DOI article:
Utzig, Joanna: Średniowieczne witraże a Biblia pauperum - problem wzajemnych relacji
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27279#0085
antytypem i jego typami, czterema teksta-
mi prorockimi i biblijnym lectio. Skoro
książkowa Biblia pauperum - jak wyjaś-
niono wyżej - miała treść na tyle złożoną,
że nie mogła być przeznaczona dla „nie-
uczonych prostaczków” to tym trudniej-
sze dla nieprzygotowanych teologicznie
wiernych byłoby zrozumienie sensu zesta-
wień scen pozbawionych komentarza. Do
inspirowanych Biblią pauperum cykli wi-
trażowych wprowadzano niekiedy teksty
prorockie (witraże w kościele Mariackim
w Krakowie [il. 4], z kościoła św. Pawła
w Brandenburgu), ale trudno przyjąć, czy
w pierwszym przypadku (gdzie wypisano
pełną treść wersetów) niewielka minu-
skulna czcionka była czytelna z poziomu
posadzki. Podsumowując, element słowny
byłby w „witrażowej Biblii pauperum” jak
najbardziej pożądany, ale jednocześnie
specyfika medium (monumentalna skala)
nie pozwalała na jego efektywne wyko-
rzystanie. Wśród przykładów zależności
przeszkleń witrażowych od Biblii paupe-
rum wierniejsze powtórzenia rękopisów
mają charakter incydentalny.
Poniżej zostaną krótko omówione najważniejsze witrażowe przykłady na-
wiązań do Biblii pauperum. Zestawienie to nie ma pretensji do kompletności,
przypadki swobodniejszych nawiązań do Biblii pauperum można bowiem mno-
żyć, tym bardziej, gdy uwzględni się jeszcze wszelkie wyrażane w literaturze
(niekoniecznie skonkretyzowane) sądy na temat zależności witraży od owych
kodeksów. Wybrano przykłady częściej wspominane w publikacjach naukowych
w tym kontekście i uporządkowano je, zaczynając od tych, które wydają się
najtrafniejsze.
Jako przykład wiernego powtórzenia układów kart drukowanej Biblii paupe-
rum, wskazuje się nieistniejący cykl przeszkleń witrażowych z krużganka koś-
cioła Benedyktynów w Hirsau (ok. 1490-1517 powstały w dwóch fazach [?])45.
Zespół obejmował trzydzieści osiem trójdzielnych okien witrażowych, z których
każde mieściło jedną grupę obrazową, według drukowanego wydania Biblii
pauperum, oraz jedno okno czterodzielne. Program tych witraży znany jest do-
kładnie dzięki szczegółowym nowożytnym opisom46. Prawdopodobnie schemat
podziału, jaki występował w inkunabułowych wydaniach kodeksu, został dość
wiernie odzwierciedlony w oknach hirsauskiego krużganka. Można sobie to tym
4. Kraków, kościół Mariac-
ki, kwatera witrażowa Uczta
u Szymona. Wg Malarstwo
gotyckie w Polsce,
red. A.S. Labuda, K. Secom-
ska, Warszawa 2004, s. 673
45 Zob.: R. Becksmann, F. Herz, Die mittelalterlichen Glasmalereien in Schwaben von 1350-1530
(ohne Ulm), Berlin 1986 (= Corpus Vitrearum Medii Aevi Deutschland, 1/2), s. 77-90,375-396;
S. Rehm, Spiegel der Heilsgeschichte, s. 217-230,404. Zachowany jest tylko jeden niewielki fragment
przeszkleń z przedstawieniem Sądu Piłata, zob. ibidem, il. 23.
46 Zestawienie scen zob. S. Rehm, Spiegel der Heilsgeschichte, s. 222-228.
Średniowieczne witraże a Biblia pauperum...
83
mi prorockimi i biblijnym lectio. Skoro
książkowa Biblia pauperum - jak wyjaś-
niono wyżej - miała treść na tyle złożoną,
że nie mogła być przeznaczona dla „nie-
uczonych prostaczków” to tym trudniej-
sze dla nieprzygotowanych teologicznie
wiernych byłoby zrozumienie sensu zesta-
wień scen pozbawionych komentarza. Do
inspirowanych Biblią pauperum cykli wi-
trażowych wprowadzano niekiedy teksty
prorockie (witraże w kościele Mariackim
w Krakowie [il. 4], z kościoła św. Pawła
w Brandenburgu), ale trudno przyjąć, czy
w pierwszym przypadku (gdzie wypisano
pełną treść wersetów) niewielka minu-
skulna czcionka była czytelna z poziomu
posadzki. Podsumowując, element słowny
byłby w „witrażowej Biblii pauperum” jak
najbardziej pożądany, ale jednocześnie
specyfika medium (monumentalna skala)
nie pozwalała na jego efektywne wyko-
rzystanie. Wśród przykładów zależności
przeszkleń witrażowych od Biblii paupe-
rum wierniejsze powtórzenia rękopisów
mają charakter incydentalny.
Poniżej zostaną krótko omówione najważniejsze witrażowe przykłady na-
wiązań do Biblii pauperum. Zestawienie to nie ma pretensji do kompletności,
przypadki swobodniejszych nawiązań do Biblii pauperum można bowiem mno-
żyć, tym bardziej, gdy uwzględni się jeszcze wszelkie wyrażane w literaturze
(niekoniecznie skonkretyzowane) sądy na temat zależności witraży od owych
kodeksów. Wybrano przykłady częściej wspominane w publikacjach naukowych
w tym kontekście i uporządkowano je, zaczynając od tych, które wydają się
najtrafniejsze.
Jako przykład wiernego powtórzenia układów kart drukowanej Biblii paupe-
rum, wskazuje się nieistniejący cykl przeszkleń witrażowych z krużganka koś-
cioła Benedyktynów w Hirsau (ok. 1490-1517 powstały w dwóch fazach [?])45.
Zespół obejmował trzydzieści osiem trójdzielnych okien witrażowych, z których
każde mieściło jedną grupę obrazową, według drukowanego wydania Biblii
pauperum, oraz jedno okno czterodzielne. Program tych witraży znany jest do-
kładnie dzięki szczegółowym nowożytnym opisom46. Prawdopodobnie schemat
podziału, jaki występował w inkunabułowych wydaniach kodeksu, został dość
wiernie odzwierciedlony w oknach hirsauskiego krużganka. Można sobie to tym
4. Kraków, kościół Mariac-
ki, kwatera witrażowa Uczta
u Szymona. Wg Malarstwo
gotyckie w Polsce,
red. A.S. Labuda, K. Secom-
ska, Warszawa 2004, s. 673
45 Zob.: R. Becksmann, F. Herz, Die mittelalterlichen Glasmalereien in Schwaben von 1350-1530
(ohne Ulm), Berlin 1986 (= Corpus Vitrearum Medii Aevi Deutschland, 1/2), s. 77-90,375-396;
S. Rehm, Spiegel der Heilsgeschichte, s. 217-230,404. Zachowany jest tylko jeden niewielki fragment
przeszkleń z przedstawieniem Sądu Piłata, zob. ibidem, il. 23.
46 Zestawienie scen zob. S. Rehm, Spiegel der Heilsgeschichte, s. 222-228.
Średniowieczne witraże a Biblia pauperum...
83