Modus: Prace z historii sztuki (7.2006)

MODUS

Prace z historii sztuki
VII (2006)

Anna Różycka Bryzek

Cykl maryjny we freskach „graeco operę" fundacji
Władysława Jagiełły w katedrze sandomierskiej

Freski zlecone przez króla w kościołach rdzennej Polski arielom wschodnim,
zachowane w Sandomierzu, Wiślicy i Lublinie, pierwotnie stanowiły bez mała
dziesięć potwierdzonych źródłowo, monumentalnych zespołów o wyrazistym
ideowo-religijnym przekazie. Najwcześniejsze źródła mówią o ich ruskich
twórcach, Jan Długosz - ogólnie o sztuce „greckiej", z kolei w polskiej litera-
turze naukowej utrwaliła się nazwa „freski bizantyńsko-ruskie"1. W miarę ich
poznawania ujawnia się znaczny narzut bałkański na oczywiste ruskie powią-
zania kulturowe, owa zaś wyrazistość i spójność przekazywania prawd wiary,
przewyższająca malowidła gotyckie ówczesnej Polski, była cechą właściwą
sztuce bizantyńskiej: racjonalna i zarazem mistyczna, zakorzeniona w tradycji
antycznej, w ciągu dziejów nieustannie podlegała przemianom i wzbogaceniom
odpowiednio do wymogów doktryny chrześcijańskiej, jak też i aktualnych
potrzeb estetycznych.

Patronat nad wschodnimi freskami Jagiełło - neofita o litewsko-ruskim
rodowodzie - sprawował przez cały okres swego panowania, wciągając swe

1 Patrz kolejno: Rachunki dworu Władysławo Jagiełły i królowej Jadwigi (1388-1420),
wyd. F. Piekosiński, w: Monumenta medii aevi historica, t. 15. Kraków 1896, s. 201. 507, 509;
nadto s. 503, 504, 510; J. Długosz, Historia Polonica, ed. J.Ż. Pauli, t. 4. Cracoviae 1877, s. 536:
„sculptura (sic! w znaczeniu „ozdoba") graeca"; tenże, Liber benejiciorum dioecesis Cracoviensis,
t. l,Cracoviae 1863, s. 264: „graeco operę"; t. 3, Cracoviae 1864, s. 229-230: „pictura graeca".
W polskiej literaturze mówi się o freskach bizantyńsko-ruskich, mimo tautologii zawartej w tym
określeniu, a to w intencji, że jego pierwszy człon ma zaznaczać odmienność kulturową Europy
wschodniej, bizantyńskiej, od łacińskiej kultury Polski.

33