DOI Artikel:
Utzig, Joanna: Średniowieczne witraże a Biblia pauperum - problem wzajemnych relacji
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.27279#0093
logicznym”, jest nieobecność kolumny, z któ-
rej spada figura bożka (zob. wyżej, il. i). Za-
pewne wynika to z przeoczenia malarza,
które można sobie wyobrazić w procesie
kopiowania innego, nieistniejącego dziś rę-
kopisu. Powszechnie zwraca się uwagę na
wielkie podobieństwa między egzemplarza-
mi w Sankt Florian i Wiedniu, przeważnie
w drugim z tych kodeksów upatrując kopii
pierwszego. Jednak to drugi, młodszy kodeks
nie wykazuje owego błędu ze sceny Obalenia
bożków, co można tłumaczyć większą sta-
rannością i świadomością drugiego (pracu-
jącego w Klosterneuburgu?) malarza. Może
to także świadczyć o tym, że twórca wcale
nie oparł swojego dzieła na egzemplarzu
z Sankt Florian, lecz na innym, dziś niezna-
nym dziele. Na kwaterze we Włocławku błąd
ten również się nie pojawia, co zbliża ją do
późniejszego, wiedeńskiego egzemplarza.
Pod względem stylowym witraże włocław-
skie bliższe są jednak kodeksowi w Sankt
Florian - jego miękkiemu rysunkowi, ła-
godnym liniom, bardziej przysadzistemu
kanonowi postaci. Przy porównaniu z tym
rękopisem uwidaczniają się osobliwości sty-
lu kodeksu z Wiednia, charakteryzującego
się szczególnym stylem, wyrafinowanym,
„ostrym” i niespokojnym. Oprócz różnic
formalnych, istotniejsze w tym kontekście są
rozbieżności ikonograficzne: w obu Bibliach
pauperum Dzieciątko zostało przedstawione jako dość duże, ubrane w długą
koszulkę, stojące na kolanach Matki i chwytające ją pod brodę. Z kolei kwatera
włocławska wyobraża Dzieciątko dość nietypowo, czy wręcz unikatowo dla tej
sceny: jako niemowlę owinięte w powijaki, leżące na kolanach Marii. Wytłuma-
czenie okazuje się wręcz trywialne: w kompozycji tej sceny do przedstawienia
górnej części postaci Marii posłużono się tym samym szablonem, co w scenach
Ucieczki do Egiptu oraz Powrotu z Egiptu (tu w lustrzanym odbiciu), co zapewne
ułatwiało pracę. Podobieństwo sceny na kwaterze i w kodeksie dotyczy głównie
ogólnego schematu, a także detali: Maria siedzi po lewej stronie kompozycji na
szerokim tronie bez zapiecka, przekręcona w kierunku środka sceny; po prawej
stronie stoi smukła kolumna z kielichowym kapitelem, z której spada bożek pod
postacią kosmatego potwora (w kodeksach ma on kopyta, w scenie włocławskiej
nie widać tego wyraźnie). Kontynuując porównywanie pozostałych scen włoc-
ławskich z Biblią pauperum z podrodziny Sankt Florian, można zaobserwować
bliskość ogólnego schematu, nie ma jednak podobieństw szczegółów. Zbieżności
nie dotyczą raczej sceny Powrotu z Egiptu (Józef idzie za osiołkiem, nie zaś przed
nim) (il. 9), a tym bardziej Rzezi Niewiniątek, która w cyklu włocławskim została
8. Włocławek, kościół
katedralny Wniebowzięcia
NMP, kaplica św. Barbary,
kwatera witrażowa Obalenie
bożków egipskich. Fot. z ar-
chiwum pracowni Korpusu
Witraży Średniowiecznych
w Polsce, Instytut Historii
Sztuki UJ
9. Włocławek, kościół
katedralny Wniebowzięcia
NMP, kaplica św. Barbary,
kwatera witrażowa Powrót
z Egiptu. Fot. autorka
Średniowieczne witraże a Biblia pauperum...
91
rej spada figura bożka (zob. wyżej, il. i). Za-
pewne wynika to z przeoczenia malarza,
które można sobie wyobrazić w procesie
kopiowania innego, nieistniejącego dziś rę-
kopisu. Powszechnie zwraca się uwagę na
wielkie podobieństwa między egzemplarza-
mi w Sankt Florian i Wiedniu, przeważnie
w drugim z tych kodeksów upatrując kopii
pierwszego. Jednak to drugi, młodszy kodeks
nie wykazuje owego błędu ze sceny Obalenia
bożków, co można tłumaczyć większą sta-
rannością i świadomością drugiego (pracu-
jącego w Klosterneuburgu?) malarza. Może
to także świadczyć o tym, że twórca wcale
nie oparł swojego dzieła na egzemplarzu
z Sankt Florian, lecz na innym, dziś niezna-
nym dziele. Na kwaterze we Włocławku błąd
ten również się nie pojawia, co zbliża ją do
późniejszego, wiedeńskiego egzemplarza.
Pod względem stylowym witraże włocław-
skie bliższe są jednak kodeksowi w Sankt
Florian - jego miękkiemu rysunkowi, ła-
godnym liniom, bardziej przysadzistemu
kanonowi postaci. Przy porównaniu z tym
rękopisem uwidaczniają się osobliwości sty-
lu kodeksu z Wiednia, charakteryzującego
się szczególnym stylem, wyrafinowanym,
„ostrym” i niespokojnym. Oprócz różnic
formalnych, istotniejsze w tym kontekście są
rozbieżności ikonograficzne: w obu Bibliach
pauperum Dzieciątko zostało przedstawione jako dość duże, ubrane w długą
koszulkę, stojące na kolanach Matki i chwytające ją pod brodę. Z kolei kwatera
włocławska wyobraża Dzieciątko dość nietypowo, czy wręcz unikatowo dla tej
sceny: jako niemowlę owinięte w powijaki, leżące na kolanach Marii. Wytłuma-
czenie okazuje się wręcz trywialne: w kompozycji tej sceny do przedstawienia
górnej części postaci Marii posłużono się tym samym szablonem, co w scenach
Ucieczki do Egiptu oraz Powrotu z Egiptu (tu w lustrzanym odbiciu), co zapewne
ułatwiało pracę. Podobieństwo sceny na kwaterze i w kodeksie dotyczy głównie
ogólnego schematu, a także detali: Maria siedzi po lewej stronie kompozycji na
szerokim tronie bez zapiecka, przekręcona w kierunku środka sceny; po prawej
stronie stoi smukła kolumna z kielichowym kapitelem, z której spada bożek pod
postacią kosmatego potwora (w kodeksach ma on kopyta, w scenie włocławskiej
nie widać tego wyraźnie). Kontynuując porównywanie pozostałych scen włoc-
ławskich z Biblią pauperum z podrodziny Sankt Florian, można zaobserwować
bliskość ogólnego schematu, nie ma jednak podobieństw szczegółów. Zbieżności
nie dotyczą raczej sceny Powrotu z Egiptu (Józef idzie za osiołkiem, nie zaś przed
nim) (il. 9), a tym bardziej Rzezi Niewiniątek, która w cyklu włocławskim została
8. Włocławek, kościół
katedralny Wniebowzięcia
NMP, kaplica św. Barbary,
kwatera witrażowa Obalenie
bożków egipskich. Fot. z ar-
chiwum pracowni Korpusu
Witraży Średniowiecznych
w Polsce, Instytut Historii
Sztuki UJ
9. Włocławek, kościół
katedralny Wniebowzięcia
NMP, kaplica św. Barbary,
kwatera witrażowa Powrót
z Egiptu. Fot. autorka
Średniowieczne witraże a Biblia pauperum...
91