DOI Artikel:
Moczulska, Krystyna: Najpiękniejsza Gallerani i najdoskonalsza ΓAΛÉH w portrecie namalowanym przez Leonarda da Vinci
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20544#0070
4. Kobieta z fretką (fot. Z. Żygulski)
Ten przesąd utrzymywał się przez wiele wieków
w bestiariach, ale wiadomo też, że i dzieła Arystote-
lesa były dostępne, dobrze znane i dyskutowane
zwłaszcza na dworze mediolańskim.
Wspomniana właściwość przypisywana łasicy,
w micie wytłumaczona jako kara, w średniowieczu wy-
korzystana została przez symbolikę chrześcijańską. Do
uwydatnienia tej symboliki najbardziej ze zwierząt
łasicowatych odpowiedni był gronostaj — delikatny,
o najpiękniejszym, najcenniejszym białym futerku.
W r. 1969 Herbert Friedmann, w artykule o iko-
nografii obrazu ołtarzowego z 2. połowy w. XV,
przypisywanego Botticiniemu, zwrócił uwagę na
zasłonę nad tronem Matki Boskiej z Dzieciątkiem,
ozdobioną futerkiem gronostaja, tak dobrze znanego
symbolu czystości63. Jako ilustracja takiego znacze-
63 H. Friedmann, Footnotes to the Painted Page: The
Iconography of an Altarpiece by Botticini (The Metropolitan
Museum of Art Bulletin, 28, 1969), s. 1 — 16.
64 Żygulski, o. c., s. 20.
nia zwierzątka posłużył mu za przykład m.in. obraz
pędzla Carpaccia (z r. 1510), z wizerunkiem stojące-
go młodego księcia w zbroi oraz gronostaja, umiesz-
czonego pośród traw i kwiatów. Obok gronostaja
znajduje się wspomniana wyżej dewiza: „Mało mori
quam foedari”. Najbardziej znanym przykładem
takiej symboliki zwierzęcia według Friedmanna jest
portret Damy z gronostajem Leonarda. Autor zwró-
cił też uwagę na wierzenie utrwalone w bestiariach,
że u gronostaja poczęcie odbywa się przez ucho, co
odczytywano jako aluzję do mistycznego poczęcia
przez Marię Słowa Bożego.
Tę paralelę można poprowadzić dalej, kiedy
przywołamy cytowany fragment wiersza Bellincio-
niego: „ona zdaje się nasłuchiwać” — czyli otwiera
się na coś, co jest słyszane. Najpiękniejsza, wybrana,
trzymająca gronostaja, więc czysta i niewinna, ubra-
na w błękitny płaszcz. „Błękit płaszcza stanowi
odważną, może nawet wyzywającą reminiscencję
błękitnych płaszczy Madonn (gronostaj zajął miejsce
Dzieciątka)” — napisał Żygulski64. Dodajmy jesz-
cze — Cecylia „nie mówi”, lecz dotykając grono-
staja wskazuje nań. Byłby on zatem symbolem
w sensie podwójnym, jako czystość i jako prefigura-
cja dziecka. Portret Cecylii wyrażałby alegorię czys-
tości i alegorię macierzyńskiej miłości. Castitas i Ca-
ritas — połączone alegorie dwóch cnót — podwójna
doskonałość. Władysław Tatarkiewicz zwraca uwa-
gę, że „prawdziwym wybuchem potrzeby doskona-
łości było Odrodzenie”. Pojęcie doskonałości doty-
czyło człowieka, sztuki (znane są na ten temat opinie
Leonarda), także liczb (dla liczby 3 doskonałość
weszła w przysłowie: omne trinum perfectum), har-
monii, itp. Tak więc Cecylia Gallerani, będąca
ucieleśnieniem powyższych cnót, istota doskonała,
mogła być porównana do Istoty Boskiej. Byłoby to,
według określenia Kuczyńskiej, wyrazem intensyfi-
kacji doskonałości, a nie jej podważeniem63.
Wróćmy do autora studium o obrazie Botticinie-
go. Wskazał on źródło koncepcji „poczęcia przez
ucho” — Owidiuszowy mit Alkmeny przejęty przez
legendę chrześcijańską. Zwrócił też uwagę, że trady-
cja używania skórek gronostajowych była do tego
stopnia utrwalona, że malarz nie musiał uświada-
miać sobie ich symbolicznego znaczenia66. Były one
wykorzystywane nie tylko do zdobienia strojów
reprezentacyjnych przy różnych ceremoniach, lecz
służyły też do podszycia płaszczy i ubrań. Moda na
skórki z gronostajów, kun, soboli (łasicowate) i po-
65 W. Tatarkiewicz, O doskonałości, Warszawa 1976,
s. 23, s. 45 — 47; następnie Kuczyńska, o. c., s. 83.
66 Friedmann, o. c., s. 4 i n.
66
Ten przesąd utrzymywał się przez wiele wieków
w bestiariach, ale wiadomo też, że i dzieła Arystote-
lesa były dostępne, dobrze znane i dyskutowane
zwłaszcza na dworze mediolańskim.
Wspomniana właściwość przypisywana łasicy,
w micie wytłumaczona jako kara, w średniowieczu wy-
korzystana została przez symbolikę chrześcijańską. Do
uwydatnienia tej symboliki najbardziej ze zwierząt
łasicowatych odpowiedni był gronostaj — delikatny,
o najpiękniejszym, najcenniejszym białym futerku.
W r. 1969 Herbert Friedmann, w artykule o iko-
nografii obrazu ołtarzowego z 2. połowy w. XV,
przypisywanego Botticiniemu, zwrócił uwagę na
zasłonę nad tronem Matki Boskiej z Dzieciątkiem,
ozdobioną futerkiem gronostaja, tak dobrze znanego
symbolu czystości63. Jako ilustracja takiego znacze-
63 H. Friedmann, Footnotes to the Painted Page: The
Iconography of an Altarpiece by Botticini (The Metropolitan
Museum of Art Bulletin, 28, 1969), s. 1 — 16.
64 Żygulski, o. c., s. 20.
nia zwierzątka posłużył mu za przykład m.in. obraz
pędzla Carpaccia (z r. 1510), z wizerunkiem stojące-
go młodego księcia w zbroi oraz gronostaja, umiesz-
czonego pośród traw i kwiatów. Obok gronostaja
znajduje się wspomniana wyżej dewiza: „Mało mori
quam foedari”. Najbardziej znanym przykładem
takiej symboliki zwierzęcia według Friedmanna jest
portret Damy z gronostajem Leonarda. Autor zwró-
cił też uwagę na wierzenie utrwalone w bestiariach,
że u gronostaja poczęcie odbywa się przez ucho, co
odczytywano jako aluzję do mistycznego poczęcia
przez Marię Słowa Bożego.
Tę paralelę można poprowadzić dalej, kiedy
przywołamy cytowany fragment wiersza Bellincio-
niego: „ona zdaje się nasłuchiwać” — czyli otwiera
się na coś, co jest słyszane. Najpiękniejsza, wybrana,
trzymająca gronostaja, więc czysta i niewinna, ubra-
na w błękitny płaszcz. „Błękit płaszcza stanowi
odważną, może nawet wyzywającą reminiscencję
błękitnych płaszczy Madonn (gronostaj zajął miejsce
Dzieciątka)” — napisał Żygulski64. Dodajmy jesz-
cze — Cecylia „nie mówi”, lecz dotykając grono-
staja wskazuje nań. Byłby on zatem symbolem
w sensie podwójnym, jako czystość i jako prefigura-
cja dziecka. Portret Cecylii wyrażałby alegorię czys-
tości i alegorię macierzyńskiej miłości. Castitas i Ca-
ritas — połączone alegorie dwóch cnót — podwójna
doskonałość. Władysław Tatarkiewicz zwraca uwa-
gę, że „prawdziwym wybuchem potrzeby doskona-
łości było Odrodzenie”. Pojęcie doskonałości doty-
czyło człowieka, sztuki (znane są na ten temat opinie
Leonarda), także liczb (dla liczby 3 doskonałość
weszła w przysłowie: omne trinum perfectum), har-
monii, itp. Tak więc Cecylia Gallerani, będąca
ucieleśnieniem powyższych cnót, istota doskonała,
mogła być porównana do Istoty Boskiej. Byłoby to,
według określenia Kuczyńskiej, wyrazem intensyfi-
kacji doskonałości, a nie jej podważeniem63.
Wróćmy do autora studium o obrazie Botticinie-
go. Wskazał on źródło koncepcji „poczęcia przez
ucho” — Owidiuszowy mit Alkmeny przejęty przez
legendę chrześcijańską. Zwrócił też uwagę, że trady-
cja używania skórek gronostajowych była do tego
stopnia utrwalona, że malarz nie musiał uświada-
miać sobie ich symbolicznego znaczenia66. Były one
wykorzystywane nie tylko do zdobienia strojów
reprezentacyjnych przy różnych ceremoniach, lecz
służyły też do podszycia płaszczy i ubrań. Moda na
skórki z gronostajów, kun, soboli (łasicowate) i po-
65 W. Tatarkiewicz, O doskonałości, Warszawa 1976,
s. 23, s. 45 — 47; następnie Kuczyńska, o. c., s. 83.
66 Friedmann, o. c., s. 4 i n.
66