DOI article:
Gadomski, Jerzy: Gotyckie malarstwo tablicowe małopolski 1420 - 1470: addenda
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.20544#0045
cysters związany był bez wątpienia z konwentem
w Koprzywnicy, Lubią bowiem należała do wsi
nadanych tamtejszemu klasztorowi przez Mikołaja
Bogorię w roku 118 5 33 i ten stan posiadania utrzy-
mywał się w wieku XV, gdy wieś miała już kościół
parafialny34. Klucz do określenia adresata fundacji
tkwi w rozpoznaniu adorantów i nie wyjaśnionego
jeszcze znaku w tarczy. Tymczasem można przyjąć,
że w grę wchodziły dwie możliwości: 1) obraz
ofiarowano kościołowi w Koprzywnicy, a w przed-
sięwzięciu fundacyjnym wsparła cystersa para spo-
krewnionych z nim mieszczan, może z położonej
opodal klasztoru osady lub z Sandomierza; w nie-
znanym okresie epoki nowożytnej obraz przeniesio-
no do związanego z klasztorem koprzywnickim (do
roku 1786) kościoła w Lubli; 2) obraz od początku
przeznaczony był dla pozostającego pod opieką cys-
tersów w Koprzywnicy kościoła w Lubli, a para
mieszczan pochodziła z jednego z pobliskich miast:
Frysztaku, Jasła łub Krosna.
4. Dwa skrzydła tryptyku z postaciami czworga
świętych na awersach i Zwiastowaniem na rewer-
sach, pochodzące z kościoła parafialnego w Żurowej
koło Biecza, są własnością Muzeum Archidiecezjal-
nego w Przemyślu35 (ryc. 11, 12). W literaturze
skrzydła były jedynie wzmiankowane jako przykład
obrazów ołtarzowych sprzed roku 1470 o często
spotykanej w Małopolsce dyspozycji tematów36.
Awersy obydwu skrzydeł podzielono poziomą,
malowaną ramą na dwie kwatery. Rozmieszczone
w nich postacie świętych można rozpoznać tylko
w części. Na kwaterach górnych widnieją postacie
dwóch świętych biskupów z księgami, bez atrybu-
tów indywidualnych. Święty biskup po lewej okryty
jest czerwoną kapą z zieloną podszewką i ciemno-
błękitną dalmatyką, spod której dołem wyłania się
alba. W mocno zniszczonym piórze jego pastorału
widoczne są ślady nakłuwanej w zaprawie, nieczy-
telnej litery. Stanowiący jego „pendant” biskup na
skrzydle prawym odziany jest w kapę o odwrotnym
rozmieszczeniu kolorów: stronę wierzchnią ma zie-
loną a podszewkę czerwoną. Kolory dalmatyki, alby
i białej infuły ze srebrnymi circulusem i titulusem są
33 Joannis Dlugossii [...] opera omnia cura A. Pr zez -
d z i e c k i edita, IX: Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis
[dalej: Lib. ben.\, III: Monasteria, Cracoviae 1864, s. 377.
Nadanie to potwierdził dokument Bolesława Wstydliwego
z r. 1277: Z. Kozłowska-Budkowa, S. Szczur, Dzieje
opactwa cystersów w Koprzywnicy do końca XIV wieku (Nasza
Przeszłość, 60, 1983), s. 72; por. też s. 13, 18-19. W r. 1374 opat
Konrad nadał Lubli prawo niemieckie i sołectwo (Tamże,
s. 63-64).
34 Lib. ben., s. 381.
35 Nry inw. 332a, 332b. Skrzydła pozyskane z Żurowej w r.
w stroju obydwu biskupów podobne. W piórze
pastorału drugiego z nich umieszczono minuskuło-
we litery „m” lub „ni” (Martinus? Nicolaus?), a na
parurze humerału wykonano techniką nakłuwania
dalsze litery, dziś nieczytelne. Na dolnej kwaterze
lewego skrzydła przedstawiono św. Bernardyna ze
Sieny, w oliwkowozielonym habicie z kapturem,
z księgą i otoczonym promieniami emblematem
z trygramem „ihs” (ryc. 13). Święta niewiasta na
prawym skrzydle, okryta czerwonym płaszczem,
w lewej ręce trzyma koszyk wypełniony czerwonymi
kwiatami, a więc atrybut św. Doroty, jednak w ręce
prawej widoczne są nikle ślady innego przedmiotu,
przypominającego obcęgi św. Apolonii, może usu-
niętego przez samego malarza w czasie kończenia
obrazu.
Zwiastowanie na rewersach utrzymane jest
w konwencji typowej dla małopolskich tryptyków
z lat 1420—1470: na jednolitym, brązowoczerwo-
nym tle po lewej klęczy Gabriel w albie, z banderolą
i napisem „Ave maria gratia plena dominus”, po
prawej stoi Maria w białej szacie, z otwartą księgą
w dłoni.
Postać św. Bernardyna jest w malarstwie mało-
polskim czwartym zachowanym przedstawieniem
reformatora Franciszkanów — w grupie tych, które
powstały wkrótce po wizycie Jana Kapistrana
w Krakowie (1453—1454); trzy pozostałe znane są
z tryptyków w Łopusznej i Maciejowcach oraz
z „małego” Ukrzyżowania z Korzennej37. Św. Ber-
nardyn na skrzydle z Żurowej został scharakteryzo-
wany zgodnie z zasadami przestrzeganymi w przed-
stawieniach małopolskich: ma łysą głowę, ascetyczną
twarz o zapadniętych policzkach i napiętych ścięg-
nach szyi, franciszkański habit z osuwającym się
z głowy kapturem i trzyma w rękach wymienione
już atrybuty. Są jednak różnice, tylko bowiem na
kwaterze z Żurowej święty zwrócony jest w prawo,
ma opuszczone oczy, a księga pozostaje otwarta (jak
na włoskich pokanonizacyjnych obrazach św. Ber-
nardyna38). Oznacza to jedynie, że malarz skrzydeł
z Żurowej posłużył się innym wzorem niż twórcy
pozostałych wizerunków świętego ze Sieny.
1930 (księga inwentarzowa Muzeum). Ramy pierwotne, sreb-
rzone i malowane czerwienią. Wymiary wraz z ramami: skrzydło
lewe 134x44 cm, prawe 133 x45,5 cm; obrazy w świetle ram:
skrzydło lewe, awers 121,5x30,5 cm, rewers 121x30,5 cm,
skrzydło prawe, awers 120x32 cm, rewers 120x31,5 cm. Przed
r. 1980 skrzydła poddano konserwacji zachowawczej, z uzupeł-
nieniem nieznacznych ubytków warstwy malarskiej jedynie na
rewersach, w obrębie postaci Gabriela i Marii.
36 M.in. Gadomski 1981, s. 41, 49, 58.
37 Tamże, s. 58, ił. 35, 49, 168, 169, 171.
38 Tamże, ił. 172, 173.
41
w Koprzywnicy, Lubią bowiem należała do wsi
nadanych tamtejszemu klasztorowi przez Mikołaja
Bogorię w roku 118 5 33 i ten stan posiadania utrzy-
mywał się w wieku XV, gdy wieś miała już kościół
parafialny34. Klucz do określenia adresata fundacji
tkwi w rozpoznaniu adorantów i nie wyjaśnionego
jeszcze znaku w tarczy. Tymczasem można przyjąć,
że w grę wchodziły dwie możliwości: 1) obraz
ofiarowano kościołowi w Koprzywnicy, a w przed-
sięwzięciu fundacyjnym wsparła cystersa para spo-
krewnionych z nim mieszczan, może z położonej
opodal klasztoru osady lub z Sandomierza; w nie-
znanym okresie epoki nowożytnej obraz przeniesio-
no do związanego z klasztorem koprzywnickim (do
roku 1786) kościoła w Lubli; 2) obraz od początku
przeznaczony był dla pozostającego pod opieką cys-
tersów w Koprzywnicy kościoła w Lubli, a para
mieszczan pochodziła z jednego z pobliskich miast:
Frysztaku, Jasła łub Krosna.
4. Dwa skrzydła tryptyku z postaciami czworga
świętych na awersach i Zwiastowaniem na rewer-
sach, pochodzące z kościoła parafialnego w Żurowej
koło Biecza, są własnością Muzeum Archidiecezjal-
nego w Przemyślu35 (ryc. 11, 12). W literaturze
skrzydła były jedynie wzmiankowane jako przykład
obrazów ołtarzowych sprzed roku 1470 o często
spotykanej w Małopolsce dyspozycji tematów36.
Awersy obydwu skrzydeł podzielono poziomą,
malowaną ramą na dwie kwatery. Rozmieszczone
w nich postacie świętych można rozpoznać tylko
w części. Na kwaterach górnych widnieją postacie
dwóch świętych biskupów z księgami, bez atrybu-
tów indywidualnych. Święty biskup po lewej okryty
jest czerwoną kapą z zieloną podszewką i ciemno-
błękitną dalmatyką, spod której dołem wyłania się
alba. W mocno zniszczonym piórze jego pastorału
widoczne są ślady nakłuwanej w zaprawie, nieczy-
telnej litery. Stanowiący jego „pendant” biskup na
skrzydle prawym odziany jest w kapę o odwrotnym
rozmieszczeniu kolorów: stronę wierzchnią ma zie-
loną a podszewkę czerwoną. Kolory dalmatyki, alby
i białej infuły ze srebrnymi circulusem i titulusem są
33 Joannis Dlugossii [...] opera omnia cura A. Pr zez -
d z i e c k i edita, IX: Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis
[dalej: Lib. ben.\, III: Monasteria, Cracoviae 1864, s. 377.
Nadanie to potwierdził dokument Bolesława Wstydliwego
z r. 1277: Z. Kozłowska-Budkowa, S. Szczur, Dzieje
opactwa cystersów w Koprzywnicy do końca XIV wieku (Nasza
Przeszłość, 60, 1983), s. 72; por. też s. 13, 18-19. W r. 1374 opat
Konrad nadał Lubli prawo niemieckie i sołectwo (Tamże,
s. 63-64).
34 Lib. ben., s. 381.
35 Nry inw. 332a, 332b. Skrzydła pozyskane z Żurowej w r.
w stroju obydwu biskupów podobne. W piórze
pastorału drugiego z nich umieszczono minuskuło-
we litery „m” lub „ni” (Martinus? Nicolaus?), a na
parurze humerału wykonano techniką nakłuwania
dalsze litery, dziś nieczytelne. Na dolnej kwaterze
lewego skrzydła przedstawiono św. Bernardyna ze
Sieny, w oliwkowozielonym habicie z kapturem,
z księgą i otoczonym promieniami emblematem
z trygramem „ihs” (ryc. 13). Święta niewiasta na
prawym skrzydle, okryta czerwonym płaszczem,
w lewej ręce trzyma koszyk wypełniony czerwonymi
kwiatami, a więc atrybut św. Doroty, jednak w ręce
prawej widoczne są nikle ślady innego przedmiotu,
przypominającego obcęgi św. Apolonii, może usu-
niętego przez samego malarza w czasie kończenia
obrazu.
Zwiastowanie na rewersach utrzymane jest
w konwencji typowej dla małopolskich tryptyków
z lat 1420—1470: na jednolitym, brązowoczerwo-
nym tle po lewej klęczy Gabriel w albie, z banderolą
i napisem „Ave maria gratia plena dominus”, po
prawej stoi Maria w białej szacie, z otwartą księgą
w dłoni.
Postać św. Bernardyna jest w malarstwie mało-
polskim czwartym zachowanym przedstawieniem
reformatora Franciszkanów — w grupie tych, które
powstały wkrótce po wizycie Jana Kapistrana
w Krakowie (1453—1454); trzy pozostałe znane są
z tryptyków w Łopusznej i Maciejowcach oraz
z „małego” Ukrzyżowania z Korzennej37. Św. Ber-
nardyn na skrzydle z Żurowej został scharakteryzo-
wany zgodnie z zasadami przestrzeganymi w przed-
stawieniach małopolskich: ma łysą głowę, ascetyczną
twarz o zapadniętych policzkach i napiętych ścięg-
nach szyi, franciszkański habit z osuwającym się
z głowy kapturem i trzyma w rękach wymienione
już atrybuty. Są jednak różnice, tylko bowiem na
kwaterze z Żurowej święty zwrócony jest w prawo,
ma opuszczone oczy, a księga pozostaje otwarta (jak
na włoskich pokanonizacyjnych obrazach św. Ber-
nardyna38). Oznacza to jedynie, że malarz skrzydeł
z Żurowej posłużył się innym wzorem niż twórcy
pozostałych wizerunków świętego ze Sieny.
1930 (księga inwentarzowa Muzeum). Ramy pierwotne, sreb-
rzone i malowane czerwienią. Wymiary wraz z ramami: skrzydło
lewe 134x44 cm, prawe 133 x45,5 cm; obrazy w świetle ram:
skrzydło lewe, awers 121,5x30,5 cm, rewers 121x30,5 cm,
skrzydło prawe, awers 120x32 cm, rewers 120x31,5 cm. Przed
r. 1980 skrzydła poddano konserwacji zachowawczej, z uzupeł-
nieniem nieznacznych ubytków warstwy malarskiej jedynie na
rewersach, w obrębie postaci Gabriela i Marii.
36 M.in. Gadomski 1981, s. 41, 49, 58.
37 Tamże, s. 58, ił. 35, 49, 168, 169, 171.
38 Tamże, ił. 172, 173.
41