Modus: Prace z historii sztuki (14.2014)

rzut wycinków koła30. To właśnie
te filary stanowią najmocniejszy
argument za związkiem Ledni-
cy z Werlą. Sądzę zatem, że jest
on niewątpliwy, dotyczy jednak
tylko drugiej fazy polskiej bu-
dowli (o czym świadczy dosko-
nale zachowana in situ podstawa
kwadratowych filarów). Układ
pałacu - forma podłużna i for-
ma centralna spojone ze sobą -
nigdy więcej w Niemczech się
nie pojawił. Natomiast w Polsce
stał się motywem wiodącym ar-
chitektury pałacowej pierwszych
Piastów.

Czy jednak w tej sytuacji bu-
dowle lednickie muszą być po-
chodną zespołu w Werli? Nieza-
leżnie od tego, że są one nieco
większe od zespołu w Werli, to
jednak istnieją też inne różni-
ce. Przede wszystkim lednicka
budowla jest niezwykle „wystu-
diowana”, formalnie bogatsza
w szczegółach, i to zarówno je-
żeli chodzi o kaplicę, jak i układ
pomieszczeń świeckich. Mimo
tych różnic, zespół lednicki na-
leży rozpatrywać w kontekście dziesięciowiecznych pałaców niemieckich, są one
bowiem typem jemu najbliższym.Ten typ zespołu pałacowego nie był znany
w Europie Środkowej i Zachodniej w pierwszym tysiącleciu. Jedynie w kręgu
sztuki bizantyńskiej można odnaleźć założenia tego mniej więcej rodzaju.

Jak zatem doszło do tego, że w omawianych stuleciach, od IX do XI, w Eu-
ropie pojawiły się formy pałaców niemające nic wspólnego z dominującą dotąd
pałacową architekturą karolińską? Nie ma wątpliwości, że zarówno pałace po-
wstałe w X, jak i w wieku XI i później, są zwarte i stanowią jednolitą koncepcję
zrealizowaną chyba po raz pierwszy właśnie w sztuce ottońskiej. Uderza jednak
jedna rzecz. Mianowicie budowle jedenastowieczne, przede wszystkim pałac
w Zurychu, mają część podłużną, część mieszkalną i pałacową, bardzo jednolicie
zakomponowane. Nie ma tu już różnych budynków porozrzucanych w obrębie
pałacowego dziedzińca, jak to miało miejsce w założeniach karolińskich. Jedynie
w Europie Wschodniej znane były i stosowane do wieku XI takie właśnie kaplice
centralne połączone z podłużnym pałacem. Czy można jednak uważać, że to
podobieństwo było przypadkowe? Oczywiście, to możliwe, ale nie bardziej niż

0.1-? 10 --$■ jfl .Jfj

50m

24. Zespoły pałacowe:
a. Zurych; b. Bamberg;
c. Goslar. Wg T. Rodzińska-
-Chorąży, Zespoły rezyden-
cjonalne i kościoły centralne
na ziemiach polskich do
połowyXII wieku, Kraków
2009, ryc. 47b, s. 111;
ryc. 66d, s. 161; G. Binding,
Deutsche Kónigspfalzen.

Mon Karl dem Grossem bis
Friedrich II (765-1240),
Darmstadt 1966, ił. 28,
s. 135; ił. 65, s. 230

30 Szczegóły wyników badań i dokładny opis zob. K. Żurowska, Zespół pałacowy w Werli,
s. 148-150.

Dwa szkice o architekturze kamiennej Ostrowa Lednickiego

35