DOI Artikel:
Żurowska, Klementyna: Dwa szkice o architekture kamiennej Ostrowa Lednickiego
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27279#0036
W wieku XI na wzór Zury-
chu powstał pałac w Bambergu
z ośmioboczną kaplicą w połu-
dniowo-wschodnim narożniku
(ił. 24b)28. Ten sam typ został
powtórzony w największym
z tego rodzaju pałaców, miano-
wicie w pałacu w Goslarze, gdzie
wielka aula przylega do pomiesz-
czeń świeckich innego rodzaju,
i w narożniku znajduje się dwu-
kondygnacyjna, krzyżowa kapli-
ca (ił. 2ąc).
Typ dużych pałaców niemiec-
kich z kaplicą na narożniku stał
się, zaczynając od Zurychu, formą
wiodącą w architekturze pałaco-
wej Niemiec od roku tysięcznego
do wieku XII. Pałac w Zurychu
stanowi również nawiązanie do
późnoantycznych willi wiejskich.
Wskazuje na to charakterystyczny
układ korytarza oraz narożniko-
wego pomieszczenia, które w tym
wypadku pełniło funkcję kapli-
cy. Stał się on w pewnym sensie
wzorem, naśladowanym przez
twórców wielkich cesarskich re-
22. Xanten, rzut poziomy
pałacu. Wg T. Rodzińska-
-Chorąży, Zespoły rezyden-
cjonalne i kościoły centralne
na ziemiach polskich do
połowy XII wieku, Kra-
ków 2009, ryc. 66a, s. 161
23. Zespoły pałaco-
we: a. Werla; b. Ostrów
Lednicki. Wg T. Rodzińska-
Chorąży, Zespoły rezydencjo-
nalne i kościoły centralne na
ziemiach polskich do połowy
XII wieku, Kraków 2009,
ryc. 47a, s. 111; T. Węcławo-
wicz, Rekonstrukcje rysun-
kowe: baptysterium, pałacu
biskupiego oraz kościoła
w kolejnych fazach budowy
i użytkowania, w: Ostrów
Lednicki. U progu chrześci-
jaństwa w Polsce, red. K. Żu-
rowska, 1.1, Kraków 1993,
ryc. I96a, s. 213
zydencji w XI i XII stuleciu.
W wieku XI powstał jednak jeszcze inny cesarski pałac o bardzo dużych roz-
miarach, odmienny od poprzednich, mianowicie pałac w Paderborn29. Dwa jego
skrzydła, stykające się pod kątem prostym i podzielone na szereg pomieszczeń
czworobocznych, łączy duża aula. Na końcu skrzydła wschodniego, z jednej i z dru-
giej strony, wznosiły się dwie, niezbyt wielkie kaplice. Obie były czworoboczne,
południowa bardziej wydłużona niż północna, trój nawowa, na sześciu kolumnach
zakończonych niezwykle pięknymi kapitelami. Jeszcze raz należy podkreślić, że obie
te kaplice stały osiowo w stosunku do wschodniego ramienia pałacu.
Warto zadać sobie pytanie o to, do którego z tych zespołów pałacowych
podobny jest zespół na Ostrowie Lednickim? Charakterystyczne występowanie
na jednej osi wschód-zachód centralnej kaplicy z prostokątnym pałacem łączy
go typologicznie z budowlami w Werli i Xanten. Bez wątpienia zatem można
powiedzieć, że jest jedną z trzech budowli reprezentujących okres X stulecia.
Cztery filary w kaplicy na wyspie lednickiej miały w pierwszej, wcześniejszej
fazie przekrój kwadratu. Natomiast w drugiej, podobnie jak w Werli, miały one
28 Zob. H. Mayer, Bamberger Residenzen, Miinchen 1951, s. 1-25.
29 Zob. G. Binding, Deutsche Kdnigspfalzen. Von Karl dem Grossem bis Friedrich II (765-1240),
Darmstadt 1966, s. 123-130.
34
ARTYKUŁY
Klementyna Żurowska
chu powstał pałac w Bambergu
z ośmioboczną kaplicą w połu-
dniowo-wschodnim narożniku
(ił. 24b)28. Ten sam typ został
powtórzony w największym
z tego rodzaju pałaców, miano-
wicie w pałacu w Goslarze, gdzie
wielka aula przylega do pomiesz-
czeń świeckich innego rodzaju,
i w narożniku znajduje się dwu-
kondygnacyjna, krzyżowa kapli-
ca (ił. 2ąc).
Typ dużych pałaców niemiec-
kich z kaplicą na narożniku stał
się, zaczynając od Zurychu, formą
wiodącą w architekturze pałaco-
wej Niemiec od roku tysięcznego
do wieku XII. Pałac w Zurychu
stanowi również nawiązanie do
późnoantycznych willi wiejskich.
Wskazuje na to charakterystyczny
układ korytarza oraz narożniko-
wego pomieszczenia, które w tym
wypadku pełniło funkcję kapli-
cy. Stał się on w pewnym sensie
wzorem, naśladowanym przez
twórców wielkich cesarskich re-
22. Xanten, rzut poziomy
pałacu. Wg T. Rodzińska-
-Chorąży, Zespoły rezyden-
cjonalne i kościoły centralne
na ziemiach polskich do
połowy XII wieku, Kra-
ków 2009, ryc. 66a, s. 161
23. Zespoły pałaco-
we: a. Werla; b. Ostrów
Lednicki. Wg T. Rodzińska-
Chorąży, Zespoły rezydencjo-
nalne i kościoły centralne na
ziemiach polskich do połowy
XII wieku, Kraków 2009,
ryc. 47a, s. 111; T. Węcławo-
wicz, Rekonstrukcje rysun-
kowe: baptysterium, pałacu
biskupiego oraz kościoła
w kolejnych fazach budowy
i użytkowania, w: Ostrów
Lednicki. U progu chrześci-
jaństwa w Polsce, red. K. Żu-
rowska, 1.1, Kraków 1993,
ryc. I96a, s. 213
zydencji w XI i XII stuleciu.
W wieku XI powstał jednak jeszcze inny cesarski pałac o bardzo dużych roz-
miarach, odmienny od poprzednich, mianowicie pałac w Paderborn29. Dwa jego
skrzydła, stykające się pod kątem prostym i podzielone na szereg pomieszczeń
czworobocznych, łączy duża aula. Na końcu skrzydła wschodniego, z jednej i z dru-
giej strony, wznosiły się dwie, niezbyt wielkie kaplice. Obie były czworoboczne,
południowa bardziej wydłużona niż północna, trój nawowa, na sześciu kolumnach
zakończonych niezwykle pięknymi kapitelami. Jeszcze raz należy podkreślić, że obie
te kaplice stały osiowo w stosunku do wschodniego ramienia pałacu.
Warto zadać sobie pytanie o to, do którego z tych zespołów pałacowych
podobny jest zespół na Ostrowie Lednickim? Charakterystyczne występowanie
na jednej osi wschód-zachód centralnej kaplicy z prostokątnym pałacem łączy
go typologicznie z budowlami w Werli i Xanten. Bez wątpienia zatem można
powiedzieć, że jest jedną z trzech budowli reprezentujących okres X stulecia.
Cztery filary w kaplicy na wyspie lednickiej miały w pierwszej, wcześniejszej
fazie przekrój kwadratu. Natomiast w drugiej, podobnie jak w Werli, miały one
28 Zob. H. Mayer, Bamberger Residenzen, Miinchen 1951, s. 1-25.
29 Zob. G. Binding, Deutsche Kdnigspfalzen. Von Karl dem Grossem bis Friedrich II (765-1240),
Darmstadt 1966, s. 123-130.
34
ARTYKUŁY
Klementyna Żurowska