Modus: Prace z historii sztuki (7.2006)

MODUS

Prace z historii sztuki
VII (2006)

Robert Rokicki

Gotyckie cerkwie na Litwie - inne spojrzenia

Historia badań cerkwi gotyckich, które powstawały w Wielkim Księstwie
Litewskim w XVI w., jest dobrą ilustracją tego, jak trudne i niebezpieczne
może być zajęcie historyka sztuki. Na przykładzie tych zabytków pogranicza
widać bowiem, jak polityka i stereotypy narodowo-historyczne nadawały ton
dyskursowi naukowemu.

Jako pierwszy zajął się cerkwiami badacz rosyjski Piotr Pokryszkin, który
w 1907 r. opublikował gruntowną monografię cerkwi Zwiastowania w Supraślu.
Zwrócił on uwagę, że w zachodnich guberniach Cesarstwa Rosyjskiego istnieją
podobne do niej świątynie, łączące obronny charakter oraz wpływy gotyckie.
Wymienił cerkwie w Małomożejkowie (il. 1, 2), Synkowiczach (il. 3-5) oraz
Brześciu Litewskim, wyrażając jednocześnie opinię, że mimo zachodnich
„naleciałości" należą one w pełni do „kultury staroruskiej"1.

Tradycje inkorporacji do tej tradycji artystycznej kontynuowali bezkrytycz-
nie uczeni sowieccy, jak Nikołaj Kaczer czy Elena Kwitnickaja2. To stanowi-
sko badawcze zaczęło tracić na radykalizmie wraz ze słabnięciem wpływów
politycznych ZSRR i już Władimir Czanturja nieśmiało dostrzega w zabytkach
„wpływy" zachodu, a wzorów szuka bliżej (Zimne na Wołyniu)3. Jeszcze
dalej idzie Michaś Tkaczou, który znacznie śmielej gospodaruje „postruską"
spuścizną. Pisze on otwarcie o lokalnych źródłach i inspiracjach, za prototyp
uznając sobór św. Zofii w Połocku4. Znakomite prace białoruskiego historyka

1 P.P. Pokryszkin, Błagowieszczeńskaja cerkow w supraslskom monastyńe, w: Sbornikar-
chieołogiczieskich statiejpodniesiennyj A.A. Bobrinskomu, St. Petersburg 1911, s. 222-237.

2 Np. M.S. Kaczer, Bielaruskaja architektura. Istoriczeskij oczerk, Mińsk 1956, s. 45-52.

3 W. Czanturia, Istoria architektury Biełarusi, Mińsk 1987, s. 82.

4 M. Tkaczou, Abaronczyja zbudawanija zachodnich ziamiel Biełarusi, XIII-XVIII st.st,
Mińsk 2005.

99