Modus: Prace z historii sztuki (4.2003)

Także Katalin Keserii (Changing Values
in Central European Art al the Tum of the
Century) zarysowuje szeroki kontekst dzia-
łalności twórców krakowskich, postrzegając
lata 90. XIX wieku i pierwsze lata XX stule-
cia jako okres bezprecedensowego rozkwitu
sztuki środkowoeuropejskiej spod sztandaru
symbolizmu. Badaczka śledzi ewolucję re-
lacji malarstwo - rysunek, opisuje moment
zjednoczenia tych, dotąd odrębnych, dzie-
dzin sztuki, czytelny m. in. w pracach Rippl-
Rónaia oraz snuje rozważania o paralelach
sztuk wizualnych z literaturą i rodzącymi się
wówczas koncepcjami filozoficznymi i psy-
chologicznymi. Keserii stosuje pojęcie „ob-
razu-krajobrazu", akcentujące zjawisko na-
rastania subiektywizmu w sztuce oraz zacie-
rania się wyraźnych granic pomiędzy trady-
cyjnymi tematycznymi rodzajami malarstwa.
Tezy Keserii, często kontrowersyjne, zasłu-
gują na uwagę ze względu na ich inspirujący
charakter i odwagę formułowania wniosków
ogólnych, otwierających możliwość zrozu-
mienia mechanizmów kształtujących sztu-
kę przełomu wieków XIX i XX w środkowo-
wschodniej Europie.

Z kolei teksty Stefanii Krzysztofowicz-
Kozakowskiej Krakowski kocioł artystycz-
ny i Barbaiy Małkiewicz „Paon " - pienvsza
kawiarnia artystyczna Młodej Polski szkicu-
ją obraz krakowskiego życia artystycznego,
skupionego wokół periodyku Życie i osoby
Stanisława Przybyszewskiego. Studium po-
święcone „Paonowi" nakreśla aurę kawiarni
artystycznej, w której twórcy wiedli dysku-
sje i wzajemnie się inspirowali.

Emil Brix w referacie Nationale Kunst-
fórderung in der Habsburgermonarchie pod-
nosi problem wielonarodowościowego cha-
rakteru monarchii austro-węgierskiej i jego
wpływu na kształtowanie się oblicza twór-
czości artystycznej poszczególnych nacji.
Zdaniem Brixa sztuka stawała się dowodem
narodowego rozwoju, a rywalizacja między
narodami stymulowała pozytywną konku-
rencję w dziedzinie twórczości artystycznej.
Kryterium narodowościowe okazało się in-
spirujące także w rozważaniach nad osobli-

wościami mecenatu oficjalnego i prywatne-
go, obu wyrosłych na gruncie specyficznej
dla monarchii Habsburgów sytuacji społecz-
no-politycznej.

Kolejne dwa teksty w niezwykle przeko-
nujący sposób wprowadzają w orbitę zainte-
resowań problematykę znajomości dokonań
TAP „Sztuka" w krytyce wiedeńskiej i an-
gielskiej. Anna Baranowa {Krytycy wiedeń-
scy o „ Sztuce ") przedstawia sylwetki Ludwi-
ga Hevesiego, Hermanna Bahra i Berty Zu-
ckerkandl, którzy w swoich relacjach z wy-
staw sporo uwagi poświęcali artystom z kra-
kowskiego kręgu. Krytyka angielska, wedle
ustaleń Andrzeja Szczerskiego („Sztuka" na
Królewskiej Wystawie Austriackiej w Lon-
dynie w 1906 roku - uwagi o recepcji sztuki
środkowoeuropejskiej w Wielkiej Brytanii),
nie łączyła analizy zagadnień artystycznych
z dążeniami niepodległościowymi Polaków,
uważając, iż równowaga sił między mocar-
stwami zaborczymi dobrze wpływa na roz-
wój sztuki w środkowej Europie.

Następny blok tekstów dotyczy twórczo-
ści poszczególnych artystów, związanych
z TAP „Sztuka" i ich funkcjonowania w śro-
dowisku środkowoeuropejskim schyłku XIX
wieku.

Roman Taborski w artykule Wyspiański
- Wiedeń - „ Secesja " relacjonuje przykłady
niechętnego stosunku Wyspiańskiego wobec
Austrii, podkreślając, iż artysta był znany
w Wiedniu przede wszystkim jako malarz,
mniej jako literat i człowiek teatru. Tekst Ta-
borskiego przytłacza ogromną ilością fak-
tów, nieproporcjonalną w stosunku do wą-
tłych wniosków (lub wręcz ich braku) pod-
sumowujących poszczególne partie wywodu.

Anna Zeńczak (Józefa Mehoffera bata-
lia o nową sztuką), przywołując ustalenia li-
teratury historyczno-artystycznej, analizuje
postawę twórczą Józefa Mehoffera i zesta-
wia trzy wydarzenia, mające miejsce w 1897
roku: powstanie „Sztuki", opublikowanie
Mehofferowskiego tekstu teoretycznego
Uwagi o sztuce i jej stosunku do natury oraz
narodziny koncepcji witrażu Młodość sztu-
ki. Zdaniem autorki Mehoffer toczył batalię

161