Modus: Prace z historii sztuki (4.2003)

kiej Brytanii ukazują środowisko polskie
w oczach krytyków zagranicznych oraz po-
dejmują problematykę przeformułowania
pojęć „geografii artystycznej", nie unikając
również kategorii opisujących tło politycz-
ne i narodowościowe. Baranowa szczególnie
eksponuje postać Berty Zuckerkandl, kry-
tyka doceniającego zarówno wartości arty-
styczne, jak i uwzględniającego kontekst po-
lityczny, w którym narodziły się dzieła arty-
stów zrzeszonych w TAP „Sztuka".

Prezentacje postaci Józefa Mehoffe-
ra i Wojciecha Weissa, czołowych artystów
związanych z TAP „Sztuka", wykorzystują
dotychczasowe badania na temat tych twór-
ców, powielając funkcjonujące w literaturze
historyczno-artystycznej tezy i, w przypadku
Mehoffera, niedające się utrzymać stereoty-
py o inspiracjach teoriami Maurice'a Deni-
sa czy Paula Gauguina. Szkoda, że przedsta-
wienie kluczowych dla TAP „Sztuka" indy-
widualności, wybijających się na tle środo-
wiska, nie zostało poparte nowymi ustale-
niami, możliwymi dzięki repertuarowi me-
todologicznemu współczesnej humanistyki.
Zaniechanie badań nad dookreśleniem wciąż
nie do końca uchwytnych w swej specyfice
sylwetek twórczych Mehoffera i Weissa po-
zostawia u czytelnika niedosyt.

Po jedną z nowoczesnych opcji ba-
dawczych sięga Kitowska-Łysiak, cieka-
wie przedstawiając kontekst „geoartystycz-
ny" oraz sytuując twórczość Chełmońskiego
i Stanisławskiego w orbicie oddziaływań na-
tury ukraińskiej i sztuki paryskiej. Zwłaszcza
przywrócenie wagi tezom Zenona Przesmyc-
kiego-Miriama, zarzuconych przez Wiesła-
wa Juszczaka, wydaje się interesujące, także
ze względu na możność obserwowania po-
nownego „odkrywania" przez dzisiejszych
historyków sztuki krytyki artystycznej po-
czątku XX wieku jako niezwykle inspirują-
cego źródła.

Analiza problematyki grafiki artystycz-
nej, często pozostającej na marginesie ba-
dań nad sztuką przełomu wieków, wydaje
się cenna w ramach badań nad dokonaniami
TAP „Sztuka". Tekst Kossowskiej przynosi

wnikliwą analizę relacji pomiędzy dziełami
wybranych twórców, a jednocześnie w wy-
starczającym stopniu zarysowuje kontekst
omawianego zjawiska i przywraca wagę pra-
wie zapomnianej przez historię sztuki indy-
widualności Feliksa Jasińskiego.

Tekst Grabskiej analizuje wpływ środo-
wiska założycieli „Sztuki" na młodsze poko-
lenia artystów polskich i tym samym sygna-
lizuje kwestię relacji międzypokoleniowych
wewnątrz stowarzyszenia w czasie formowa-
nia się swoistego przedproża „Ecole polonai-
se". Grabska ciekawie zarysowuje napięcie
pomiędzy autorytetami Mehoffera i Pankie-
wicza oraz wskazuje na pokoleniowy po-
dział szczególnie widoczny przed formizmem
w szeregach twórców zrzeszonych w TAP
„Sztuka". Autorka porusza problem wielolet-
niego funkcjonowania i ewoluowania „Sztu-
ki", towarzystwa, które po odzyskaniu przez
Polskę niepodległości musiało przeformuło-
wać własne postulaty oraz ustosunkować się
do zmian w świecie artystycznym. Podniesie-
nie kwestii tego rodzaju pozwala czytelnikowi
uświadomić sobie, że działalność TAP „Sztu-
ka" nie wiązała się jedynie z twórczością jej
założycieli, ale także z ich następcami stopnio-
wo zmieniającymi oblicze stowarzyszenia.

Założenia konferencji, sformułowane
przez Baranową we Wstępie, z pewnością
zostały przez część tekstów zrealizowane.
I właśnie te teksty, dotykające zagadnienia
badań nad pogłębieniem wiedzy o kontek-
ście „geoartystycznym", w którym narodziła
się i funkcjonowała „Sztuka" oraz analizu-
jące ową „ramę" bez odwołań do tradycyj-
nych pojęć centrum - prowincja, wydają się
najciekawsze i najbardziej oddalające się od
typowo historycznego zaprezentowania dzie-
jów stowarzyszenia, znanego z katalogu wy-
stawy Sztuka kręgu „ Sztuki" (Kraków 1995,
tekst Stefania Krzysztofowicz-Kozakowska).
Jednocześnie publikacja Stulecie Towarzy-
stwa Artystów Polskich „ Sztuka " ukazuje,
jak wiele zagadnień nadal jeszcze czeka na
szczegółowe badania, które pozwoliłyby do-
precyzować - w wielu aspektach ciągle nie-
jasny - wizerunek stowarzyszenia.

163