DOI Artikel:
Krasny, Piotr: Epistola pastoralis biskupa Bernarda Maciejowskiego z roku 1601: Zapomniany dokument recepcji potrydenckich zasad kształtowania sztuki sakralnej w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19072#0150
granice metropolii mediolańskiej . Na przykład już w r. 1581 elektor bawarski
Wilhelm Pobożny zamówił cztery egzemplarze tego dzieła, aby rozpowszechnić
je w swoim kraju10. W wielu diecezjach instrukcje Boromeusza zostały uznane
za niedościgły wykład „kontiTeformacyjnej teorii sztuki", toteż tamtejsi biskupi
rezygnowali z opracowywania samodzielnych regulacji tej problematyki, włą-
czając rozprawę św. Karola do statutów diecezjalnych lub zalecając podległym
sobie duchownym stosować się ściśle do jej zaleceń11. Takie rozwiązanie wybie-
rali szczególnie chętnie światli hierarchowie, którzy mogli liczyć na wsparcie
dobrze wyedukowanych księży oraz artystów, pojmujących zasadnicze cele
potrydenckiej reformy Kościoła i gotowych wspierać ją swoimi dziełami.
Próby samodzielnej interpretacji Instrucńones Boromeusza podejmowano
zaś raczej w środowiskach, w których ogólny poziom wiedzy o sztuce i jej
zadaniach jako „służebnicy liturgii" był na tyle niski, że nie pozwalał na peł-
ne zrozumienie zaleceń zawartych w tym dziele. Taka sytuacja zaistniała na
przykład w rekatolicyzowanych krajach Rzeszy, ponieważ pół wieku dominacji
religii reformowanej wyparło ze świadomości tamtejszych wiernych i sporej
części kapłanów nawet podstawową wiedzę o artystycznej oprawie katolickie-
go cultus externi. Nie należy więc dziwić się, że wikariusz generalny diecezji
ratyzbońskiej Jacob Mueller, opracowując rozprawę Ornatus ecclesiasticus /
Kirchliche Geschmuck (1591), zdecydował się na radykalne uproszczenie zale-
ceń Instructiones, aby dostosować je do skromnego poziomu wiedzy podległych
sobie kapłanów. W tym celu zredukował znacznie opisy nastaw ołtarzowych
i paramentów, a zasadniczą rolę w oddaniu ich poprawnych kształtów przypi-
sał drzeworytom, ukazującym owe przedmioty w tyleż precyzyjny, co niezbyt
efektowny sposób12. Znakomitym przykładem takiej egzemplifikacji może być
rycina ukazująca tabernakulum, które - zgodnie ze wskazówkami Boromeusza
- ma formę kopułowego tempietta z hierogramem IHS na drzwiczkach i figurą
zmartwychwstałego Chrystusa w zwieńczeniu (il. 2)13, ale swoimi mocno nie-
9 C. Hecht, Kcitolische Bildertheologie im Zeitalter von Gegenrefonnation und Barock.
Studien zu Traktalen von Johannes Molanus, Gabriele Paleotłi und anderen Autoren, Berlin
1997, s. 19-21.
10 Kofrońova (przyp. 3). s. 52.
11 G. Denti, Architettura a MHano tra Controriforma e Barocco. Firenze 1988, s. 67-68;
Hecht (przyp. 9), s. 19-20; Kofrońova (przyp. 3), s. 44-47.
12 A. Schommers, Rheinische Reliąuiare. Goldschmiedearbeiten undReliąuieninszenierungen
des 17. und 18. Jahrhunderts, Rheinbach-Merzbach 1993, s. 36—42; K. Thummel, Der Ornatus
ecclesiasticus / Kirchliche Geschmuck von Jakob Muller. Untersuchungen zu einem Handbuch
iiber nachtridentische Kirchenausstattung in der Diózese Regensburg, „Das Miinster" 49, 1996,
s. 62-65; A. Hahnl, Das Kunsthandwerk. w: ErzbischofParis Londron (1619-1653). Staatsmann
zwischen Krieg und Frieden. red. P. Keller. J. Neuhardt, Salzburg 2003. s. 108-114.
13 Zob. Hahnl (przyp. 12), s. 110, il. 3.
122
Wilhelm Pobożny zamówił cztery egzemplarze tego dzieła, aby rozpowszechnić
je w swoim kraju10. W wielu diecezjach instrukcje Boromeusza zostały uznane
za niedościgły wykład „kontiTeformacyjnej teorii sztuki", toteż tamtejsi biskupi
rezygnowali z opracowywania samodzielnych regulacji tej problematyki, włą-
czając rozprawę św. Karola do statutów diecezjalnych lub zalecając podległym
sobie duchownym stosować się ściśle do jej zaleceń11. Takie rozwiązanie wybie-
rali szczególnie chętnie światli hierarchowie, którzy mogli liczyć na wsparcie
dobrze wyedukowanych księży oraz artystów, pojmujących zasadnicze cele
potrydenckiej reformy Kościoła i gotowych wspierać ją swoimi dziełami.
Próby samodzielnej interpretacji Instrucńones Boromeusza podejmowano
zaś raczej w środowiskach, w których ogólny poziom wiedzy o sztuce i jej
zadaniach jako „służebnicy liturgii" był na tyle niski, że nie pozwalał na peł-
ne zrozumienie zaleceń zawartych w tym dziele. Taka sytuacja zaistniała na
przykład w rekatolicyzowanych krajach Rzeszy, ponieważ pół wieku dominacji
religii reformowanej wyparło ze świadomości tamtejszych wiernych i sporej
części kapłanów nawet podstawową wiedzę o artystycznej oprawie katolickie-
go cultus externi. Nie należy więc dziwić się, że wikariusz generalny diecezji
ratyzbońskiej Jacob Mueller, opracowując rozprawę Ornatus ecclesiasticus /
Kirchliche Geschmuck (1591), zdecydował się na radykalne uproszczenie zale-
ceń Instructiones, aby dostosować je do skromnego poziomu wiedzy podległych
sobie kapłanów. W tym celu zredukował znacznie opisy nastaw ołtarzowych
i paramentów, a zasadniczą rolę w oddaniu ich poprawnych kształtów przypi-
sał drzeworytom, ukazującym owe przedmioty w tyleż precyzyjny, co niezbyt
efektowny sposób12. Znakomitym przykładem takiej egzemplifikacji może być
rycina ukazująca tabernakulum, które - zgodnie ze wskazówkami Boromeusza
- ma formę kopułowego tempietta z hierogramem IHS na drzwiczkach i figurą
zmartwychwstałego Chrystusa w zwieńczeniu (il. 2)13, ale swoimi mocno nie-
9 C. Hecht, Kcitolische Bildertheologie im Zeitalter von Gegenrefonnation und Barock.
Studien zu Traktalen von Johannes Molanus, Gabriele Paleotłi und anderen Autoren, Berlin
1997, s. 19-21.
10 Kofrońova (przyp. 3). s. 52.
11 G. Denti, Architettura a MHano tra Controriforma e Barocco. Firenze 1988, s. 67-68;
Hecht (przyp. 9), s. 19-20; Kofrońova (przyp. 3), s. 44-47.
12 A. Schommers, Rheinische Reliąuiare. Goldschmiedearbeiten undReliąuieninszenierungen
des 17. und 18. Jahrhunderts, Rheinbach-Merzbach 1993, s. 36—42; K. Thummel, Der Ornatus
ecclesiasticus / Kirchliche Geschmuck von Jakob Muller. Untersuchungen zu einem Handbuch
iiber nachtridentische Kirchenausstattung in der Diózese Regensburg, „Das Miinster" 49, 1996,
s. 62-65; A. Hahnl, Das Kunsthandwerk. w: ErzbischofParis Londron (1619-1653). Staatsmann
zwischen Krieg und Frieden. red. P. Keller. J. Neuhardt, Salzburg 2003. s. 108-114.
13 Zob. Hahnl (przyp. 12), s. 110, il. 3.
122