Modus: Prace z historii sztuki (7.2006)

RECENZJE I OMÓWIENIA

Józef Cezary KAŁUŻNY, Kształtowanie się
przedstawień chystologicznych jako świade-
ctwo ideowych przemian w Kościele III i IV
wieku, Kraków 2004 („Studia Laurentiana",
Rocznik 4, Suplement 1), 214 s., 63 ii.

Książka Józefa Cezarego Kałużnego
dotyczy wpływu, jaki na genezę i ewolucję
tytułowych „przedstawień chrystologicz-
nych" wywierały w wiekach III—IV następu-
jące wówczas zmiany w sytuacji Kościoła
oraz w jego nauczaniu. Oprócz procesów
zachodzących w łonie chrystologii, a także
w podejściu elit Kościoła do sztuki, z natury
rzeczy i w bezpośredni sposób oddziału-
jących na ikonografię Chrystusa, wśród
owych czynników pozaartystycznych, które
stymulowały jej rozwój, Autor bierze pod
uwagę również „pewną presję społeczną
- oddolną, oraz odgórną - państwową - tj.
edykty prześladowcze, a następnie zmianę
optyki ideologicznej cesarstwa i poparcie,
jakiego doświadczał Kościół w drugiej
połowie IV wieku" (s. 16; tu i w kolejnych
cytatach zachowano oryginalną interpunk-
cję). Mamy więc do czynienia z próbą ujęcia
specyfiki kolejnych etapów kształtowania się
ikonografii Chrystusa w kontekście szeroko
zakreślonej sytuacji historycznej, kulturowej
i doktrynalnej wieków III—IV. Dla realizacji
tego celu konieczne było zdaniem Autora
„stworzenie pewnego uniwersalnego sys-
temu podziału przedstawień chrystologicz-
nych, który musiał uwzględniać różnorakie
uwarunkowania (m.in.: pochodzenie danego
tematu, dziedzinę szUiki, oraz czas powsta-
nia), a jednocześnie powinien być na tyle
«elastyczny», żeby mogły się w nim odna-

leźć wszystkie z omawianych przedstawień"
(s. 10). W konsekwencji, mamy też do czy-
nienia z propozycją stosownej systematyki
materiału obrazowego poddanego analizie.
Rozprawę swoją dodajmy wreszcie, traktuje
J.C. Kałużny jako ewentualny punkt wyjścia
„do interdyscyplinarnej «współpracy»,
czasem dyskursu naukowego, stawiających
sobie za cel uchwycenie ideowych zmian,
jakie następowały w Kościele starożytnym"
(s. 18). Zatem kieruje ją nie tyle do czy-
telników zainteresowanych zrozumieniem
zjawisk artystycznych jako celem samym
w sobie, co nade wszystko do teologów oraz
historyków Kościoła, ze środowiska których,
jak sam zaznacza, pochodzi (s. 17). Tym
ostatnim dzieła sztuki mogą bowiem służyć
za cenne źródło wiedzy o szerszych proce-
sach historycznych.

Książka obejmuje 170 stron tekstu.
Składa się na nią Wstęp (s. 9-18), w którym
skrótowo omówiono stan badań oraz przed-
stawiono cele i założenia metodologiczne
pracy, zarys dziejów chrześcijaństwa w
wiekach III—IV z osobnym podrozdziałem

0 chrystologii (I. Kościół - Imperium - sztu-
ka. Szkic historyczno-teologiczny, s. 19-45)
oraz cztery rozdziały poświęcone kolejnym
przejawom uzależnienia badanych formuł
obrazowych od ich tła historyczno-kultu-
rowego. W rozdziałach II {Formowanie się
przedstawień chystologicznych wywodzą-
cych się z wzorców antycznych, s. 47-72)

1 III (Przedstawienia chrystologiczne o ro-
dowodzie biblijnym, s. 73-107) jest mowa
o tematach ikonograficznych odnoszących
się do Chrystusa w sposób jednoznaczny
lub odnoszonych doń pośrednio, na drodze