DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.69941#0101
N 0 T
Qua ratione Sales
generentur ex aqua
terrae poris perco-
lata .
Praecipuae falis no-
tae, quibus a caeteris
corporibus diftin-
guitur .
Salis definitio .
Salis nomen variis
modis accipitur.
cap.7.
fic] Strabo Ub^.
Sal principium quid
fit juxta Phyficorum
fententiam .
Quomodo divcrfa
Salium genera ex
Sale principio juxta
Chymicos gignan-
tur .
[7z] Guglielminus de
Salibus.
Guglielmini fenten-
tia de Sale princi-
pio .
Salina principia quae
& qualia fint.
Potiilimac Salis pro-
prietates .
Quomodo Sales ex
paniculis in fluido
innatatibus gignan-
tur .
2 6 Armarium Secundum
Salis differentia ab fedine faporem ovi duri 5 uti Polonicus 5 qui in provincia Polonia? invenitur:
odorc • vel ab odore, ut Arabicus Sal, qui fuavem , & jucundum odorem fpirat :
Salis differentiae a Cappadocius etiam odoratiflimus eft: Naphthicus vero male olet: vel a colo-
r0-!0^ \ r re; nam vel M candidiflimus eft, ut Tarentinus, & Volaterranus; vel nieer, ut
fsj Galcuuz 4. [tmpv - , lj ••/*#-> ~ r- rv-i* • i ta i • «
C0p. 2O. Naphthicus ex naphtha qua? in ipfo eft , & roffilis quidam Polonicus, oc qui-
cunque ex lignis extrahitur; vel purpureus, ut in parte quadam Sicilia?, ubi
[b] TTm. Ub.31, 2Etna mons eft,ut Solinus, & Centuripis, ut [£] Plinius fcribit, & in Luftta-
nia, ut [c]Strabo inquit; vel rubens , ut Memphiticus ; vel croceus, ut qui in
Cappadocia effoditur > vel rufus, ut circa Oxum, Plinio audore ; qui etiam-»
tradit, circa Gelam Sicilia? tanti fplendoris Salem effe, ut imaginem recipiat.
De differentiis ejus generarim diximus, nunc lingillatim eas perfequamur,
fumpto initio a foflili.
[1] Sal Arabibus sAnclbo > qu°d tradum eft ab Hebraico nbo Mdach. Inter Sa-
lis proprietates, ejus naturam a caeteris rebus potiffimum difcriminare videntur durities , fo-
lubilitas in aqua, ac praefertim fapor , qui omnium confenfu maxime peculiaris eft falis nota_s.
Hinc alii cum Avicenna ipfum definiunt: Corpus durum in aqua folubile : alii vero addunt, Quod
faporis fenfationi excitandx aptum eft .
Multifarie autem falis nomen accipitur. I. enim Sal communis, ac marinus ita vulgo appellari
folet. II. reliqui fucci concreti, aliaque corpora mixta, quae etfi aliarum rerum admixtione con-
ftent, nihilominus Sales vocantur , quod falinae partes in ipfis , caeteris, tum copia , tum adtivitate-»
praeftent. III. qui nihil hetcrogeneum admixtura habet, Sal fimplex appellatur . IV. particula Salis
dementares Sal principium apud Phyficos audiunt , de quo multi multa prodidere . Etenim Chy-
mici unicum illud efie, atque univerfale ftatuunt, mundique fpiritum appellant, ex quo varie cum
variis corporibus permixto, varia Salium genera emergere contendunt: idque probare conantur ex-
perimentis , qua in falinorum fticcorum genefi per chymicam niyueww facta paffim occurrunt, veluti
in generatione Aluminis, Vitrioli, aut Sulphuris ex eodem fpiritu acido minerali , modo cum terra
ac lapidea fubftantia, modo cum ferro , aut cupro , modo cum oleo terebinthina , carbonibus aliif-
que fimilibus fociato. At contra doftiffitnus [#] Guglielminus, qui acutiffime ac mechanice Sa-
lium naturam perveftigare aggrcfliis eft , plura facit falina principia, figura differentia, indivifibilia,
ingenerabilia, atque incorruptibilia . Alii vero illa in infinitum dividi poffe, ac proinde generari, ac
corrumpi arbitrantur. Quorum controverfias miffas facimus: Etenim in re tam ambigua non ita—>
facile eft aliquid certi determinare : neque id hujus loci , aut noftri inftituti effe arbitramur . Illud
tamen probabiliffimum effe judicamus , falina pri ncipia corpufcula effe dura , & angulofa , cura in
hoc fere omnes conveniant, atque exinde falis phaenomena fatis commode explicari, ac demonftrarl
poffint .
Praecipuae autem falis proprietates, atque adiones funt fequentes. I. organa guftus afficiendo, faporis
fenfum excitare . II. in aqua facile diffolvi. III. corporum duriorum folntionem promovere-» .
IV. duritiem , fixitatem , ac pondus rebus impertire ,- atque ut plurimum eafdem a putredine prae-
fervare .
[2] Salium generationem hac propemodum ratione abfolvi verifimile eft . Salinae particulae, quae in
aliquo fluido , aeris, nempe , aquae, aut vaporum difperfae vagantur , ejus motibus obtemperantes
circunquaquc feruntur , donec occafione data deponantur , coeant, ac multifariam cum variis cor-
poribus foci at se, in cryftallos abeant Salium fui generis,- quos proinde fuccos concretos, veteres, im-
proprie , ut nonnullis videtur, appellarunt, quod ex liquoribus concrefcentibus eodem modo , ac
glaciem ex aqua, eos gigni crediderunt.
I. Etenim aqua , per telluris internos meatus continenter fluens, terreamque compagem undequaqu^-»
pervadens, eam laxat, Sales inchifosabipfius nexibus liberat, cxolutofque fecum avehit, donec
magna falinarum partium copia imbuta, partim expeditius iternada, alicunde, fub acidularum—» ,
thermarum, aut alterius mineralis aquas fpecie foras erumpit, partim dum per varios terras, aut
alicujus foffilis poros trajicitur ac percolatur , fales praedidos, veluti quafdam exuvias inibi deponit,
tum ob didorum pororum anguftiam , aut miniis aptam conformationem, faliumque figuras miniis
accommodatam , tum ob varias eorundem inflexiones,- quibus non modo aquas motus retardatur , fed
etiam multo magis folidorum corpufculorum in ipfa innatantium : quas, cum angulofa fint, non_»
eadem facilitate , atque aqueae particulae tortuofis anfradibus obfecundant, fed in latera oppofita
impingunt, ac paululum reftitant, donec aliae ejufdem generis particulae advenientes cum ipfis im-
pliccntur ; quo fit ut pori anguftiores femper reddantur, falinifque moleculis exitus magis praeclu-
datur , ex quo earum coacervatio neceflario fequitur.
Salium generatio ex II. Aquae falibus fcatentes , aut folis radiis , aut fulphureorum corporum incalefccntia paulatim atte-
humoris evapora- nuatae, in vapores elevantur, dum interim falinae moleculas fixiores refiduae, fecedentibus aqueis par-
tione . ticulis eas continentibus , ac fulcientibus , quarum interpofitione fejungebantur, invicem coeuntes,
majores, graviorefque fiunt : quapropter deficiente priftino aequilibrio, quo in aqua fufpendebantur,
concidunt, aut humore penitus exhaufto, in fundo fubfidunt.
Salium generatio ex III. Imminuto inteftino aqueorum globulorum motu, quo potiffimiim folidorum in fluidis fuftentatio
acuas motu imminu- adjuvatur, ut ex volatu ,& natatu perfpicuum fit, fales, qui in aqua foluti fluitabant, neceffario
to . concidunt, ac fundum petunt, exceffu proprii ponderis , fuftinentis liquoris cohaefione fuperata .
Quomodo Sales ex Haud abfimili fere ratione , ex vaporibus , & aere Sales generantur : nam vapores ex intimis terrae pe-
vaporibus terreftri- netralibus excitati, Sales volatiles fecum abreptos, atque elevatos, in lapidum, aliorumque durio-
bus concrefcant. riim
Qua ratione Sales
generentur ex aqua
terrae poris perco-
lata .
Praecipuae falis no-
tae, quibus a caeteris
corporibus diftin-
guitur .
Salis definitio .
Salis nomen variis
modis accipitur.
cap.7.
fic] Strabo Ub^.
Sal principium quid
fit juxta Phyficorum
fententiam .
Quomodo divcrfa
Salium genera ex
Sale principio juxta
Chymicos gignan-
tur .
[7z] Guglielminus de
Salibus.
Guglielmini fenten-
tia de Sale princi-
pio .
Salina principia quae
& qualia fint.
Potiilimac Salis pro-
prietates .
Quomodo Sales ex
paniculis in fluido
innatatibus gignan-
tur .
2 6 Armarium Secundum
Salis differentia ab fedine faporem ovi duri 5 uti Polonicus 5 qui in provincia Polonia? invenitur:
odorc • vel ab odore, ut Arabicus Sal, qui fuavem , & jucundum odorem fpirat :
Salis differentiae a Cappadocius etiam odoratiflimus eft: Naphthicus vero male olet: vel a colo-
r0-!0^ \ r re; nam vel M candidiflimus eft, ut Tarentinus, & Volaterranus; vel nieer, ut
fsj Galcuuz 4. [tmpv - , lj ••/*#-> ~ r- rv-i* • i ta i • «
C0p. 2O. Naphthicus ex naphtha qua? in ipfo eft , & roffilis quidam Polonicus, oc qui-
cunque ex lignis extrahitur; vel purpureus, ut in parte quadam Sicilia?, ubi
[b] TTm. Ub.31, 2Etna mons eft,ut Solinus, & Centuripis, ut [£] Plinius fcribit, & in Luftta-
nia, ut [c]Strabo inquit; vel rubens , ut Memphiticus ; vel croceus, ut qui in
Cappadocia effoditur > vel rufus, ut circa Oxum, Plinio audore ; qui etiam-»
tradit, circa Gelam Sicilia? tanti fplendoris Salem effe, ut imaginem recipiat.
De differentiis ejus generarim diximus, nunc lingillatim eas perfequamur,
fumpto initio a foflili.
[1] Sal Arabibus sAnclbo > qu°d tradum eft ab Hebraico nbo Mdach. Inter Sa-
lis proprietates, ejus naturam a caeteris rebus potiffimum difcriminare videntur durities , fo-
lubilitas in aqua, ac praefertim fapor , qui omnium confenfu maxime peculiaris eft falis nota_s.
Hinc alii cum Avicenna ipfum definiunt: Corpus durum in aqua folubile : alii vero addunt, Quod
faporis fenfationi excitandx aptum eft .
Multifarie autem falis nomen accipitur. I. enim Sal communis, ac marinus ita vulgo appellari
folet. II. reliqui fucci concreti, aliaque corpora mixta, quae etfi aliarum rerum admixtione con-
ftent, nihilominus Sales vocantur , quod falinae partes in ipfis , caeteris, tum copia , tum adtivitate-»
praeftent. III. qui nihil hetcrogeneum admixtura habet, Sal fimplex appellatur . IV. particula Salis
dementares Sal principium apud Phyficos audiunt , de quo multi multa prodidere . Etenim Chy-
mici unicum illud efie, atque univerfale ftatuunt, mundique fpiritum appellant, ex quo varie cum
variis corporibus permixto, varia Salium genera emergere contendunt: idque probare conantur ex-
perimentis , qua in falinorum fticcorum genefi per chymicam niyueww facta paffim occurrunt, veluti
in generatione Aluminis, Vitrioli, aut Sulphuris ex eodem fpiritu acido minerali , modo cum terra
ac lapidea fubftantia, modo cum ferro , aut cupro , modo cum oleo terebinthina , carbonibus aliif-
que fimilibus fociato. At contra doftiffitnus [#] Guglielminus, qui acutiffime ac mechanice Sa-
lium naturam perveftigare aggrcfliis eft , plura facit falina principia, figura differentia, indivifibilia,
ingenerabilia, atque incorruptibilia . Alii vero illa in infinitum dividi poffe, ac proinde generari, ac
corrumpi arbitrantur. Quorum controverfias miffas facimus: Etenim in re tam ambigua non ita—>
facile eft aliquid certi determinare : neque id hujus loci , aut noftri inftituti effe arbitramur . Illud
tamen probabiliffimum effe judicamus , falina pri ncipia corpufcula effe dura , & angulofa , cura in
hoc fere omnes conveniant, atque exinde falis phaenomena fatis commode explicari, ac demonftrarl
poffint .
Praecipuae autem falis proprietates, atque adiones funt fequentes. I. organa guftus afficiendo, faporis
fenfum excitare . II. in aqua facile diffolvi. III. corporum duriorum folntionem promovere-» .
IV. duritiem , fixitatem , ac pondus rebus impertire ,- atque ut plurimum eafdem a putredine prae-
fervare .
[2] Salium generationem hac propemodum ratione abfolvi verifimile eft . Salinae particulae, quae in
aliquo fluido , aeris, nempe , aquae, aut vaporum difperfae vagantur , ejus motibus obtemperantes
circunquaquc feruntur , donec occafione data deponantur , coeant, ac multifariam cum variis cor-
poribus foci at se, in cryftallos abeant Salium fui generis,- quos proinde fuccos concretos, veteres, im-
proprie , ut nonnullis videtur, appellarunt, quod ex liquoribus concrefcentibus eodem modo , ac
glaciem ex aqua, eos gigni crediderunt.
I. Etenim aqua , per telluris internos meatus continenter fluens, terreamque compagem undequaqu^-»
pervadens, eam laxat, Sales inchifosabipfius nexibus liberat, cxolutofque fecum avehit, donec
magna falinarum partium copia imbuta, partim expeditius iternada, alicunde, fub acidularum—» ,
thermarum, aut alterius mineralis aquas fpecie foras erumpit, partim dum per varios terras, aut
alicujus foffilis poros trajicitur ac percolatur , fales praedidos, veluti quafdam exuvias inibi deponit,
tum ob didorum pororum anguftiam , aut miniis aptam conformationem, faliumque figuras miniis
accommodatam , tum ob varias eorundem inflexiones,- quibus non modo aquas motus retardatur , fed
etiam multo magis folidorum corpufculorum in ipfa innatantium : quas, cum angulofa fint, non_»
eadem facilitate , atque aqueae particulae tortuofis anfradibus obfecundant, fed in latera oppofita
impingunt, ac paululum reftitant, donec aliae ejufdem generis particulae advenientes cum ipfis im-
pliccntur ; quo fit ut pori anguftiores femper reddantur, falinifque moleculis exitus magis praeclu-
datur , ex quo earum coacervatio neceflario fequitur.
Salium generatio ex II. Aquae falibus fcatentes , aut folis radiis , aut fulphureorum corporum incalefccntia paulatim atte-
humoris evapora- nuatae, in vapores elevantur, dum interim falinae moleculas fixiores refiduae, fecedentibus aqueis par-
tione . ticulis eas continentibus , ac fulcientibus , quarum interpofitione fejungebantur, invicem coeuntes,
majores, graviorefque fiunt : quapropter deficiente priftino aequilibrio, quo in aqua fufpendebantur,
concidunt, aut humore penitus exhaufto, in fundo fubfidunt.
Salium generatio ex III. Imminuto inteftino aqueorum globulorum motu, quo potiffimiim folidorum in fluidis fuftentatio
acuas motu imminu- adjuvatur, ut ex volatu ,& natatu perfpicuum fit, fales, qui in aqua foluti fluitabant, neceffario
to . concidunt, ac fundum petunt, exceffu proprii ponderis , fuftinentis liquoris cohaefione fuperata .
Quomodo Sales ex Haud abfimili fere ratione , ex vaporibus , & aere Sales generantur : nam vapores ex intimis terrae pe-
vaporibus terreftri- netralibus excitati, Sales volatiles fecum abreptos, atque elevatos, in lapidum, aliorumque durio-
bus concrefcant. riim