Kałamajska-Saeed, Maria: Ostra Brama w Wilnie (Warszawa, 1990)

Jest to pierwsza, pełna monografia
artystyczna słynnego sanktuarium
Matki Boskiej Ostrobramskiej w Wil-
nie. Autorka wykorzystała dotychczas
nie publikowane archiwalia, co po-
zwoliło na znaczne korekty w utartych
poglądach na temat architektury ze-
społu ostrobramskiego. W sposób
przekonywający i naukowo uzasad-
niony przedstawia genezę artystyczną
i ideową samego obrazu, wiążąc go z
oddziaływaniem sztuki niderlandzkiej,
umożliwionym przez pośrednictwo
grafiki. Obszernie omawia też dzieje
kultu, w tym funkcjonowanie wize-
runku Matki Boskiej Ostrobramskiej
jako symbolu religijno-patriotycznego
od czasu Insurekcji Kościuszkowskiej i
Powstania Styczniowego przez okres
dwudziestolecia i ostatnią wojnę, aż
po dzień dzisiejszy.
„Zaintrygował mnie fenomen kultu
Matki Boskiej Ostrobramskiej - pisze
we wstępie Autorka - kultu uparcie
żywego, wciąż od nowa krzepiącego
nie tylko strapionych, ale również nie-
pokornych. Jest w nim niespożyta siła
sprawiająca, ze rośnie on wśród prze-
ciwności, odradzając się w nowych
miejscach i środowiskach. W zmienio-
nych okolicznościach nabiera nowych
treści. Wypływają one nieodmiennie z
ugruntowanego tradycją przekonania
o opiekuńczej mocy ogarniającej nie
tylko to miasto, czy jeden naród, ale
również tych wszystkich, dla których
ta Brama jest jednakowo rozumianym
symbolem ".