201

jego święceń38. Teza o związkach tworzonej wówczas sztuki zachodnioruskiej z bułgarską
znalazła również poparcie w ostatnio wyrażonych poglądach W. Pucko, który poszukiwał
źródeł bułgarskich iluminacji tzw. Ewangełiarza Kowrowskiego z 3. ćwierci wieku XIV,
porównywanego stylistycznie z ikoną drohobużską, a decydowałyby o tym teratologiczne
i roślinne formy jego inicjałów oraz stylistyczne podobieństwo do bułgarskiego Ewangelia-
rza Dobrejszowa z roku 1220, a także malowideł ściennych cerkwi w Zemenie, Kalotinie,
Lutibrodzie i Boboszewie39.
Tylko żywe zainteresowanie literaturą bułgarską może tłumaczyć fakt sporządzania ru-
skich kopii również kronik historycznych dotyczących konkretnych wydarzeń politycznych
na Półwyspie Bałkańskim. Ich przykładem jest Anonimowa kronika bułgarska z początku
wieku XV, opisująca wydarzenia z lat 1296-1413, która dotarła poprzez Mołdawię na Ruś,
gdzie dokonano jej ruskiego odpisu w wieku XVI przechowywanego odtąd w Akademii
Kijowskiej40.

1. Cyprian i Grzegorz Cambłakowie
Ścisłe powiązania krajów bałkańskich z Rusią i Mołdawią w wieku XIV-XV mogą być
doskonale zobrazowane przez życiorysy dwóch znamienitych postaci stanu duchownego -
Cypriana i Grzegorza Cambłaków. Ich losy wskazują na drogę przenikania na Mołdawię
i Ruś nowych form duchowości i tradycji literackich związanych z osiągnięciami szkoły
tymowskiej metropolity Eutymiusza. Cenne opracowanie ich niezwykłych dokonań przed-
stawił ostatnio A. Naumow (1996). R. Biskupski wskazał na wielce prawdopodobny zwią-
zek działalności obu postaci przybyłych na Ruś w wieku XV z powstaniem i rozpowszech-
nieniem się kultu św. Paraskewy Tymowskiej, które znalazło odbicie w dużej liczbie ikon
tej świętej powstałych w tym okresie41. A. Naumow, przytaczając dowody związku tego
kultu z osobą Grzegorza, 'wykazał zarazem niezwykłą popularność św. Paraskewii Petki,
odnotowując w zbiorach polskich bibliotek około 40 oficjów (służb) ku jej czci, zachowa-
nych w najróżniejszych redakcjach42.
O Cyprianie (ur. około 13 3 0)43 wiadomo znacznie mniej niż o jego bratanku Grzegorzu,
być może z powodu zdecydowanie mniejszej złożoności jego losów. Jednakże to on wła-
śnie został metropolitą odnowionej dzięki staraniom króla Kazimierza Wielkiego metropo-
lii halickiej. Patriarcha Konstantynopola mianował go metropolitą litewskim i kijowskim
w roku 13 7 544. Cyprian Cambłak, arcybiskup Galicji (1375-1381) oraz metropolita Rusi
(1389-1406), przeprowadził analogiczną reformę liturgiczną do tej, którą inicjował w Buł-
garii Eutymiusz. Jego msza stanowiła kompilację mszy greckiej patriarchy Filoteusza Kok-

38 Ewangeliarz, pergamin, koniec wieku XV - początek XVI, BNW, Oddział Rękopisów, Zbiór Przemyskiej
Kapituły Unickiej, Akcesja 2647 - Ρογοβ 1969, s. 155.
39 IlyuKO 1995a, s. 5.
40 MmnTeHOBa 1992b, s. 68.
41 Biskupski 1971, s. 50. O sile kultu św. Paraskewii w wieku XV świadczyłby fakt przemianowania na jej
wezwanie cerkwi w Dolheszti Mari (Dolheęti Mari, lata 90. wieku XV), która miała mieć pierwotne wezwanie
innego niezwykle popularnego patrona, św. Mikołaja - §tefanescu 1929, s. 11.
42 Naumow 1996, s. 49.
43 Μηπβκο 1993, s. 71.
44 Błońska 1993, s. 457.