DOI article:
Utzig, Joanna: Średniowieczne witraże a Biblia pauperum - problem wzajemnych relacji
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27279#0084
3. Toledo, skarbiec kated-
ralny, Bibie moralisee, 1.1,
fol. I7v. Wg R. Haussherr,
Bibie moralisee. Pracht-
handschriften des Hohen
Mittelalters (Gesammelte
Schriften), red. E. Konig,
Ch.T. Seifert, G. Siebert,
Petersberg 2009, s. 36
Analizie w tym momencie zostaną poddane relacje mię-
dzy Biblią pauperum a witrażami, w pierwszej zaś kolejno-
ści problem wpływu owych rękopisów na kształtowanie
się programu cykli witrażowych. Zagadnienie to nie było
dotąd przedmiotem osobnego omówienia.
Możliwe do wskazania przykłady transpozycji Bi-
blii pauperum na przeszklenia witrażowe są dość nie-
liczne. Co więcej, niekiedy badacze nie są zgodni, czy
w danym przypadku Biblia pauperum w ogóle oddzia-
łała, a jeśli tak, na ile wpływ ten mógł mieć charakter
bezpośredni. Z góry należy zastrzec za Sabinę Rehm,
że rękopisy Biblii pauperum (podobnie jak w przypad-
ku innych średniowiecznych książkowych kompilacji
typologicznych) raczej nie stanowiły wzorów wiernie
odtwarzanych w oknach witrażowych44. Być może zna-
czenie miało to, że Biblia pauperum jest dziełem słowno
-obrazowym, w którym oba te elementy można uznać
za równorzędne - same zestawienia scen, bez wyjaś-
niającego je tekstu, czyniłyby dzieło dość hermetycznym. Sens Biblii pauperum
staje się zrozumiały przy pełnym jej odczytaniu, rozważeniu związków między
42 Na temat tego typu rękopisów, zachowanych w niewielu egzemplarzach i powstałych najpraw-
dopodobniej w kręgu króla Ludwika IX Świętego, zob. przede wszystkim studia R. Haussherra
zebrane w: R. Haussherr, Bibie moralisee. Prachthandschriften des Hohen Mittelalters (Gesammel-
te Schriften), red. E. Konig, Ch.T. Seifert, G. Siebert, Petersberg 2009. Kilka aspektów badawczych
wiąże Biblię moralizowaną z Biblią Pauperum: również w przypadku tej pierwszej tytuł jest
wtórny (występuje dopiero w w. XV), i poniekąd przypadkowy, co potwierdzałoby spostrzeżenie,
że w średniowieczu obie księgi nie potrzebowały konkretnego tytułu. Poza tym od czasu publi-
kacji rękopisu przez Michaela Denisa w r. 1799, w badaniach pojawia się topos o jego zbieżności
z barwnymi witrażami; zob. R. Haussherr, Bibie moralisee. Der Codex Vindobonensis 2554 der
Ósterreichischen Nationalbibliothek, w: Bibie moralisee. Faksimile-Ausgabe im Originalformat
des Codex Vindobonensis 2554 der Ósterreichischen Nationalbibliothek (Codices selecti 40) -
Commentarium, Graz 1973, s. 11 [przedruk w: idem, Bibie moralisee. Prachthandschriften,
s. 8-35].
43 Zob.: M. Roland, Buchschmuck in Lilienfelder Handschriften. Von der Grundung des Stiftes bis
zur Mitte des 14. Jahrhunderts, Wien 1996 (= Studien und Forschungen aus dem Niederóster-
reichischen Institut fur Landeskunde, 22), s. 77-81; S. Rehm, Spiegel der Heilsgeschichte, s. 26-27;
H. Munscheck, Die Concordantiae caritatis des Ulrich von Lilienfeld. Untersuchungen zu Inhalt,
Quellen und Verbreitung, mit einer Paraphrasierung von Temporale, Sanktorale und Commune,
Frankfurt am Main 2000; M. Roland, Die Lilienfelder Concordantiae caritatis (Stiftsbibliothek
Lilienfeld CLi 151), Graz 2002; H. Douteil, R. Suntrup, A. Angenendt, V. Homemann, Die Con-
cordantiae caritatis des Ulrich von Lilienfeld. Edition des Codex Campililiensis 151 (urn 1355),
Munster 2010.
44 Zob. S. Rehm, Spiegel der Heilsgeschichte, s. 12.
bardziej ambitnych i hermetycznych dzieł typologicznych
dojrzałego i późnego średniowiecza (takich jak Rota in
medio rotae, Speculum Humanae Salvationis, ekskluzywna
Bibie moralisee42 [il. 3], czy bardzo rozbudowana Concor-
dantia Caritatis Ulricha z Lilienfeld42 43).
* AA
82
ARTYKUŁY
Joanna Utzig
ralny, Bibie moralisee, 1.1,
fol. I7v. Wg R. Haussherr,
Bibie moralisee. Pracht-
handschriften des Hohen
Mittelalters (Gesammelte
Schriften), red. E. Konig,
Ch.T. Seifert, G. Siebert,
Petersberg 2009, s. 36
Analizie w tym momencie zostaną poddane relacje mię-
dzy Biblią pauperum a witrażami, w pierwszej zaś kolejno-
ści problem wpływu owych rękopisów na kształtowanie
się programu cykli witrażowych. Zagadnienie to nie było
dotąd przedmiotem osobnego omówienia.
Możliwe do wskazania przykłady transpozycji Bi-
blii pauperum na przeszklenia witrażowe są dość nie-
liczne. Co więcej, niekiedy badacze nie są zgodni, czy
w danym przypadku Biblia pauperum w ogóle oddzia-
łała, a jeśli tak, na ile wpływ ten mógł mieć charakter
bezpośredni. Z góry należy zastrzec za Sabinę Rehm,
że rękopisy Biblii pauperum (podobnie jak w przypad-
ku innych średniowiecznych książkowych kompilacji
typologicznych) raczej nie stanowiły wzorów wiernie
odtwarzanych w oknach witrażowych44. Być może zna-
czenie miało to, że Biblia pauperum jest dziełem słowno
-obrazowym, w którym oba te elementy można uznać
za równorzędne - same zestawienia scen, bez wyjaś-
niającego je tekstu, czyniłyby dzieło dość hermetycznym. Sens Biblii pauperum
staje się zrozumiały przy pełnym jej odczytaniu, rozważeniu związków między
42 Na temat tego typu rękopisów, zachowanych w niewielu egzemplarzach i powstałych najpraw-
dopodobniej w kręgu króla Ludwika IX Świętego, zob. przede wszystkim studia R. Haussherra
zebrane w: R. Haussherr, Bibie moralisee. Prachthandschriften des Hohen Mittelalters (Gesammel-
te Schriften), red. E. Konig, Ch.T. Seifert, G. Siebert, Petersberg 2009. Kilka aspektów badawczych
wiąże Biblię moralizowaną z Biblią Pauperum: również w przypadku tej pierwszej tytuł jest
wtórny (występuje dopiero w w. XV), i poniekąd przypadkowy, co potwierdzałoby spostrzeżenie,
że w średniowieczu obie księgi nie potrzebowały konkretnego tytułu. Poza tym od czasu publi-
kacji rękopisu przez Michaela Denisa w r. 1799, w badaniach pojawia się topos o jego zbieżności
z barwnymi witrażami; zob. R. Haussherr, Bibie moralisee. Der Codex Vindobonensis 2554 der
Ósterreichischen Nationalbibliothek, w: Bibie moralisee. Faksimile-Ausgabe im Originalformat
des Codex Vindobonensis 2554 der Ósterreichischen Nationalbibliothek (Codices selecti 40) -
Commentarium, Graz 1973, s. 11 [przedruk w: idem, Bibie moralisee. Prachthandschriften,
s. 8-35].
43 Zob.: M. Roland, Buchschmuck in Lilienfelder Handschriften. Von der Grundung des Stiftes bis
zur Mitte des 14. Jahrhunderts, Wien 1996 (= Studien und Forschungen aus dem Niederóster-
reichischen Institut fur Landeskunde, 22), s. 77-81; S. Rehm, Spiegel der Heilsgeschichte, s. 26-27;
H. Munscheck, Die Concordantiae caritatis des Ulrich von Lilienfeld. Untersuchungen zu Inhalt,
Quellen und Verbreitung, mit einer Paraphrasierung von Temporale, Sanktorale und Commune,
Frankfurt am Main 2000; M. Roland, Die Lilienfelder Concordantiae caritatis (Stiftsbibliothek
Lilienfeld CLi 151), Graz 2002; H. Douteil, R. Suntrup, A. Angenendt, V. Homemann, Die Con-
cordantiae caritatis des Ulrich von Lilienfeld. Edition des Codex Campililiensis 151 (urn 1355),
Munster 2010.
44 Zob. S. Rehm, Spiegel der Heilsgeschichte, s. 12.
bardziej ambitnych i hermetycznych dzieł typologicznych
dojrzałego i późnego średniowiecza (takich jak Rota in
medio rotae, Speculum Humanae Salvationis, ekskluzywna
Bibie moralisee42 [il. 3], czy bardzo rozbudowana Concor-
dantia Caritatis Ulricha z Lilienfeld42 43).
* AA
82
ARTYKUŁY
Joanna Utzig