DOI Artikel:
Krasny, Piotr: Epistola pastoralis biskupa Bernarda Maciejowskiego z roku 1601: Zapomniany dokument recepcji potrydenckich zasad kształtowania sztuki sakralnej w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.19072#0152
- do włoskich erudycyjnych opracowań teorii pięciu porządków13. Omamenta
Ecclesiae były też - podobnie jak „księgi o kolumnach" - wykorzystywane
przede wszystkim jako obrazkowy wzornik, o czym świadczą zalecenia wi-
zytatorów diecezji ratyzbońskiej i archidiecezji salzburskiej, nakazujących
expressis verbis modyfikować wystroje i wyposażenia świątyń na podstawie
ilustracji w dziele Muellera16.
Za jeszcze bardziej radykalną redukcję Instructiones Boromeusza należy
uznać rozdziały Epistolae pastoralis, ogłoszonej przez biskupa krakowskiego
Bernarda Maciejowskiego (1548-1608, il. 1) w r. 1601, zatytułowane De fa-
brica ecclesiae i De supellectili sacra11. Maciejowski był w pewnym sensie
uczniem św. Karola, ponieważ w r. 1582, po podjęciu decyzji o wstąpieniu
do stanu duchownego, przebywał przez pewien czas na jego mediolańskim
dworze, utwierdzając swoje powołanie18. Zasiadłszy na katedrze łuckiej,
a następnie krakowskiej i gnieźnieńskiej, rozpoczął z zapałem zaprowadzanie
reform trydenckich w swoich diecezjach, zwołując synody, ogłaszając liczne
listy i dekrety, a także odbywając osobiście wizytacje kanoniczne parafii19. Z tą
działalnością łączyło się też wydanie Epistolaepastoralis, która była skrótowym
i bardzo uproszczonym wykładem głównych potrydenckich zasad duszpaster-
skich20, bazującym ewidentnie na Acta ecclesiae mediolanensis11, co potwierdza
15 Zob. E. Forssman, Sanie und Ornament. Studien zum Problem des Manierismus in der
nordischen Sdulenbiichern und Vorlagebldttern des 16. und 17. Jahrhunderts, Uppsala 1956,
passim.
16Hahnl (przyp. 12), s. 113.
17 Tekst Epistolae pastoralis został wydrukowany po raz pierwszy w: Constitutiones synodi
diocesianae Cracoviensis celebratae Anno Domini MDCL Cracoviae 1601, s. 19-28. W moich
badaniach wykorzystałem jego kolejną redakcję, uwzględniającą korekty kardynałów-tłumaczy
Soboru Trydenckiego, zgłoszone w r. 1608: B. Macieiowski, Epistoła pastoralis pro usu cleri-
corum et ecclesiarum Regni Poloniae cognita, Cracoviae 1609 (rozdziały De fabrica ecclesiae
i De supellectilis ecclesiae na s. 27-33). Zalecenia Maciejowskiego, dotyczące budynku koś-
cielnego i jego wyposażenia, streszcza Sławomir Nasiorowski („List pasterski" kard. Bernarda
Maciejowskiego, Lublin 1992, s. 238-243), ale nie poddaje ich głębszej analizie.
18 J. Dzięgielewski, J. Maciszewski, Maciejowski Bernard, w: Polski Słownik Biograficzny,
t. 19. Wrocław 1974, s. 48.
19 Najwięcej informacji o działności duszpasterskiej Maciejowskiego podają: L. Łętowski,
Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, t. 2, Kraków 1852, s. 152-162; T.S. Stecki,
Łuck starożytny i dzisiejszy. Monografia historyczna, Kraków 1876, s. 160-162; Dzięgielewski,
Maciszewski (przyp. 18), s. 48-51; Nasiorowski (przyp. 17), s. 9-10.
20 Zob. zwłaszcza: J. Fijałek. Pastoralna ks. Bernarda Maciejowskiego w redakcji z r. 1601
i korekturze rzymskiej z r. 1608, zatwierdzona przez papieża Urbana VIII w r. 1629. Z recepcji
prawa trydenckiego w Kościele polskim, w: Pamiętnik IV Powszechnego Zjazdu Historyków
Polskich w Poznaniu 6-8 grudnia 1925, Lwów 1925, sekcja IV, s. 1-4; M. Jabłoński. Teoria
duszpasterstwa (wiek XVI—XVIII), w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, t. 2, cz. 1, red. M. Re-
howicz, Lublin 1975, s. 336-341; Nasiorowski (przyp. 17),passim.
21 Na ową zależność zwraca uwagę S. Litak, Od reformacji do oświecenia. Kościół katolicki
w Polsce nowożytnej, Lublin 1994, s. 105-106.
124
Ecclesiae były też - podobnie jak „księgi o kolumnach" - wykorzystywane
przede wszystkim jako obrazkowy wzornik, o czym świadczą zalecenia wi-
zytatorów diecezji ratyzbońskiej i archidiecezji salzburskiej, nakazujących
expressis verbis modyfikować wystroje i wyposażenia świątyń na podstawie
ilustracji w dziele Muellera16.
Za jeszcze bardziej radykalną redukcję Instructiones Boromeusza należy
uznać rozdziały Epistolae pastoralis, ogłoszonej przez biskupa krakowskiego
Bernarda Maciejowskiego (1548-1608, il. 1) w r. 1601, zatytułowane De fa-
brica ecclesiae i De supellectili sacra11. Maciejowski był w pewnym sensie
uczniem św. Karola, ponieważ w r. 1582, po podjęciu decyzji o wstąpieniu
do stanu duchownego, przebywał przez pewien czas na jego mediolańskim
dworze, utwierdzając swoje powołanie18. Zasiadłszy na katedrze łuckiej,
a następnie krakowskiej i gnieźnieńskiej, rozpoczął z zapałem zaprowadzanie
reform trydenckich w swoich diecezjach, zwołując synody, ogłaszając liczne
listy i dekrety, a także odbywając osobiście wizytacje kanoniczne parafii19. Z tą
działalnością łączyło się też wydanie Epistolaepastoralis, która była skrótowym
i bardzo uproszczonym wykładem głównych potrydenckich zasad duszpaster-
skich20, bazującym ewidentnie na Acta ecclesiae mediolanensis11, co potwierdza
15 Zob. E. Forssman, Sanie und Ornament. Studien zum Problem des Manierismus in der
nordischen Sdulenbiichern und Vorlagebldttern des 16. und 17. Jahrhunderts, Uppsala 1956,
passim.
16Hahnl (przyp. 12), s. 113.
17 Tekst Epistolae pastoralis został wydrukowany po raz pierwszy w: Constitutiones synodi
diocesianae Cracoviensis celebratae Anno Domini MDCL Cracoviae 1601, s. 19-28. W moich
badaniach wykorzystałem jego kolejną redakcję, uwzględniającą korekty kardynałów-tłumaczy
Soboru Trydenckiego, zgłoszone w r. 1608: B. Macieiowski, Epistoła pastoralis pro usu cleri-
corum et ecclesiarum Regni Poloniae cognita, Cracoviae 1609 (rozdziały De fabrica ecclesiae
i De supellectilis ecclesiae na s. 27-33). Zalecenia Maciejowskiego, dotyczące budynku koś-
cielnego i jego wyposażenia, streszcza Sławomir Nasiorowski („List pasterski" kard. Bernarda
Maciejowskiego, Lublin 1992, s. 238-243), ale nie poddaje ich głębszej analizie.
18 J. Dzięgielewski, J. Maciszewski, Maciejowski Bernard, w: Polski Słownik Biograficzny,
t. 19. Wrocław 1974, s. 48.
19 Najwięcej informacji o działności duszpasterskiej Maciejowskiego podają: L. Łętowski,
Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakowskich, t. 2, Kraków 1852, s. 152-162; T.S. Stecki,
Łuck starożytny i dzisiejszy. Monografia historyczna, Kraków 1876, s. 160-162; Dzięgielewski,
Maciszewski (przyp. 18), s. 48-51; Nasiorowski (przyp. 17), s. 9-10.
20 Zob. zwłaszcza: J. Fijałek. Pastoralna ks. Bernarda Maciejowskiego w redakcji z r. 1601
i korekturze rzymskiej z r. 1608, zatwierdzona przez papieża Urbana VIII w r. 1629. Z recepcji
prawa trydenckiego w Kościele polskim, w: Pamiętnik IV Powszechnego Zjazdu Historyków
Polskich w Poznaniu 6-8 grudnia 1925, Lwów 1925, sekcja IV, s. 1-4; M. Jabłoński. Teoria
duszpasterstwa (wiek XVI—XVIII), w: Dzieje teologii katolickiej w Polsce, t. 2, cz. 1, red. M. Re-
howicz, Lublin 1975, s. 336-341; Nasiorowski (przyp. 17),passim.
21 Na ową zależność zwraca uwagę S. Litak, Od reformacji do oświecenia. Kościół katolicki
w Polsce nowożytnej, Lublin 1994, s. 105-106.
124