DOI article:
Utzig, Joanna: Średniowieczne witraże a Biblia pauperum - problem wzajemnych relacji
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.27279#0092
7. Włocławek, kościół
katedralny Wniebowzięcia
NMP, kaplica św. Barbary,
średniowieczne kwatery
witrażowe. Fot. autorka
w Weis, tak jak i kwater witrażowych w katedrze we Włoc-
ławku, które zostaną omówione w dalszej części artykułu,
sytuacja wygląda podobnie - zbieżności ikonograficzne
witraży i Biblii pauperum są bardzo istotne, ale dotyczą
tylko niektórych scen lub ich elementów. Można więc
zakładać przejęcie ikonografii tych kodeksów, które mogło
mieć charakter pośredni i wybiórczy.
Także okno środkowe prezbiterium kościoła Mariac-
kiego we Frankfurcie nad Odrą (ok. 1370) wypełnione jest
triadami scen powtarzającymi zestawienia z Biblii paupe-
rum75. Kwatery zachowane są niemal kompletnie, zajmują
jedenaście szeregów okna76. Program obejmuje sceny od
Narodzenia Chrystusa do Koronacji Marii, obecne są więc
„klamrowe” wydarzenia ewangelicznej historii. Oprócz
nich w oknie pomieściło się mniej niż jedna trzecia kanonu
Biblii pauperum. Zbieżności z programem Biblii pauperum,
a także Speculum Humanae Sahationis są duże, jednak rów-
nież w tym przypadku trudno jest dowieść bezpośredniej
zależności od tych rękopisów.
W tym kontekście jako ostatni przykład omówić
trzeba cykl kwater w katedrze we Włocławku (powstały
najwcześniej ok. r. 1340)77 (il. 7-9). W jego przypadku
również zwracano uwagę na związki ikonograficzne
z kodeksami Biblii pauperum, szczególnie silnie pod-
kreślali je Lech Kalinowski i Helena Małkiewiczówna78.
Ich zdaniem, ikonografia scen nowotestamentowych
z Włocławka wskazywałaby na zależność od egzempla-
rzy Biblii pauperum z rodziny austriackiej, podrodziny
Sankt Florian. Najbliższe relacje miałyby łączyć kwa-
tery włocławskie z wiedeńskim rękopisem numer 1198. Przeważnie zwracano
uwagę na wyraźne podobieństwa sceny Obalenia bożków (il. 8). Kompozycja
tej sceny jest bardzo zbliżona do jej redakcji w kodeksach Biblii pauperum
w Wiedniu i Sankt Florian. Osobliwością drugiego przykładu, swoistym „błędem
75 Zob.: S. Rehm, Spiegel der Heilsgeschichte, s. 335-346, 646-653; E. Fitz, Neue Erkenntnisse zur
Werkstatt der mittelalterlichen Glasmalereien aus der Marienkirche in Frankfurt/Oder, w: Die
Kunst des Mittelalters in der Mark Brandenburg. Tradition - Transformation - Innovation,
red. E. Badstiibner et al., Berlin 2008, s. 252-260; U. Bednarz et al., Die Mittelalterlichen Glasma-
lereien in Berlin und Brandenburg, Berlin 2010 (= Corpus Vitrearum Medii Aevi Deutschland,
22), s. 405-485.
76 Zestawienie scen zob. S. Rehm, Spiegel der Heilsgeschichte, s. 345.
77 Zob. literatura na temat dzieła w: H. Małkiewiczówna, Włocławek, kościół katedralny p. w. Wniebo-
wzięcia Panny Marii. Witraże w prezbiterium, w: Malarstwo gotyckie w Polsce, t. 2, s. 137-138.
78 Zob.: L. Kalinowski, H. Małkiewiczówna, Thorner Glasmalerei des 14. Jahrhunderts, w: Sztuka
w kręgu Zakonu Krzyżackiego w Prusach i Inflantach. Die Kunst um den Deutschen Orden in
Preussen und Livland, Toruń 1995, s. 159-162; L. Kalinowski, Malarstwo witrażowe, w: Ma-
larstwo gotyckie w Polsce, 1.1, s. 209; H. Małkiewiczówna, L. Kalinowski, D. Horzela, M. Wal-
czak, Die Mittelalterlichen Glasmalereien, s. 54, przyp. 129 (ikonografia scen włocławskich
świadczyłaby „o zasięgu oddziaływania egzemplarza Biblii Pauperum tym razem bliskiego
Wien I” [określenie kodeksu 1198 z wiedeńskiej Ósterreichische Nationalbibliothek według
Schmidta]).
90
ARTYKUŁY
Joanna Utzig
katedralny Wniebowzięcia
NMP, kaplica św. Barbary,
średniowieczne kwatery
witrażowe. Fot. autorka
w Weis, tak jak i kwater witrażowych w katedrze we Włoc-
ławku, które zostaną omówione w dalszej części artykułu,
sytuacja wygląda podobnie - zbieżności ikonograficzne
witraży i Biblii pauperum są bardzo istotne, ale dotyczą
tylko niektórych scen lub ich elementów. Można więc
zakładać przejęcie ikonografii tych kodeksów, które mogło
mieć charakter pośredni i wybiórczy.
Także okno środkowe prezbiterium kościoła Mariac-
kiego we Frankfurcie nad Odrą (ok. 1370) wypełnione jest
triadami scen powtarzającymi zestawienia z Biblii paupe-
rum75. Kwatery zachowane są niemal kompletnie, zajmują
jedenaście szeregów okna76. Program obejmuje sceny od
Narodzenia Chrystusa do Koronacji Marii, obecne są więc
„klamrowe” wydarzenia ewangelicznej historii. Oprócz
nich w oknie pomieściło się mniej niż jedna trzecia kanonu
Biblii pauperum. Zbieżności z programem Biblii pauperum,
a także Speculum Humanae Sahationis są duże, jednak rów-
nież w tym przypadku trudno jest dowieść bezpośredniej
zależności od tych rękopisów.
W tym kontekście jako ostatni przykład omówić
trzeba cykl kwater w katedrze we Włocławku (powstały
najwcześniej ok. r. 1340)77 (il. 7-9). W jego przypadku
również zwracano uwagę na związki ikonograficzne
z kodeksami Biblii pauperum, szczególnie silnie pod-
kreślali je Lech Kalinowski i Helena Małkiewiczówna78.
Ich zdaniem, ikonografia scen nowotestamentowych
z Włocławka wskazywałaby na zależność od egzempla-
rzy Biblii pauperum z rodziny austriackiej, podrodziny
Sankt Florian. Najbliższe relacje miałyby łączyć kwa-
tery włocławskie z wiedeńskim rękopisem numer 1198. Przeważnie zwracano
uwagę na wyraźne podobieństwa sceny Obalenia bożków (il. 8). Kompozycja
tej sceny jest bardzo zbliżona do jej redakcji w kodeksach Biblii pauperum
w Wiedniu i Sankt Florian. Osobliwością drugiego przykładu, swoistym „błędem
75 Zob.: S. Rehm, Spiegel der Heilsgeschichte, s. 335-346, 646-653; E. Fitz, Neue Erkenntnisse zur
Werkstatt der mittelalterlichen Glasmalereien aus der Marienkirche in Frankfurt/Oder, w: Die
Kunst des Mittelalters in der Mark Brandenburg. Tradition - Transformation - Innovation,
red. E. Badstiibner et al., Berlin 2008, s. 252-260; U. Bednarz et al., Die Mittelalterlichen Glasma-
lereien in Berlin und Brandenburg, Berlin 2010 (= Corpus Vitrearum Medii Aevi Deutschland,
22), s. 405-485.
76 Zestawienie scen zob. S. Rehm, Spiegel der Heilsgeschichte, s. 345.
77 Zob. literatura na temat dzieła w: H. Małkiewiczówna, Włocławek, kościół katedralny p. w. Wniebo-
wzięcia Panny Marii. Witraże w prezbiterium, w: Malarstwo gotyckie w Polsce, t. 2, s. 137-138.
78 Zob.: L. Kalinowski, H. Małkiewiczówna, Thorner Glasmalerei des 14. Jahrhunderts, w: Sztuka
w kręgu Zakonu Krzyżackiego w Prusach i Inflantach. Die Kunst um den Deutschen Orden in
Preussen und Livland, Toruń 1995, s. 159-162; L. Kalinowski, Malarstwo witrażowe, w: Ma-
larstwo gotyckie w Polsce, 1.1, s. 209; H. Małkiewiczówna, L. Kalinowski, D. Horzela, M. Wal-
czak, Die Mittelalterlichen Glasmalereien, s. 54, przyp. 129 (ikonografia scen włocławskich
świadczyłaby „o zasięgu oddziaływania egzemplarza Biblii Pauperum tym razem bliskiego
Wien I” [określenie kodeksu 1198 z wiedeńskiej Ósterreichische Nationalbibliothek według
Schmidta]).
90
ARTYKUŁY
Joanna Utzig