Modus: Prace z historii sztuki (4.2003)

ki Wielkiego Księstwa Litewskiego. Autor
ten zarysował tło religijne i polityczne, pod-
kreślił rolę nowych zakonów, głównie jezu-
itów, oraz wydarzenia, które, jak powstanie
Chmielnickiego, wojna północna czy licz-
ne pożary w XVIII w., odegrały decydującą
rolę w rozwoju architektury miasta. Następ-
nie omówił najważniejsze barokowe dzie-
ła, zwracając uwagę na bogactwo rozwiązań
formalnych i różnorodność kierunków arty-
stycznych, podsumowując tym samym do-
tychczasową wiedzę na ten temat.

Uzupełnieniem tych rozważań jest arty-
kuł Aleksandry Aleksandravićiute (ZurAus-
stattung barocker Kirchen in Wilna) o wypo-
sażeniu wileńskich kościołów. Syntetyczny
charakter opracowania, podobnie jak w przy-
padku tekstu Jerzego Kowalczyka, ograni-
czył możliwość głębszej analizy poszcze-
gólnych zespołów. Autorka zarysowała fazy
rozwoju barokowej dekoracji wnętrz oraz ra-
czej ogólne kierunki inspiracji. Przypomnia-
ła, za wcześniejszymi badaczami, iż tzw.
szkoła wileńska w w. XVIII zawdzięczała
swój oryginalny wyraz nie tyle włoskim ko-
maskom czy tessyńczykom, ale bardziej ar-
tystom z Europy Środkowej i ich lokalnym
uczniom.

Ostatni tekst Marii Kałamajskiej-Saeed
(Gemeinsames Kulturerbe - der Umgcmg mit
den Monumenten des Wilnaer Barock im 19.
und 20. Jahrhunderf) o wspólnym dziedzic-
twie i podejściu do spuścizny baroku w XIX
i XX w. jest jakby klamrą zamykającą kon-
tekst wystawy, próbującą wyjaśnić cudzo-
ziemcom zmiany, jakie nastąpiły w przecią-
gu XIX i XX wieku, zmiany stojące u pod-
staw podziałów niegdyś wspólnie istnieją-
cych narodów polskiego i litewskiego. Z nu-
tą głębokiej refleksji badaczka ukazuje roz-
wój zainteresowań nie tylko barokiem, ale
i historią miasta i jego zabytków w ogóle,
od klasycystów z początku XIX w., poprzez

„starożytników" około połowy wieku oraz
badaczy z początku XX w. i okresu między-
wojennego, wymieniając tych najbardziej
zasłużonych. Na koniec przedstawia tragicz-
ne losy barokowych kościołów w XIX i XX
w., ich obecny stan zachowania oraz stan ba-
dań naukowych.

Katalog obejmuje 20 najważniejszych
budowli sakralnych. Każda z nich została
opatrzona krótką historią, bogatym materia-
łem ilustracyjnym i bibliografią przedmio-
tu. Na końcu książki znajduje się indeks oraz
mapa miasta z zaznaczonymi najcenniejszy-
mi zabytkami. Na uznanie zasługuje rów-
nież pomysł umieszczenia w książce planów
większości prezentowanych dzieł.

Niewątpliwym atutem omawianej po-
zycji jest wysoki poziom zdjęć i znakomita
szata graficzna. Sylwetkę Kęstutisa Stośku-
sa przedstawiała Birute Ruta Vitkauskiene.
Warto podkreślić znakomite opanowanie
warsztatu przez artystę, w tym umiejętność
oddania w czarno-białej tonacji nostalgicz-
nego klimatu miasta nad Wilią. Prace Kę-
stutisa Stośkusa stanowią kontynuację arty-
stycznych osiągnięć najsłynniejszego przed-
wojennego fotografa miasta Jana Bułhaka',
którego zdjęcia również zostały wykorzysta-
ne jako tło ilustracyjne publikacji.

Ocena merytoryczna książki nie jest ła-
twa. Z punktu widzenia historyka sztuki
można odczuć pewien niedosyt spowodo-
wany szczupłością artykułów w pierwszej
jej części. Na szczęście dostępne publikacje
autorów prezentowanej książki, jak i innych
badaczy mogą ten niedosyt zaspokoić. Szko-
da tylko, iż autorzy nie pokusili się o bar-
dziej szczegółowe noty katalogowe, które
w książce mają przewodnikowy i encyklo-
pedyczny charakter. Ponadto podana przy
każdym zabytku bibliografia ogranicza się
w dużej mierze do prac litewskich, pomijając
bogaty dorobek polskich historyków sztuki.

J. Kucharska, Jan Bułhak - inwentaryzator Wilna, w: Sztuka kresów wschodnich, t. 2,
red. J.K. Ostrowski, Kraków 1996, s. 443-452; G. Madej, Pejzaż ojczysty w fotografiach Jana
Bułhaka, maszynopis pracy magisterskiej IHS UJ, Kraków 1998.

153