DOI Artikel:
Michalski, Sergiusz: Romantyczene wizerunki pokonanego wodza: próba rozszerzenia ikonografii
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.20622#0095
go dwa lata później, Ferenc Ujhazy (1827—1921)
na przełomie lat 1848/49 brat udział w rewolucji
węgierskiej i dostał się do niewoli austriackiej. Nie-
bawem zwolniony, udał się na studia artystyczne do
Wiednia i wierny ideom rewolucji stworzył w roku
1850 alegoryczny portret Zasmuconego honweda
(Budapeszt, Węgierska Galeria Narodowa, il. 6)n.
Honwed, uosobienie żołnierza węgierskiego, siedzi
zgnębiony na cmentarzu, trzymając jedną ręką
pochylony — na znak klęski — sztandar rewolucji,
drugą zaś wspiera się na płycie cmentarnej, na
której widnieje, jakże zbliżony do naszej idei walki
0 „wolność naszą i waszą”, napis: „Wasza walka jest
walką narodów”, który wnosi do przygnębiającego
przedstawienia pewien promyk nadziei. Zastano-
wić musi to, iż obraz Ujhazy’ego pozostał nieznany
polskim badaczom ikonografii patriotycznej czasu
rozbiorów.
Następne odniesienie ikonograficzne, które chciał-
bym tu zaprezentować, ma istotniejsze znaczenie niż
uprzednio przywołane przykłady, gdyż wydaje mi się
pierwszym w ogóle ujęciem motywu „pokonanego
wodza” w epoce oświeceniowo-romantycznej. Po-
wstało ono, rzecz znamienna, w tych samych latach
co rysunek Flaxmana czy wizerunki Brzostowskiego
1 Schinderhannesa. Rycina ta nie należy zapewne do
tych, które mogłyby Polakom przypaść do gustu
i o których, ewokując tu wątek pokonanego wodza,
w pierwszym rzędzie byśmy pomyśleli. Postać króla
Prus Fryderyka II (1712—1786) — bo o niego tu
chodzi — odcisnęła się, jak powszechnie wiadomo,
złowrogim piętnem na historii Rzeczypospolitej.
Jako przedstawiciel wyjątkowo brutalnej polityki
i strategii skrajnego ryzyka militarnego pozostawił
— mimo wielkich sukcesów — Prusom i narodowi nie-
mieckiemu bardzo negatywne wzorce postępowania.
Z drugiej strony nie sposób odmówić Fryderykowi
znamion swoistej wielkości — była to i pod względem
psychologicznym postać niebanalna. Do bogatego
w wydarzenia żywota i błyskotliwej kariery wojsko-
wej Fryderyka chętnie też nawiązywała za rządów
jego nieudolnego następcy Fryderyka Wilhelma II
narastająca wręcz lawinowo hagiograficzna literatura
pamiętnikarsko-historyczna, której towarzyszyły
liczne ryciny i obrazy.
11 Por. Zeichen der Freiheit..., nr kat. 368 (oprać. Z. Bako).
12 H. Borsch-Supan, Nachleben im Bild. Wirklich-
keit und Legende [w:] F. Benninghofen, H. Borsch-Su-
pan, I. Gundermann, Friedrich der Grosse. Ausstellung des
Geheimen Staatsarchivs Preussischer Kulturbesitz anldsslich des
200. Fodestages Kbnig Friedrichs IL von Preussen, Berlin 1986,
s. XVII—XVII. Katalog berliński zawiera najbardziej aktualne
5. Anonimowy rytownik, Rozbójnik Schinderhannes
tu tuięzieniu mogunckim, akwaforta kolorowana, 1802.
Frankfurt n. M., Historisches Museum
Nowatorską cechą powstałej wiatach 1786—1806,
to jest w okresie między śmiercią króla a klęską Prus
w bitwie pod Jeną, ikonografii Fryderyka II było —
jak ujął to Helmut Bórsch-Supan — „uwzględnienie
klęsk wojskowych, na których posępnym tle tym
bardziej rysowała się wielkość charakteru pruskiego
bohatera [...] Tylko w ten sposób można wytłumaczyć
fakt, iż cokolwiek wątpliwy pod względem historycz-
nym epizod usytuowany bezpośrednio po bitwie pod
Kolinem — samotny i przygnębiony Fryderyk siedzą-
cy na rurze studziennej i rysujący patykiem figurki
na piasku — podniesiony został do rzędu bodaj naj-
bardziej popularnego obrazka typu anegdotycznego
i jako taki został nawet zaprezentowany na pomniku
Raucha”12. Sugestia Bórsch-Supana, iż tego rodzaju
opracowanie ikonografii i kultu Fryderyka. W cytowanym
ustępie Borsch-Supan mówi o znanym pomniku konnym
Fryderyka II w Berlinie (1851), dziele Christiana Daniela Rau-
cha. Syntetyczne ujęcie i także aktualną informację bibliogra-
ficzną, dotyczącą ikonografii Fryderyka II, przynosi ostatnio
H. Kohle, Adolph Menzels Friedrich-Bilder. Theorie und Praxis
der Geschichtsmalerei in Berlin der 1850er Jahre, Munchen—Ber-
lin 2001, s. 65 i przyp. 317, s. 115.
89
na przełomie lat 1848/49 brat udział w rewolucji
węgierskiej i dostał się do niewoli austriackiej. Nie-
bawem zwolniony, udał się na studia artystyczne do
Wiednia i wierny ideom rewolucji stworzył w roku
1850 alegoryczny portret Zasmuconego honweda
(Budapeszt, Węgierska Galeria Narodowa, il. 6)n.
Honwed, uosobienie żołnierza węgierskiego, siedzi
zgnębiony na cmentarzu, trzymając jedną ręką
pochylony — na znak klęski — sztandar rewolucji,
drugą zaś wspiera się na płycie cmentarnej, na
której widnieje, jakże zbliżony do naszej idei walki
0 „wolność naszą i waszą”, napis: „Wasza walka jest
walką narodów”, który wnosi do przygnębiającego
przedstawienia pewien promyk nadziei. Zastano-
wić musi to, iż obraz Ujhazy’ego pozostał nieznany
polskim badaczom ikonografii patriotycznej czasu
rozbiorów.
Następne odniesienie ikonograficzne, które chciał-
bym tu zaprezentować, ma istotniejsze znaczenie niż
uprzednio przywołane przykłady, gdyż wydaje mi się
pierwszym w ogóle ujęciem motywu „pokonanego
wodza” w epoce oświeceniowo-romantycznej. Po-
wstało ono, rzecz znamienna, w tych samych latach
co rysunek Flaxmana czy wizerunki Brzostowskiego
1 Schinderhannesa. Rycina ta nie należy zapewne do
tych, które mogłyby Polakom przypaść do gustu
i o których, ewokując tu wątek pokonanego wodza,
w pierwszym rzędzie byśmy pomyśleli. Postać króla
Prus Fryderyka II (1712—1786) — bo o niego tu
chodzi — odcisnęła się, jak powszechnie wiadomo,
złowrogim piętnem na historii Rzeczypospolitej.
Jako przedstawiciel wyjątkowo brutalnej polityki
i strategii skrajnego ryzyka militarnego pozostawił
— mimo wielkich sukcesów — Prusom i narodowi nie-
mieckiemu bardzo negatywne wzorce postępowania.
Z drugiej strony nie sposób odmówić Fryderykowi
znamion swoistej wielkości — była to i pod względem
psychologicznym postać niebanalna. Do bogatego
w wydarzenia żywota i błyskotliwej kariery wojsko-
wej Fryderyka chętnie też nawiązywała za rządów
jego nieudolnego następcy Fryderyka Wilhelma II
narastająca wręcz lawinowo hagiograficzna literatura
pamiętnikarsko-historyczna, której towarzyszyły
liczne ryciny i obrazy.
11 Por. Zeichen der Freiheit..., nr kat. 368 (oprać. Z. Bako).
12 H. Borsch-Supan, Nachleben im Bild. Wirklich-
keit und Legende [w:] F. Benninghofen, H. Borsch-Su-
pan, I. Gundermann, Friedrich der Grosse. Ausstellung des
Geheimen Staatsarchivs Preussischer Kulturbesitz anldsslich des
200. Fodestages Kbnig Friedrichs IL von Preussen, Berlin 1986,
s. XVII—XVII. Katalog berliński zawiera najbardziej aktualne
5. Anonimowy rytownik, Rozbójnik Schinderhannes
tu tuięzieniu mogunckim, akwaforta kolorowana, 1802.
Frankfurt n. M., Historisches Museum
Nowatorską cechą powstałej wiatach 1786—1806,
to jest w okresie między śmiercią króla a klęską Prus
w bitwie pod Jeną, ikonografii Fryderyka II było —
jak ujął to Helmut Bórsch-Supan — „uwzględnienie
klęsk wojskowych, na których posępnym tle tym
bardziej rysowała się wielkość charakteru pruskiego
bohatera [...] Tylko w ten sposób można wytłumaczyć
fakt, iż cokolwiek wątpliwy pod względem historycz-
nym epizod usytuowany bezpośrednio po bitwie pod
Kolinem — samotny i przygnębiony Fryderyk siedzą-
cy na rurze studziennej i rysujący patykiem figurki
na piasku — podniesiony został do rzędu bodaj naj-
bardziej popularnego obrazka typu anegdotycznego
i jako taki został nawet zaprezentowany na pomniku
Raucha”12. Sugestia Bórsch-Supana, iż tego rodzaju
opracowanie ikonografii i kultu Fryderyka. W cytowanym
ustępie Borsch-Supan mówi o znanym pomniku konnym
Fryderyka II w Berlinie (1851), dziele Christiana Daniela Rau-
cha. Syntetyczne ujęcie i także aktualną informację bibliogra-
ficzną, dotyczącą ikonografii Fryderyka II, przynosi ostatnio
H. Kohle, Adolph Menzels Friedrich-Bilder. Theorie und Praxis
der Geschichtsmalerei in Berlin der 1850er Jahre, Munchen—Ber-
lin 2001, s. 65 i przyp. 317, s. 115.
89