DOI Artikel:
Moskal, Katarzyna: Poliptyk z Dobczyc: dzieje, ikonografia oraz próba rekonstrukcji
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27279#0063
Cykl maryjny
Cykl maryjny był oglądany zapew-
ne po całkowitym zamknięciu po-
liptyku dobczyckiego (il. 16).
Składał się z czterech scen, z któ-
rych zachowały się trzy: Ofiarowanie
Marii w świątyni. Wniebowzięcie Ma-
rii, a także Koronacja Marii. Chyba
właśnie w takiej kolejności powinny
być odczytywane: najpierw od góry
do dołu na lewym skrzydle, potem
w ten sam sposób na prawym90. Po
przedstawieniu związanym z wczes-
nym dzieciństwem Marii, umiesz-
czono sceny wieńczące zazwyczaj
cały cykl maryjny. Trudno odnaleźć
scenę, która chronologicznie mogła-
by znaleźć swoje miejsce pomiędzy
Wniebowzięciem a Koronacją Marii.
Można doszukiwać się tu pomyłki
malarza polegającej na przestawieniu
obrazów na rewersach cyklu pasyj-
nego. Wtedy na brakującej kwaterze,
wieńczącej cały cykl, mogłaby znaj-
dować się każda scena z życia Marii,
16. Poliptyk z Dobczyc,
próba rekonstrukcji. Cykl
maryjny na rewersach
skrzydeł. Oprać, graficzne
Anna Moskal
a przedstawienia odczytywane mogłyby być w „układzie szachownicowym”.
Można również odwołać się do sytuacji, kiedy maryjny lub chrystologiczny
cykl narracyjny przerwany jest przedstawieniem prezentacyjnym (rzadziej sceną)
związanym z innym świętym. Do interesujących przykładów kombinacji scen nar-
racyjnych z przedstawieniami prezentacyjnymi należą skrzydła tryptyku z Łącka.
Na awersach skrzydeł sceny Ścięcia św. Jana Chrzciciela i Koronacji Matki Boskiej
zostały zestawione z przedstawieniami par świętych (Leonarda i Katarzyny oraz
Małgorzaty i Marcina?). Na rewersie skrzydeł obok sceny Zwiastowania w dwóch
górnych kwaterach (Anioł na lewym skrzydle, Maria na prawym) ukazano w dol-
nych kwaterach Matkę Boską Bolesną i Chrystusa Męża Boleści91. W nastawach
z Chyżnego z roku 1508, czy też z praskiego klasztoru benedyktynek, pośród scen
maryjnych znajduje się kwatera obrazująca św. Jerzego92. Obok scen maryjnych na
90 Taki porządek ułożenia kwater w cyklach na zamkniętych skrzydłach Władysław Smoleń (Kon-
strukcja, s. 16, ryc. 31) przypisuje cyklom hagiograficznym. Narracja cyklów maryjnych i chrysto-
logicznych, według niego, rozwijała się poziomymi rzędami. Jednak nie jest to regułą. Narracja
czterech scen na zamkniętych skrzydłach nastawy toczyła się czasem w dwóch pionowych rzędach
z góry na dół, np. cykle pasyjne poliptyku olkuskiego czy z retabulum z kościoła Świętej Trójcy
w Tarnowie (Tarnów, Muzeum Diecezjalne). Reprodukcje zob.: J. Gadomski, Gotyckie malar-
stwo tablicowe Małopolski 1460-1500, il. 76-78; idem, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski
1500-1540, il. 169-170.
91 Zob. J. Gadomski, Skrzydła tryptyku z drugiej ćwierci wieku w Łącku, w: Magistro et amico amid dis-
cipuliąue, s. 454-459, il. 1-5. Za wskazanie tego przykładu dziękuję dr. hab. Markowi Walczakowi.
92 Zob. L. Cidlinska, Goticke kńdlove oltare, s. 39. Szafa nastawy z Chyżnego mieści scenę Zwiasto-
wania, lewe skrzydło: Nawiedzenie i Pokłon Trzech Króli, prawe: Boże Narodzenie i „wyłamujące
Poliptyk z Dobczyc. Dzieje, ikonografia oraz próba rekonstrukcji
61
Cykl maryjny był oglądany zapew-
ne po całkowitym zamknięciu po-
liptyku dobczyckiego (il. 16).
Składał się z czterech scen, z któ-
rych zachowały się trzy: Ofiarowanie
Marii w świątyni. Wniebowzięcie Ma-
rii, a także Koronacja Marii. Chyba
właśnie w takiej kolejności powinny
być odczytywane: najpierw od góry
do dołu na lewym skrzydle, potem
w ten sam sposób na prawym90. Po
przedstawieniu związanym z wczes-
nym dzieciństwem Marii, umiesz-
czono sceny wieńczące zazwyczaj
cały cykl maryjny. Trudno odnaleźć
scenę, która chronologicznie mogła-
by znaleźć swoje miejsce pomiędzy
Wniebowzięciem a Koronacją Marii.
Można doszukiwać się tu pomyłki
malarza polegającej na przestawieniu
obrazów na rewersach cyklu pasyj-
nego. Wtedy na brakującej kwaterze,
wieńczącej cały cykl, mogłaby znaj-
dować się każda scena z życia Marii,
16. Poliptyk z Dobczyc,
próba rekonstrukcji. Cykl
maryjny na rewersach
skrzydeł. Oprać, graficzne
Anna Moskal
a przedstawienia odczytywane mogłyby być w „układzie szachownicowym”.
Można również odwołać się do sytuacji, kiedy maryjny lub chrystologiczny
cykl narracyjny przerwany jest przedstawieniem prezentacyjnym (rzadziej sceną)
związanym z innym świętym. Do interesujących przykładów kombinacji scen nar-
racyjnych z przedstawieniami prezentacyjnymi należą skrzydła tryptyku z Łącka.
Na awersach skrzydeł sceny Ścięcia św. Jana Chrzciciela i Koronacji Matki Boskiej
zostały zestawione z przedstawieniami par świętych (Leonarda i Katarzyny oraz
Małgorzaty i Marcina?). Na rewersie skrzydeł obok sceny Zwiastowania w dwóch
górnych kwaterach (Anioł na lewym skrzydle, Maria na prawym) ukazano w dol-
nych kwaterach Matkę Boską Bolesną i Chrystusa Męża Boleści91. W nastawach
z Chyżnego z roku 1508, czy też z praskiego klasztoru benedyktynek, pośród scen
maryjnych znajduje się kwatera obrazująca św. Jerzego92. Obok scen maryjnych na
90 Taki porządek ułożenia kwater w cyklach na zamkniętych skrzydłach Władysław Smoleń (Kon-
strukcja, s. 16, ryc. 31) przypisuje cyklom hagiograficznym. Narracja cyklów maryjnych i chrysto-
logicznych, według niego, rozwijała się poziomymi rzędami. Jednak nie jest to regułą. Narracja
czterech scen na zamkniętych skrzydłach nastawy toczyła się czasem w dwóch pionowych rzędach
z góry na dół, np. cykle pasyjne poliptyku olkuskiego czy z retabulum z kościoła Świętej Trójcy
w Tarnowie (Tarnów, Muzeum Diecezjalne). Reprodukcje zob.: J. Gadomski, Gotyckie malar-
stwo tablicowe Małopolski 1460-1500, il. 76-78; idem, Gotyckie malarstwo tablicowe Małopolski
1500-1540, il. 169-170.
91 Zob. J. Gadomski, Skrzydła tryptyku z drugiej ćwierci wieku w Łącku, w: Magistro et amico amid dis-
cipuliąue, s. 454-459, il. 1-5. Za wskazanie tego przykładu dziękuję dr. hab. Markowi Walczakowi.
92 Zob. L. Cidlinska, Goticke kńdlove oltare, s. 39. Szafa nastawy z Chyżnego mieści scenę Zwiasto-
wania, lewe skrzydło: Nawiedzenie i Pokłon Trzech Króli, prawe: Boże Narodzenie i „wyłamujące
Poliptyk z Dobczyc. Dzieje, ikonografia oraz próba rekonstrukcji
61