynów do tego właśnie okresu, raczej
do drugiej połowy lat pięćdziesiątych.
Pochodzenia obrazu nie udało się ustalić. Naj-
starsza o nim wiadomość zawarta jest w napisie na
odwrotnej stronie deski (łączącym się zapewne
z pierwszym przemalowaniem): „X Pani — Jago-
dzieński — Kunegunda — ten relikwiar. Jakub
Michalski. Malarz — R. P. 1728”25. Wcześniejsze
dzieje obrazu pozostają nieznane.
3. W lewym bocznym ołtarzu w nawie kościoła
parafialnego w Lubli koło Jasła znajduje się obraz
o temacie nazywanym Misericordia Domini (ryc. 7).
W czasie konserwacji przeprowadzonej w latach
1989—1990 przywrócono malowidłu pierwotną po-
stać z XV wieku, pozostawiono jednak pochodzące
z epoki nowożytnej tło i nimby, dodane w dwóch
etapach, przed i po roku 170026.
Temat określany jako Misericordia Domini, Ima-
go Pietatis lub Chrystus w studni, znany jest w tab-
licowym malarstwie małopolskim z kilku przykła-
dów z trzeciej ćwierci XV wieku. Są to obrazy ze
Zbylitowskiej Góry, Biecza (zaginiony), Sulisławic,
Iwanowic27, powtórzono też dwukrotnie ten temat
na dyptyku nieznanego pochodzenia w Muzeum
Diecezjalnym w Sandomierzu28. Podobnie jak
w Lubli, we wszystkich pozostałych małopolskich
przedstawieniach Misericordiae Domini stojącemu
w sarkofagu Chrystusowi towarzyszy Matka Boska
23 Wskazują na to zarówno stylowe cechy ornamentu, jak
i ślady pierwotnych złoceń (Śliwińska, o. c.).
24 Gadomski 1981, il. 94.
25 Napis cytuje Gadacz, o. c., s. 186.
26 Wymiary podobrazia sklejonego z trzech desek lipowych:
94 x 63 cm, obrazu w świetle ramy 90 x 59 cm. Pełną konserwację
obrazu wykonała G. Głaz, Konserwacja XV-wiecznego obrazu
„Misericordia Domini” z Lubli, 1990, praca dyplomowa w Ar-
chiwum Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akade-
mii Sztuk Pięknych w Krakowie. Pani mgr Grażynie Głaz
dziękuję za możliwość wykorzystania w tym artykule fotografii
obrazu.
27 Walicki, o. c., s. 299, nr 21, 22, s. 302-303, nr 40;
Tórók, A Mateóci Mester..., s. 58, il. 23, 24; Gadomski
1981, s. 48, il. 44, 68, 91, 92, 281; Piwocka, o. c., s. 55, il. 2,
24-27.
28 Zob. przyp. 2.
29 Odrębny, południowy typ tematu Pieta rozpatruje L.
Kai inowski, Geneza Piety średniowiecznej (Prace Komisji
Bolesna. Z czterema z nich łączy obraz w Lubli gest
Marii okrywającej Syna połą płaszcza (Biecz, Iwa-
nowice, Sandomierz — dwukrotnie), a z dwoma —
widniejący w tle krzyż (Biecz, Sandomierz — re-
wers). Wyjątkowy w tym zespole jest na tablicy
w Lubli układ rąk Chrystusa: nie unosi ich w geście
pokazywania ran ani nie krzyżuje przed sobą, lecz
opuszcza ramiona, dotykając dłońmi krawędzi sar-
kofagu.
Istotnym wyróżnikiem przyjętej w obrazie for-
muły ikonograficznej jest wspomniany krzyż w tle.
Motyw ten należy do cech typu południowego29,
stosowanego przede wszystkim w malarstwie włos-
kim XIV i XV wieku, w różnych odmianach:
z towarzyszącymi Chrystusowi Marią i św. Janem
lub bez nich, z narzędziami męki otaczającymi krzyż
albo z samym krzyżem. Ramiona Chrystusa — jeśli
są opuszczone — układają się na kształt odwróconej
litery V lub krzyżują na wysokości bioder30. Dla
układu opuszczonych rąk Chrystusa i Jego prawej
dłoni na obrazie w Lubli — bliskim, niemal iden-
tycznym odpowiednikiem jest poza Zbawiciela na
obrazie z kościoła klasztornego augustianów
Św. Michała (,,Wengenkirche”) w Ulm, namalowa-
nym w roku 1457 przez Mistrza Skrzydeł Ołtarza
w Sterzing (Monachium, Bayerisches Nationalmu-
seum)31.
W ogólnym charakterze stylowym obraz w Lubli
należy do małopolskiego malarstwa trzeciej ćwierci
XV wieku. Cechą dzieł z lat pięćdziesiątych jest
miękki jeszcze styl draperii, a także sposób modelo-
wania ciała, szczególnie wrzecionowatej klatki pier-
siowej Chrystusa, Jego ramion i obrysowanych kon-
turem dłoni czy bolesna ekspresja twarzy podkreś-
lona esowatym wygięciem brwi (ryc. 8). Układ
prawej dłoni Marii z odłączonym kciukiem przypo-
Historii Sztuki PAU, 10, 1952), s. 171 n., zwłaszcza s. 187—189,
przyp. 7 (jednym z wyróżników typu jest krzyż w tle).
30 E. Panofsky, Imago Pietatis [w:] Tegoż, Studia
z historii sztuki, wybrał i oprać. J. Białostocki, War-
szawa 1971, s. 97 — 100, il. 87, 88, 91; S. R i n g b o m, Icon
to Narratme. The Rise of the Dramatic Close-Up in Fifte-
enth-Century Devotional Painting, Dornspijk 1984 [reprint],
s. 107, il. 60; H. B e 11 i n g, Das Bild und sein Publikum im
Mittelalter. Form und Funktion friiher Bildtafeln der Passion,
Berlin 1981, s. 72, 76, 100, 118, 122, 283-286, il. 15, 29, 36,
41, 108.
31 W. Hiitt, Deutsche Malerei und Graphik der friihburger-
lichen Revolution, Leipzig 1973, s. 74, il. 37; autor omyłkowo
podaje Starą Pinakotekę w Monachium jako miejsce przechowy-
wania tablicy, w przekładzie polskim (Niemieckie malarstwo
i grafika późnego gotyku i renesansu, Warszawa 1985, s. 52 — 53,
il. 25) nie powtórzono tego błędu. W Bayerisches National-
museum (Multscher-Saal 8) obraz opatrzony jest numerem inw.
L 1362/3148.
36