Modus: Prace z historii sztuki (4.2003)

śnie wprowadzenie do badań nad wciąż mało
poznaną twórczością wrocławskiego mistrza
Bncciusa Gauszke12. Autor skoncentrował
się na zagadnieniu naturalizmu w twórczo-
ści Gauszkego ukazując je na szerokim tle
postgerhaertowskiej tradycji w rzeźbie koń-
ca w. XV. Referat Kaczmarka stanowił głos
w dyskusji na temat twórczości Hansa z Oło-
muńca13.

Kolejną parę tworzyły teksty Petra Hla-
vacka (Praga) i Jakuba Kostowskiego (Wro-
cław), badaczy od lat specjalizujących się
w badaniach nad historią i kulturą zakonu
bernardynów. Hlavaćek omówił zagadnie-
nia historyczne i administracyjne związane
z łużyckimi klasztorami obserwantów, które
wchodziły w skład śląsko-łużyckiej kustodii
Goldberg („Custodia Aurei Montis") i pro-
wincji franciszkańskiej Saxonia14. Kostow-
ski zajął się wyposażeniem świątyń bernar-
dyńskich we Wrocławiu, Jaworze i Kamień-
cu, starając się odtworzyć programy ikono-
graficzne ich dekoracji15. Komparatystyczne
ujęcie tego zagadnienia uzasadniał zbliżony
czas powstania klasztorów i przyczyny ich
fundacji - reakcja Kościoła na wystąpie-
nia Husytów. Programy nastaw ołtarzowych
świątyń we Wrocławiu i Kamieńcu odnosi-
ły się do aktywności misyjnej obserwantów
oraz do walki z niewiernymi. W Jaworze
program ikonograficzny dekoracji malarskiej
służył propagowaniu bernardyńskiej poboż-
ności pasyjnej. W dekoracji przywołanych
świątyń wielką rolę odgrywały też kulty
śś. Bernardyna ze Sieny i Jana Kapistra-
na. Archaizujący charakter stylowy budowli
bądź ich wyposażenia miał wprowadzać od-
niesienia do czasów przedhusyckiej świetno-

ści Kościoła i „starej" franciszkańskiej tra-
dycji zakonu.

Ostatni blok referatów dotyczył kilku
najwybitniejszych dzieł sztuki, których kla-
sa i znaczenie uzasadniały ujęcie monogra-
ficzne. Znany powszechnie zespół małej
Jerozolimy w Górlitz to z pewnością jeden
z najciekawszych przykładów późnośrednio-
wiecznej pobożności pasyjnej. W swym wy-
stąpieniu Till Meinert (Berlin) przypomniał
stan naszej wiedzy na ten temat, pokazując
równocześnie, że trudno będzie wnieść do
tych badań coś nowego16. Wystąpienie An-
geliki Dtilberg (Drezno) dotyczyło dzieła
mało jak dotąd znanego, a ze wszech miar
zasługującego na gruntowną analizę17. Oko-
ło r. 1512 Hans Frenzel, wpływowy zgorze-
lecki kupiec, kazał ozdobić malowidłami
ściennymi niewielką salę w swej kamieni-
cy przy Untermarkt nr 5, która służyła mu
za prywatne oratorium. Niewielkie wnętrze
zostało nakryte kolebką z malowanym skle-
pieniem sieciowym, które nałożono na blę-
kitno-zielone, ukwiecone tło. Dekoracja
kwiatowa układa się w wieńce różnej wiel-
kości, a w partiach imitujących lunety two-
rzy olbrzymie bukiety przewiązane rozwia-
nymi w różne strony szarfami. Dolne partie
ścian obiega namalowany iluzjonistycznie
kamienny parapet, na który narzucono czer-
wone i żółte, ornamentowane owocem gra-
natu dywany. Wrażenie przestrzeni potęgu-
ją profilowane krawędzie parapetów, per-
spektywiczne nisze, a nade wszystko drobne
przedmioty codziennego użytku rozrzucone
w nieładzie wzdłuż całej kompozycji (il. 3).
W ścianach tarczowych znajdują się wielkie
kompozycje ukazujące Pokłon Trzech Króli.
Świętą Rodzinę, Matkę Boską Apokaliptycz-

M. Kapustka, Briccius Gauske - einige Yorbemerkungen zum Werk des Bildhauers.
R. Kaczmarek, Hans von Ohniitz - das offene Problem.
14 P. Hlavaćck, Das Bóhmische Vikarial der Franziskaner-Observanten und ihre Klóster in der Lau-

siłz.

J. Kostowski, Die Ausstaltimg der Franziskaner-Observanten Kirchen in Wrocław (Breslau), Jawor
(Jauer) und Kamenz. Ikonographische Programme.

16 T. Meinert, Das Heilige Grab in Górlitz.

17 A. Dtilberg, Die Wandmalereien in der ..Schatzkammer" des Hans Frenzel.

150